Περί αρχειακής συνείδησης και άλλων δεινών

Εδώ και 25 χρόνια το Ιόνιο Πανεπιστήμιο στην όμορφη Κέρκυρα θεραπεύει την επιστήμη της Αρχειονομίας. Έχουν αποφοιτήσει από εκεί περισσότεροι από 1000 νέοι επιστήμονες. Βασικός σκοπός ήταν οι πτυχιούχοι να στελεχώσουν τα ΓΑΚ που ιδρύθηκαν σε διάφορους νομούς της Ελλάδας αλλά και κάθε δημόσιο και ιδιωτικό Αρχείο, είτε ενεργό είτε ανενεργό. Ο νόμος των ΓΑΚ 1946/1991 ήταν (και είναι) ο μόνος νόμος που προέβλεπε την ειδικότητα ΠΕ Αρχειονόμου (και μάλιστα ο νόμος εκδόθηκε προτού δημιουργηθεί το αντίστοιχο πανεπιστημιακό τμήμα).

Από τότε τίποτα δεν έχει αλλάξει.

Περί αρχείων λόγος

Πολύς λόγος γίνεται τώρα τελευταία για τις βιβλιοθήκες και τη βιβλιοθηκονομία. Κι είναι, αν μη τι άλλο, καλό αυτό. Να ακούγεται αυτή η επιστήμη η παραμελημένη, η χωρίς αναγνώριση. Κάτι η δημοσιότητα από τη μετακόμιση της Εθνικής Βιβλιοθήκης στο νέο της κτίριο, κάτι οι δράσεις των κατά τόπων δημοσίων βιβλιοθηκών, κάτι οι δημοσιογράφοι που συντάσσουν σχετικά κείμενα σε εφημερίδες, κάτι ο μυστηριώδης Καλλίμαχος της "Αυγής", κοντεύει η ειδικότητα να πετάξει τις αράχνες από πάνω της, επιτέλους να αποκτήσει τη χρησιμότητα που της πρέπει κι ας είναι μόνο στα λόγια για αρχή. Οι βιβλιοθήκες να αποκτήσουν θέση στις καρδιές μας και στην καθημερινότητά μας, να επιζητούμε την ύπαρξή τους μα και τη σωστή λειτουργία τους που θα έρθει από την απαραίτητη χρηματοδότησή τους.

Για την αρχειονομία όμως δεν γίνεται πολύ κουβέντα. Είναι που και τα Γενικά Αρχεία του Κράτους (ΓΑΚ) δεν ζητούν τη δημοσιότητα πολύ, είναι και που ο ρόλος τους αναγκαστικά είναι μακριά από τα φώτα, καθώς ενδιαφέρει μικρότερη μερίδα πληθυσμού. Έχει όμως και αυτή η επιστήμη τη μαγεία της, τόσο ίδια αλλά ταυτόχρονα τόσο διαφορετική από τη βιβλιοθηκονομία. Δεν ξέρω αν θα μπορούσαμε να τις ονομάσουμε "Επιστήμες της Πληροφορίας" ή "της Πληροφόρησης" ή "Πολιτισμικές Μονάδες" ή κάπως αλλιώς, αλλά μπορούμε να λέμε τα πράγματα με το όνομά τους. Όπως οι βιβλιοθήκες χρειάζονται τους βιβλιοθηκονόμους τους, έτσι και τα αρχεία χρειάζονται τους αρχειονόμους τους. Φυσικά κάθε υπηρεσία χρειάζεται πλήθος ειδικοτήτων για να λειτουργεί σωστά, και στην περίπτωση εδώ άκρως απαραίτητοι είναι και οι Ιστορικοί, οι Πληροφορικοί μα και οι Συντηρητές Έργων Τέχνης, κι αυτοί οι τελευταίοι πάντα χρειάζονται, καμιά φορά θαρρώ πως χρειάζονται περισσότερο από εμένα. Γιατί είναι το χαρτί ευάλωτο, ευαίσθητο και ορισμένες φορές νιώθω ότι εξαφανίζεται στα χέρια μου, λιώνει και χάνεται. Σκορπίζουν τα γράμματα, γίνονται σκόνη κι αέρας και νιώθω μια ματαιότητα.

Για την αυριανή γιορτή των Αρχείων

Η δουλειά στο αρχείο είναι μια ήσυχη δουλειά, ενίοτε βαρετή, χωρίς αυτό να σημαίνει πως δεν είναι δημιουργική. Είναι μοναχική δουλειά, με πολύ διάβασμα και μεγάλη ευθύνη απέναντι στον ερευνητή. Το κοινό που καλείσαι να εξυπηρετήσεις δεν είναι μεγάλο αλλά είναι πολύ απαιτητικό γιατί ο ερευνητής που θα έρθει στο αρχείο επιδιώκει να εντοπίσει εκείνα τα κομμάτια της ιστορίας που ακόμη δεν έχουν μελετηθεί. Δουλεύεις αδιάκοπα καθώς οι σελίδες ποτέ δεν τελειώνουν, αρχειοθετείς, ευρετηριάζεις, φτιάχνεις καταλόγους, ενώνεις το παζλ της ιστορίας για εκείνον τον ένα ερευνητή που θα ζητήσει την εξειδικευμένη πληροφορία. 

Τα κτίρια των Αρχείων

Αναζητώντας πληροφορίες και ελληνικές μελέτες που να σχετίζονται με την αρχιτεκτονική των βιβλιοθηκών, την αρχιτεκτονικής της γνώσης όλης δηλαδή, έφτασα σε μία μελέτη που είχε εκδοθεί από το Υπουργείο Παιδείας το μακρινό 1999 κι έχει ως θέμα και τίτλο τα Κτήρια Αρχείων: Βασικές αρχές σχεδιασμού. Το βιβλίο δεν κυκλοφορεί πια στο εμπόριο μόνο σε βιβλιοθήκες μπορεί κάποιος να το βρει (εγώ είμαι τυχερή και το βρήκα σε φιλική μεγάλη ιδιωτική βιβλιοθήκη στην οποία μου αρέσει να τρυπώνω που και που και να φωνάζω που βρίσκεται σε πλήρη αταξία κι από εδώ και πέρα θα το έχω στη ψηφιακή βιβλιοθήκη μου). 

