Barter Books, Alnwick Station, Northumberland

-->

Καμιά φορά μιλώντας με ανθρώπους βλέπεις εικόνες που ίσως πότε να μην τύχει να δεις. Μέσα από τα μάτια και τις εμπειρίες των άλλων, κλέβεις λίγη παραπάνω ζωή. Αυτή ίσως να είναι η σημαντικότερη ανθρώπινη επαφή ακόμα και όταν οι άνθρωποι αυτοί σου είναι άγνωστοι. Πρόκειται για την ιστορία ενός βιβλιοπωλείου που βρίσκεται στο Alnwick της Αγγλίας, του βιβλιοπωλείου Barter Books.

Τον Απρίλιο του 1991 η Mary Manley αποφάσισε να ανοίξει ένα βιβλιοπωλείο με βιβλία second hand. Μαζί με το σύζυγό της βρήκαν τον κατάλληλο χώρο για το βιβλιοπωλείο. Πρόκειται για έναν παλιό, εντυπωσιακά μεγάλο, σιδηροδρομικό σταθμό, που χτίστηκε το 1887 αντικαθιστώντας τον προηγούμενο, προς εντυπωσιασμό του Δούκα. Το 1968 η σιδηροδρομική γραμμή σταμάτησε να λειτουργεί και ο σταθμός έκλεισε. Το υπέροχο αυτό κτίριο παρέμεινε κλειστό μέχρι να ανοίξει για να υποδεχτεί διαφορετικούς ταξιδιώτες, τους αναγνώστες. Με σεβασμό στο χώρο, το κτίριο ανακαινίσθηκε έτσι ώστε να μην χάσει τίποτα από την προηγούμενη αίγλη του και να είναι ορατός στους επισκέπτες ο λόγος για τον οποίο είχε δημιουργηθεί.

Το βιβλιοπωλείο αποτελείται από επτά δωμάτια. Στην είσοδο υπάρχει το παράθυρο στο οποίο οι επιβάτες αγόραζαν παλαιότερα τα εισιτήρια. Πίσω από αυτό το παράθυρο ήταν η κυρίως είσοδος του σταθμού, τώρα είναι το Παιδικό Δωμάτιο, όπου οι γονείς μπορούν να αφήσουν τα παιδιά για να απολαύσουν το βιβλιοπωλείο χωρίς αυτά. Ακριβώς απέναντι βρίσκεται η αίθουσα αναμονής που ανακαινίστηκε με σκοπό να παραμείνει ένας χώρος για το κοινό για να περιμένουν, πίνοντας καφέ, διαβάζοντας εφημερίδα, απολαμβάνοντας το τζάκι. Δίπλα από αυτόν το χώρο είναι ο μεγαλύτερος χώρος του βιβλιοπωλείου, ένα μέρος από την πλατφόρμα όπου οι αμαξοστοιχίες σταματούσαν. Στο τέλος του μεγάλου αυτού χώρου ήταν ο χώρος αναμονής για τις κυρίες των