Διαβάζοντας το βιβλίο συνειδητοποίησα ότι μπορεί να πέρασαν κοντά είκοσι χρόνια από τότε που γράφτηκαν οι λέξεις του, όχι μόνο δεν έχουν αλλάξει και πολλά στον κόσμο των ελληνικών Αρχείων, αλλά μάλλον έχουν χειροτερέψει καθώς πια δεν γράφονται τέτοια κείμενα ούτε δημοσιεύονται νούμερα με το προσωπικό που είναι στελεχωμένα τα ΓΑΚ ή την κατάσταση των κτιρίων που τα στεγάζει. Κι είναι αλήθεια πως για τη λειτουργία των υπηρεσιών πληροφόρησης αν είναι κάτι πιο βασικό από τη στελέχωση τους με εξειδικευμένο προσωπικό είναι η στέγασή τους σε κατάλληλο κτίριο. Όλοι αυτοί οι λόγοι ενισχύουν την αξία αυτής της μικρής, σχεδόν εισαγωγικής, μελέτης. 

Επιστολή προς τους νέους βιβλιοθηκονόμους

Και τώρα θα σας πω μια ιστορία που ενδιαφέρει κυρίως τους (άνεργους) βιβλιοθηκονόμους, νέους και παλαιότερους, και όσους ενδιαφέρονται/ επισκέπτονται τις Βιβλιοθήκες και τα Ιστορικά Αρχεία του τόπου τους.

Σχεδόν δέκα χρόνια αφότου έλαβα το πτυχίο μου, με μεγάλες τιμές και διακρίσεις και σύσσωμο όλο το ακαδημαϊκό εκπαιδευτικό προσωπικό να χειροκροτά και να μας παινεύει για το λαμπρό επαγγελματικό μέλλον που θα έχουμε όλοι οι απόφοιτοι του ΤΑΒΜ (εκτός από Αρχειονομίας και Βιβλιοθηκονομίας έγινε και Μουσειολογίας χωρίς βέβαια οι απόφοιτοι να έχουν κατοχυρωμένα επαγγελματικά δικαιώματα μουσειολόγου καθώς τα έχουν χρόνια τώρα οι αρχαιολόγοι) του Ιονίου Πανεπιστημίου, κατάφερα να δουλέψω σε μια Δημόσια Βιβλιοθήκη μόλις φέτος την άνοιξη. Βλέπετε μια τέτοια βιβλιοθήκη ήταν μεγάλο όνειρο καθώς μπορεί να κάνει πράξη όλα τα περί αναγνωστικής πολιτικής/ πολιτικής βιβλίου/ φιλαναγνωσίας/ αναγνωστικής συμπεριφοράς που έμαθα στα τέσσερα χρόνια προπτυχιακών σπουδών και μιας ολόκληρης πτυχιακής εργασίας που αφιέρωσα μελετώντας τα. Πτυχιακής που έγινε και επιστημονική δημοσίευση σε ένα έγκριτο διεθνή επιστημονικό περιοδικό και ανακοίνωση σε πανελλήνια συνέδρια ακαδημαϊκών βιβλιοθηκών. Τότε ακόμα θεωρούσα ότι σπουδάζω μια επιστήμη με μέλλον τρανό στη χώρα μας, καθώς τότε προσπαθούσε να εδραιωθεί, ακόμη προσπαθεί. Έτσι μας έλεγαν και στη θεωρία όλα είναι όμορφα, άλλωστε τόσες Βιβλιοθήκες υπάρχουν και τόσα Αρχεία που έχουν έλλειψη από εξειδικευμένο προσωπικό, εμάς περιμένουν να αποφοιτήσουμε. Έτσι μπορεί να λένε ακόμη στους νεοεισαχθέντες φοιτητές βιβλιοθηκονομίας. Ο ακαδημαϊκός κόσμος είναι όμορφος γεμάτος θεωρία που δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Οι βιβλιοθηκονόμοι όμως έχουν τα μεγαλύτερα ποσοστά ανεργίας.  

Επιτέλους δούλεψα σε μια Δημόσια Βιβλιοθήκη μέσω των προγραμμάτων κοινωφελούς εργασίας για ανέργους με διάρκεια πέντε μήνες και αμοιβή 490 ευρώ το μήνα. Έδωσα μάχη γι' αυτή τη θέση καθώς την διεκδικούσε ένας φιλόλογος και ένας ιστορικός, δεν έχει σχέση που η θέση ήταν για ΠΕ Βιβλιοθηκονόμους, τα χαρτιά τα ελέγχει ο εκάστοτε φορέας, ο ΟΑΕΔ νίπτει τας χείρας τους, ας κάνει ό,τι θέλει ο φορέας. Εξάλλου και οι πίνακες επιτυχόντων δεν βγαίνουν ονομαστικοί αλλά με αριθμούς αιτήσεων, κανείς δεν ξέρει τίποτα. Όλο το σύμπαν συνωμότησε ώστε να μάθω τι και ποιος.

Με μερικούς μήνες καθυστέρηση μπήκα στη βιβλιοθήκη, επιτέλους Δημόσια Βιβλιοθήκη στο βιογραφικό μου! Εκεί αντίκρισα το χάος που δεν μπορεί να διδαχθεί σε κανένα ακαδημαϊκό περιβάλλον. Η βιβλιοθήκη, μικρή σχετικά, δημιουργήθηκε το 2004, τότε μάλλον υπήρχαν βιβλιοθηκονόμοι, ήταν εμφανές ότι στήθηκε από ανθρώπους που γνώριζαν εκείνα τα καλά χρόνια που λεφτά για ξόδεμα υπήρχαν. Τα τελευταία τέσσερα χρόνια ο ένας μοναδικός προϊστάμενος/ υπάλληλος ήταν ένας απολυμένος υπάλληλος του ΟΣΕ. Από εκεί που έκοβε εισιτήρια ή οδηγούσε τρένα του έλαχε να μπει να οργανώσει μια βιβλιοθήκη. Καλύτερα από το να απολυθεί, ας μπει σε μια βιβλιοθήκη μέχρι να βγει στη σύνταξη. Προσπάθησε ο άνθρωπος να οργανώσει την κατάσταση. Έβαλε τα βιβλία της ιστορίας σε μια πλευρά, της τέχνης στην είσοδο για να φαίνεται ωραία σε όποιον μπαίνει, όπως αφοπλιστικά μου ανέφερε, εντόπισε και όλα τα βιβλία με κήπους, καλλιέργειες και αγροτική οικονομία και τα έβαλε σε ένα ράφι και σιγά σιγά έμαθε που είναι το καθένα και τα έβρισκε. Δεχόταν και τις δωρεές, σφράγιζε ό,τι βιβλίο του έφερναν και μετά το έβαζε στο κατάλληλο ράφι που μόνο αυτός ήξερε ποιο ήταν. Τα χρόνια πέρασαν και επιτέλους έγινε αυτό που περίμενε, συνταξιοδοτήθηκε. Ήρθαν δύο αποσπασμένοι εκπαιδευτικοί, ένας γυμναστής και μια δασκάλα, τους έδωσε τα κλειδιά τους είπε και δύο πράγματα και έφυγε. Ο ένας από τους δύο έγινε προϊστάμενος και όλα τα υπόλοιπα τα βρήκαν ψάχνοντας.

Όταν μπήκα βρήκα τους δύο αποσπασμένους να μετανιώνουν και μια βιβλιοθήκη που έμοιαζε περισσότερο με αποθήκη βιβλίων. Άναρχα τοποθετημένα στα ράφια τα βιβλία, βιβλία παντού, ακαταλογράφητα, ένας κατάλογος φτιαγμένος χωρίς να τηρεί τα στοιχειώδη πρότυπα βιβλιοθηκονομίας, άνθρωποι να μπαίνουν γνωρίζοντας ότι δεν μπορούν να βρουν ένα συγκεκριμένο βιβλίο, υπολογιστές να μην δουλεύουν, οπτικοακουστικός εξοπλισμός χιλιάδων ευρώ να μην χρησιμοποιείται αφού κανείς δεν ξέρει το πως (εξοπλισμός δωρεάς Ιδρύματος Νιάρχου, βεβαίως βεβαίως). Ξεκίνησα από τα βασικά, να ενημερώσω τους αποσπασμένους που χρειάζεται μια βιβλιοθήκη, τι είναι το ΑΒΕΚΤ και τι το dewey, αυτός ο περίεργος αριθμός που είχαν τα περισσότερα βιβλία στη ράχη τους. Έπειτα κατέβασα τα 10.000 και πλέον βιβλία και τα ταξιθέτησα όχι κατά το δοκούν αλλά σύμφωνα με το διεθνώς αναγνωρισμένο δεκαδικό σύστημα ταξιθέτησης που κανείς που εργαζόταν εκεί τα τελευταία χρόνια δεν φαινόταν να γνωρίζει. Ξεχώρισα τα ακαταλογράφητα βιβλία (2.000 βιβλία/ περιοδικά) που ήταν ακουμπισμένα στα ράφια, και ξεκίνησα να τα καταλογογραφώ και να προσπαθώ να σουλουπώσω τον κατάλογο. Διοργάνωσα σεμινάρια σε μαθητές για να τους εξηγήσω πώς λειτουργεί μια οργανωμένη βιβλιοθήκη και εξυπηρετούσα τον κόσμο που έρχονταν. Κι έτσι κάπως τελείωσαν οι πέντε μήνες, χωρίς να προλάβω να καταλογογραφήσω όλα τα βιβλία και χωρίς να προλάβουν οι χρήστες να εκπαιδευτούν στο πως πρέπει να χρησιμοποιούν μια οργανωμένη βιβλιοθήκη. Ο καιρός πέρασε και εκείνοι οι αποσπασμένοι εκπαιδευτικοί έφυγαν ξεφυσώντας για να επιστρέψουν στις τάξεις τους σε αυτό που ξέρουν να κάνουν. Φέτος βγήκαν οι νέες αποσπάσεις και εκεί θα είναι ένας άλλος εκπαιδευτικός γαλλικής φιλολογίας που θα γίνει προϊστάμενος και θα προσπαθήσει και αυτός να καταλάβει τι γίνεται, γιατί το Υπουργείο Παιδείας μπορεί νομίμως να αποσπά όπου θέλει τους εκπαιδευτικούς του.

Ένας άλλος συνάδελφος βιβλιοθηκονόμος που γνωρίζω δούλεψε με αυτά τα 5μηνα προγράμματα σε κάποια ΓΑΚ της επαρχίας. Εκεί αντίκρισε φυλακισμένα αρχεία που τα εποπτεύει ένας εκπαιδευτικός που αποσπάται κοντά στα 20 χρόνια γνωρίζοντας ότι το μόνο που έχει να κάνει είναι να φυλά τα αρχεία κλειδωμένα αποφεύγοντας να εργάζεται σε σχολικές αίθουσες. Θα είχε ενδιαφέρον να μάθουμε κι άλλες ιστορίες συναδέλφων.

Όλες οι Δημόσιες Βιβλιοθήκες, η Εθνική Βιβλιοθήκη, τα Αρχεία και οι 770 σχολικές βιβλιοθήκες έχουν ανάγκη από εξειδικευμένο προσωπικό, το οποίο αποφοιτά από τα αντίστοιχα ΑΕΙ και τα ΤΕΙ της χώρας που δημιουργήθηκαν απλά και μόνο για να στελεχώσουν αυτούς τους φορείς. Η στελέχωσή τους από αποσπασμένους εκπαιδευτικούς ή από εκπαιδευτικούς που συμπληρώνουν ωράριο (βλ. σχολικές βιβλιοθήκες) δεν είναι λύση που λύνει μια ανάγκη. Η απόσπαση εκπαιδευτικών δημιουργεί προβλήματα στον ίδιο το φορέα στον οποίον αποσπώνται, αλλά και στα σχολεία που έχουν να αντιμετωπίσουν τα χιλιάδες κενά. Οι αποσπάσεις απλά βολεύουν κάποιους φορείς που χωρίς αυτές δεν θα μπορούν να ανοίξουν. Αλλά ανοιχτή βιβλιοθήκη/αρχείο δεν είναι μια πόρτα που κλειδώνει και ξεκλειδώνει.

Φέτος η πρώτη φάση των αποσπάσεων άφησε πολλές βιβλιοθήκες εκτός καθώς ο αριθμός των αποσπασμένων ήταν μικρότερος από τις άλλες χρονιές κι αυτό έφερε διαμαρτυρίες, διαμαρτυρίες που ούτως ή άλλως θα έπρεπε να υπάρχουν καθώς όλοι οι φορείς δεν στελεχώνονται. Η Ένωση Ελλήνων Βιβλιοθηκονόμων και Επιστημόνων της Πληροφόρησης (ΕΕΒΕΠ), ο μόνος σύλλογος που "εκπροσωπεί" τα επαγγελματικά μας δικαιώματα αντί να ζητήσει εξειδικευμένο προσωπικό από το Υπουργείο, ζητά να αποσπαστούν περισσότεροι εκπαιδευτικοί για να μπορέσουν οι φορείς να "λειτουργήσουν" αναγνωρίζοντας ότι χρειάζεται εξειδικευμένο προσωπικό αλλά επειδή αυτό θα πάρει χρόνο ζητά εκπαιδευτικούς, ενισχύοντας την παράλογη πρακτική που τόσο χρόνια εξυπηρετεί απλά κάποια συμφέροντα. Η ΕΕΒΕΠ συντάσσει και αποστέλλει επιστολή στον Υπουργό Παιδείας που ζητά οι βιβλιοθήκες να συνεχίσουν να λειτουργούν, όπως αυτή που εργάστηκα για πέντε μήνες. Σε μια άλλη επιστολή διαμαρτυρίας οι "Φίλοι του Ιστορικού Αρχείου Κρήτης", ζητούν από τον υπουργό Φίλη, μεταξύ των άλλων, ο φιλόλογος που αποσπάται επί εννέα έτη στο αρχείο τους ότι πρέπει να μεταταχθεί οριστικά στην οργανική θέση (!) του Ιστορικού Αρχείου Κρήτης και να μην επιστρέψει στην οργανική του θέση στο σχολείο που υπηρετούσε. Διότι φέτος αποσπάστηκε κάποιος άλλος εκπαιδευτικός στη θέση του που τον θέλουν κι αυτόν γιατί είναι πληροφορικός και θα βοηθήσει στην ψηφιοποίηση αλλά θέλουν και τον προηγούμενο. Έτσι απλά οι άνθρωποι πίσω από την επιστολή θεωρούν ότι ο νόμιμος τρόπος για να στελεχωθεί ένα Ιστορικό Αρχείο είναι οι μετατάξεις και οι αποσπάσεις εκπαιδευτικών που διορίστηκαν για να εργάζονται σε κάποια σχολική μονάδα. Δεν αναφέρουν/ δεν γνωρίζουν ότι το Αρχείο θα πρέπει να στελεχωθεί από αρχειονόμους και από λοιπό εξειδικευμένο προσωπικό που θα επιλεγεί μέσω νέων προκηρύξεων.

Είναι τόσο δύσκολο να σκεφτεί κάποιος να ζητήσει από το Υπουργείο Παιδείας να προσλάβει στις Βιβλιοθήκες και στα Αρχεία συμβασιούχους βιβλιοθηκονόμους/ αρχειονόμους/ πληροφορικούς/ ιστορικούς όπως προσλαμβάνει κάθε χρόνο συμβασιούχους εκπαιδευτικούς στην πρωτοβάθμια και στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση; Είναι τόσο δύσκολο να ζητήσει κάποιος από το Υπουργείο Παιδείας προκήρυξη μόνιμων θέσεων όπως ζητάνε οι εκπρόσωποι των εκπαιδευτικών κι όλος ο κόσμος για την εκπαίδευση;

Είναι φανερό ότι δεν υπάρχει κάποια ένωση/ σύλλογος που να εκπροσωπεί τα επαγγελματικά μας δικαιώματα. Μάλλον κανείς δεν γνωρίζει την ύπαρξή μας, ούτε το ρόλο μας. Συστηματικά καταπατούνται τα επαγγελματικά μας δικαιώματα και απαξιώνονται οι σπουδές μας από κράτος και εκπροσώπους φορέων. Απευθύνομαι στους νέους απόφοιτους βιβλιοθηκονόμους και ζητώ να ενωθούμε και να κάνουμε γνωστή την ύπαρξή μας με κάθε τρόπο. Το να συζητάμε αέναα όλα αυτά μέσω facebook δεν είναι λύση. Είναι γνωστό ότι πολλοί απόφοιτοι βλέποντας ότι αυτό που σπούδασαν δεν έχει κανένα μέλλον τα παρατούν και απασχολούνται σε άλλους τομείς, λογικό επίσης όσοι εργάζονται ήδη σε αντίστοιχους φορείς να μην τους απασχολεί τι γίνεται πια στον χώρο. Σίγουρα, όλοι το ξέρουμε, ένα μικρό ποσοστό των αποφοίτων μέσω των γνωριμιών τους βολεύονται, γιατί το μέσον είναι πάνω από όλα και κάποιοι διορισμοί από την πίσω πόρτα γίνονται. Όλοι εμείς όμως που αναζητούμε εργασία και δεν εγκαταλείπουμε την επιστήμη που σπουδάσαμε πρέπει να προβάλουμε με όποιο τρόπο όλες τις αδικίες που γίνονται εις βάρος μας και να τις γνωστοποιούμε  συνεχώς στο ευρύ κοινό γιατί γνωρίζουμε πως λειτουργεί σωστά μια βιβλιοθήκη και πιστεύουμε ότι χρειάζεται να υπάρχουν, όπως τα σχολεία, τα νοσοκομεία, τα μουσεία... 

Αρχειακή πολιτική σε μια χώρα δίχως πολιτική

Δεν θα μιλήσω για τον άδικο χαμό ενός σπουδαίου συγγραφέα ούτε για όλα τα υπόλοιπα δυσάρεστα που συμβαίνουν και πάντα συνέβαιναν σε αυτή την χώρα, σε αυτόν τον πλανήτη εξαιτίας της απερισκεψίας των ανθρώπων και κυρίως εκείνων που κυβερνούν.

Θα αναφερθώ σε μια ενδιαφέρουσα συζήτηση που ξεκίνησε η Στέγη Γραμμάτων & Τεχνών. Συζήτηση με θέμα "Αρχειακή πολιτική και εθνική κουλτούρα", έναυσμα είναι η απόκτηση του αρχείου Καβάφη από το Ίδρυμα Ωνάση. Απόκτημα που εκφράζει την ανικανότητα της πολιτείας για συγκρότηση και ανάδειξη της ιστορίας και του πολιτισμού της, ανικανότητα που σπεύδουν να καλύψουν ιδιωτικά ιδρύματα, χωρίς ανιδιοτέλεια.
Η δίωρη και πλέον συζήτηση των προσκεκλημένων ακαδημαϊκών αναφέρεται σε βασικές έννοιες όπως αρχειακή έρευνα, ανοιχτό και κλειστό αρχείο. Οι ομιλητές αναφέρθηκαν στο κίνδυνο να γίνει το αρχείο ένα μουσειακό είδος με φετιχοποίηση της πληροφορίας ή ένα νεκροταφείο εγγράφων. Ακούστηκαν λόγια σπουδαίων ονομάτων όπως του Ηλιού που αναφερόταν σε συνταγματικό δικαίωμα του πολίτη η πρόσβαση στα Ιστορικά Αρχεία και για άλλη μια φορά μνημονεύθηκε ο Μάνος Χαριτάτος ο οποίος πρώτος έκανε πράξη την έννοια του ανοιχτού αρχείου στο αρχείο που ο ίδιος συγκρότησε με όρεξη και μεράκι με σκοπό την αξιοποίηση του, δηλαδή με σκοπό να δοθεί στην έρευνα. Βέβαια κλειστό, όπως πολύ σωστά αναφέρθηκε, είναι και το αρχείο που δεν έχει προσωπικό και κυρίως κατάλληλα εκπαιδευμένο προσωπικό που θα ταξινομήσει τα τεκμήρια και θα τα καταστήσει προσβάσιμα στον ερευνητή. 

Το αρχείο είναι στενά συνδεδεμένο με την ιστορία και τη γνώση και όχι τόσο με την ψυχαγωγία όπως μπορεί να συνδεθεί μία βιβλιοθήκη. Συνεπώς, δεν αφορά τόσο το ευρύ κοινό όσο ένα ειδικό κοινό. Για τον λόγο αυτόν η παρούσα συζήτηση απευθύνεται σε ένα κοινό που χρησιμοποιεί ή διαχειρίζεται αυτά τα ιδιαίτερα τεκμήρια κομμάτια ιστορίας του παρελθόντος που αναπόφευκτα συνδέονται με το παρόν και το μέλλον. Γεγονός που αντικατοπτρίζεται από τον μικρό σε αριθμό ατόμων που παρακολούθησαν τη συζήτηση που όμως, λαμβάνοντας υπόψη τις ερωτήσεις, είχε απόλυτη επίγνωση του θέματος.

Ωστόσο, επιβάλλεται να την παρακολουθήσουν και να τη γνωρίσουν και εκείνοι που καλούνται να λάβουν σημαντικές αποφάσεις, εξαιτίας των θέσεων που κατέχουν σε οργανισμούς και επιχειρήσεις, για τη μοίρα του αρχειακού υλικού που έχει παραχθεί, χωρίς απαραίτητα να γνωρίζουν την αξία του.

Εύχομαι αυτή να είναι μία αρχή συζητήσεων περί αρχειακής πολιτικής και κουλτούρας την οποία θα διαδεχθούν και άλλες συζητήσεις στις οποίες θα ακουστούν απόψεις όχι μόνο ακαδημαϊκών αλλά και επαγγελματιών του χώρου.
Και φυσικά εύχομαι τις συζητήσεις να τις ακολουθήσουν πράξεις.

Η συζήτηση έλαβε χώρα στο κτήριο της ΣΓΤ την 1 Δεκεμβρίου του 2014 και μπορείτε να την παρακολουθήσετε εδώ (τα πρώτα 35' είναι διαφημίσεις).  

Μας συγχωρείτε για τη σκόνη

Βλέποντας αυτές τις εικόνες του 1913 από τη Δημόσια Βιβλιοθήκη της Νέας Υόρκης όπου τρεις άντρες προσπαθούν να διώξουν τη σκόνη από ράφια και βιβλία σκέφτηκα αμέσως ότι αν έχουν κάτι κοινό η Αρχειονομία και η Βιβλιοθηκονομία είναι σίγουρα η σκόνη!
Αυτό εξαιτίας μιας ερώτησης που δέχτηκα σχετικά με τις διαφορές των δύο ειδικοτήτων του πτυχίου μου. Στην αρχή μου φάνηκε αφελής ερώτηση καθώς δεν θα μπορούσε να υπάρχουν δύο διαφορετικά αντικείμενα σε ένα πτυχίο, αλλά μπορώ να παραδεχτώ ότι με δεύτερη σκέψη με έβαλε σε προβληματισμό. Έχω νοητά δημιουργηθεί έναν πίνακα με δύο στήλες που στη μία μπαίνουν οι διαφορές και στην άλλη οι ομοιότητες.
Οι δύο ειδικότητες σίγουρα διαφέρουν στην πράξη αλλά θεωρητικά έχουν αρκετές ομοιότητες και βέβαια η σκόνη δεν ήταν η πρώτη που μου ήρθε στο μυαλό αλλά η πληροφορία και η πληροφόρηση.

Δείτε εδώ μερικές εξαιρετικές παλαιές φωτογραφίες βιβλιοθηκών και βιβλιοθηκονόμων εν ώρα εργασίας.

Γενικά Αρχεία του Κράτους

Όταν κάποιος αναφέρεται στην Ιστορία αναφέρεται στα αρχεία, στις πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για να φτάσουμε στη γνώση. Ολόκληρη η Ιστορία βρίσκεται στα έγγραφα που παράγονται καθημερινά. Ολόκληρη η Ελληνική Ιστορία φυλαγμένη σε κουτιά, ταξινομημένη σε φακέλους, περιμένει τους ερευνητές να τη μελετήσουν. Ένα παζλ λέξεων που καλεί τον αρχειονόμο να το οργανώσει και τον ερευνητή να το ενώσει.
Τα Γενικά Αρχεία του Κράτους περιέχουν ένα σημαντικό μέρος, αν όχι όλη, της Ελληνικής Ιστορίας. 25.000 μέτρα αρχειακού υλικού βρίσκονται στο κεντρικό κτίριο στο Ψυχικό. Από την ίδρυσή τους, το 1914, τα τεκμήρια μεταφέρθηκαν, στοιβάχτηκαν, σε διάφορα κτίρια, σε αποθήκες, σε δωμάτια μέχρι να στεγαστούν σε ένα κτίριο που να τους αρμόζει, μόλις το 2003. Σε ένα κτίριο 7.000 τ.μ. που δημιουργήθηκε για αυτά σύμφωνα με αρχειακές προδιαγραφές.
Φέτος τα ΓΑΚ γιορτάζουν με διάφορες εκδηλώσεις, σε μια προσπάθεια εξωστρέφειας, τα 100 χρόνια από την ίδρυσή τους.
Στο πλαίσιο αυτό ζητήθηκε από 31 καλλιτέχνες να αναπαραστήσουν εικαστικά τα αρχεία. Να εμπνευστούν από το υλικό που φυλάσσεται στους χώρους και να δημιουργήσουν έργα τέχνης.
Ο κάθε καλλιτέχνης αναπαριστά με διαφορετικό τρόπο πως αντιλαμβάνεται τις έννοιες αρχείο, γνώση, ιστορία.
Η Εύη Καζάκου εμπνεύστηκε από τα προικοσύμφωνα και δημιούργησε ένα ξεχωριστό νυφικό στα χρώματα του Αιγαίου:

 Ο Παναγιώτης Τέτσης αγάπησε το Αρχείον Κοινότητος Ύδρας 1778-1823:

Η Ελένη Κρίκκη ίσως να εμπνεύστηκε από τον τρόπο που συντηρείται το έγγραφο ή και από το διαφορετικό υπόστρωμα στο οποίο βρίσκεται η πληροφορία και δημιούργησε ένα νέο αρχειακό υλικό που βασικό συστατικό του είναι η μνήμη:

Ο Γιάννης Μετζικώφ αναπαριστά τη γνώση σε μορφή καπέλου:

Η έκθεση θα διαρκέσει μέχρι 24/10 με ελεύθερη είσοδο.
Για όσους δεν έχουν την ευκαιρία να την επισκεφθούν μπορούν να βρουν τον κατάλογο της έκθεσης εδώ.
Παράλληλα, ετοιμάζεται η έκθεση που θα περιέχει σπουδαία τεκμήρια των ΓΑΚ και θα βρίσκεται στο Μέγαρο της Παλαιάς Βουλής από την 1 Νοεμβρίου. Τα εκθέματα για την ώρα συντηρούνται με γοργούς ρυθμούς για να μεταφερθούν με ασφάλεια.

Κινηματογράφος, βιβλιοθήκες και άλλα

Συνεχίζουν να με εκπλήσσουν οι ουρές που σχηματίζονται για άλλη μια χρονιά έξω από τους κινηματογράφους που συμμετέχουν στις Νύχτες Πρεμιέρας. Αν και στις κριτικές δεν έχουν γραφτεί και τα καλύτερα σχόλια για τις ταινίες που προβάλλονται, η ζήτηση άλλα φανερώνει. Τέτοια ζήτηση που με κάνει να αναρωτιέμαι γιατί αυτό το φεστιβάλ δεν διαρκεί περισσότερο ή έστω δεν συμμετέχουν περισσότεροι κινηματογράφοι.
Από το τριήμερο των προβολών ταινιών μικρού μήκους στο Γαλλικό Ινστιτούτο αφιερωμένων σε χώρους πολιτισμού που είχα αναφερθεί στην προηγούμενη ανάρτηση, κατάφερα να παρακολουθήσω δυστυχώς μόνο την πρώτη ημέρα που ήταν αφιερωμένη στις βιβλιοθήκες.
Η πρώτη ταινία που είχα την τύχη να δω, είχε κάτι από ιστορία του βιβλίου σε συνδυασμό με ιστορία των βιβλιοθηκών δείχνοντας εικόνες από τις σπουδαιότερες και παλαιότερες βιβλιοθήκες του κόσμου, και φυσικά, με μάγεψε.

Η δεύτερη ταινία ήταν αφιερωμένη σε μία βιβλιοθήκη της Γαλλίας, η οποία διαθέτει τη συλλογή βιβλίων από την παλαιότερη και μεγαλύτερη μονή του Παρισιού που ιδρύθηκε τον 6ο αιώνα. Η ιστορία της ξεκινά πολύ πριν τη δημιουργία του κτιρίου της, το 1850, που τη στεγάζει ακόμη και σήμερα. Η ταινία επικεντρώνεται στις πρωτοποριακές ιδέες του αρχιτέκτονα και αναφέρεται σε όλες τις λεπτομέρειες της δημιουργίας του εντυπωσιακού κτιρίου της.
Η τρίτη ταινία, δεν ήταν ακριβώς ταινία, αλλά περισσότερο διαφήμιση του οράματος του ιδρύματος που έχει αναλάβει να δημιουργήσει το χώρο που θα στεγαστεί η Εθνική Βιβλιοθήκη και η Λυρική Σκηνή. Το κτίριο παρουσιάστηκε εικονικά τόσο πετυχημένα που για στιγμή κόντεψα να πιστέψω ότι το έργο ολοκληρώθηκε και τα βιβλία της Εθνικής Βιβλιοθήκης βρήκαν τη στέγη που τους αξίζει.
Αφήνω εδώ τις δύο πρώτες ταινίες για όποιον θα ενδιέφερε να τις δει και ας είναι στα γαλλικά:
​Les architectures du savoir, 
Bibliothèque Sainte-Geneviève
Και φυσικά, σήμερα και αύριο προβάλλεται στο Δαναό η ταινία "Ναοί Πολιτισμού". Για αύριο τα εισιτήρια εξαντλήθηκαν αλλά για σήμερα μένουν μερικά ακόμα.

Παράλληλα, στο πλαίσιο Ευρωπαϊκές Ημέρες Πολιτιστικής Κληρονομιάς, η Λουίζα Καραπιδάκη θα ξεναγεί σήμερα και αύριο 12-6 στην έκθεση Γακ-Art που δημιουργήθηκε για τον εορτασμό των 100 χρόνων από την ίδρυση των Γενικών Αρχείων του Κράτους. Ακόμη, το κοινό θα έχει την ευκαιρία να επισκεφθεί τους χώρους των ΓΑΚ (Δάφνης 61, Ψυχικό) και να ενημερωθεί για τις δράσεις και τη λειτουργία της Υπηρεσίας.
Ένα γεμάτο Σαββατοκύριακο!
Και δεν ανέφερα κουβέντα για τα βιβλία που έχω διαβάσει, τα αφήνω για επόμενη ανάρτηση. 

Η επιστήμη της Αρχειονομίας

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Αρχείων που ήταν την προηγούμενη εβδομάδα, στις 9 Ιουνίου, και ολοκληρώνοντας την ανάγνωση του χρήσιμου Εγχειριδίου Αρχειονομίας των εκδόσεων Πατάκη, μπήκα στον πειρασμό να γράψω μερικές σκέψεις.
Αναρωτιέμαι πόσοι γνωρίζουν την έννοια αρχείο και τη χρησιμότητά τους στη γνώση και στην ιστορία. Αν κρίνω από την απορία στο βλέμμα όσων αναφέρω τη δεύτερη ειδικότητα του πτυχίου μου μάλλον θα θεωρήσω ότι τη γνωρίζουν δυστυχώς μόνο όσοι ασχολούνται.
Η Αρχειονομία θεωρείται επιστήμη και τέχνη, επιστήμη γιατί η αποκατάσταση και η οργάνωση ενός αρχείου βασίζεται σε αρχές και τέχνη γιατί το να το καταστήσει ο αρχειονόμος προσβάσιμο για το κοινωνικό σύνολο και την έρευνα χρειάζεται κάτι παραπάνω από τη θεωρητική γνώση της επιστήμης.
"Αρχείο ορίζεται το ενιαίο ακέραιο οργανικό σύνολο των αυθόρμητα συσσωρευμένων και συναθροιζόμενων έγγραφων πράξεων, εγγράφων, μαρτυριών και τεκμηρίων, ανεξαρτήτως βαρύτητας και συνεπειών και αδιακρίτως χρονολογίας, σχήματος και ύλης, δια των οποίων αναπτύχθηκε ή/ και αναπτύσσεται και εκτυλίσσεται η πρακτική δραστηριότητα δημοσίου ή ιδιωτικού οργανισμού, νομικού ή φυσικού προσώπου (...). Αυτές οι έγγραφες πράξεις συσσωρεύονται αυθόρμητα και είναι αμοιβαία ενωμένες με δεσμό καθορισμένο από τη φύση, την ικανότητα, την ιδιότητα και την αρμοδιότητα του οργανισμού ή του προσώπου από το οποίο παρήχθησαν ή παρελήφθησαν."
Με πιο απλά λόγια χωρίς αρχείο δεν υπάρχει η ιστορία ενός ανθρώπου, ενός οργανισμού, ενός κράτους.
Ένα αρχείο μπορεί να καταστραφεί από την ασυνειδησία όσων το θεωρούν άχρηστα στοιβαγμένα χαρτιά ή εκείνων που για διάφορους λόγους το διαχωρίζουν. Σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει σε μία βιβλιοθήκη ή σε ένα μουσείο που κάθε τεκμήριο είναι αυτόνομο, το έγγραφο χάνει την αξία του αν αποσυνδεθεί από τα υπόλοιπα έγγραφα του αρχείου στο οποίο ανήκει.
Ο αρχειακός δεσμός είναι η κύρια και βασική έννοια της Αρχειονομίας. Στην ουσία αφορά στην "εσωτερική, ουσιαστική, άρρηκτη, οργανική σχέση των εγγράφων τα οποία συγκροτούν και συνιστούν συγκεκριμένο, ενιαίο και ακέραιο οργανικό σύνολο εγγράφων, δηλαδή αρχείο."
Πάντα θεωρούσα την εργασία σε μία βιβλιοθήκη πιο ενδιαφέρουσα, όμως η εργασία σε ένα αρχείο είναι μια άκρως πνευματική και μοναχική εργασία που σε οδηγεί στη βαθύτερη κατανόηση της ιστορίας και στον εμπλουτισμό των γνώσεων. Δουλεύοντας σε ένα αρχείο είναι σαν να εκπονείς μια διδακτορική διατριβή, χρειάζεται να διαθέσεις μεθοδικότητα, υπομονή και πειθαρχεία για να ολοκληρώσεις την εργασία. Αλλά πάντα στο τέλος βγαίνεις ένας διαφορετικός άνθρωπος.
Το βιβλίο αυτό συγκεντρώνει όλα όσα διδάχτηκα και με χαρά είδα να έχουν εκδοθεί σε ένα τόμο όλες εκείνες οι γνώσεις που έλαβα αποκτώντας το πτυχίο.
Χρήσιμο να διαβαστεί από όλους όσοι δουλεύουν σε ένα Αρχείο χωρίς να έχουν τη θεωρητική γνώση της επιστήμης.

Παγκόσμια Ημέρα Αρχείων

Θα προσπαθήσω να πιάσω το μακρύ νήμα της απουσίας από τις Βολτίτσες με ένα θέμα της επικαιρότητας. Ως Παγκόσμια Ημέρα Αρχείων ορίστηκε η 9η Ιουνίου από το Διεθνές Συμβούλιο των Αρχείων, τον Νοέμβριου 2007. Πρόσφατα δηλαδή, μόλις συμπλήρωσε τα πέντε χρόνια ο παγκόσμιος εορτασμός που έχει στόχο να ευαισθητοποιήσει το κοινό για την σημασία των αρχείων, την σωστή τους διαχείριση, την μακροπρόθεσμη συντήρησή τους, την προβολή τους και την βελτίωση της εικόνας των αρχείων σε όλο τον κόσμο. Το 2010 εγκρίθηκε η Παγκόσμια Διακήρυξη των Αρχείων και το 2011 υιοθετήθηκε από την UNESCO. Γιατί, όπως διατυπώνεται σε αυτήν την Διακήρυξη, τα αρχεία είναι μοναδική κληρονομιά που δεν αντικαθίσταται και περνάει από γενιά σε γενιά. Αρχεία υπάρχουν πολλών ειδών, δημόσια και ιδιωτικά, διοικητικά, πολιτιστικά Οι μαρτυρίες τους είναι ποικίλες, πολυεπίπεδες, συλλογικές, ατομικές, πνευματικές και υλικές- πρακτικές και κυρίως είναι αυθεντικές (πρώτο χέρι). Να μην μπω πιο βαθειά σε θέματα των ελληνικών αρχείων αυτήν την στιγμή, μόνο να αναφερθώ στην Ελληνική Αρχειακή Εταιρεία (ΕΑΕ) με έναν ιστότοπο που αξίζει να περιηγηθεί κανείς γιατί και ευχάριστος είναι και ενημερωτικός www.eae.org.gr Και να προχωρήσω στον τρόπο με τον οποίο γιορτάστηκε η Παγκόσμια Ημέρα τῶν Αρχείων από τα Γενικά Αρχεία του δικού μας Κράτους, τα ΓΑΚ Η Κεντρική υπηρεσία των ΓΑΚ στην Αθήνα, εγκαινίασε το υδραυλικό γλυπτό του Γιώργου Ζογγολόπουλου (1903-2004) στον προαύλιο χώρο των Αρχείων, «Τρεις κύκλοι», σχήμα αγαπημένο του καλλιτέχνη. Για τον Ζογγολόπουλο, γνωστό για το έργο του «Ομπρέλες» που βρίσκεται στην παραλία της Θεσσαλονίκης και στον Δήμο Ψυχικού, μπορεί να βρει κανείς πληροφορίες στον διαδικτυακό τόπο του ιδρύματος που ίδρυσε ο ίδιος λίγο πριν πεθάνει www.zongolopoulos.gr Εκεί μπορεί να δει κανείς τα γλυπτά του, τα ζωγραφικά του έργα, σχέδια και φωτογραφίες αλλά και για την αρχιτεκτονική δουλειά του στην Διεύθυνση Τεχνικών Υπηρεσιών του Υπουργείου Εκπαίδευσης. Σχεδίασε πολλά διδακτήρια όλων των βαθμίδων σε όλη την Ελλάδα. Πίστευε ότι η γλυπτική και η αρχιτεκτονική πρέπει να συνυπάρχουν με αρμονικότητα. Στην γλυπτική υπήρξε πρωτοπόρος για την εποχή του και δημιούργησε κινητικά γλυπτά, όχι ακούνητα, αμίλητα, ογκώδη. Τα γλυπτά του, κατασκευασμένα από υλικά της σύγχρονής μας εποχής (ανοξείδωτο χάλυβα, οπτικές ίνες, φακούς από πλέξι γκλας, κ.ά.) δέχονται το φως και κινούνται με τον άνεμο αλλά κυρίως το νερό, που το ονομάτιζε «το αίμα του γλυπτού». Ήταν υπνωτικά ωραία να το βλέπεις να γλιστρά αργά και να ακούν τους ήχους της κινητήριας δύναμής του, του νερού που ανάβλυζαν από την κορυφή του.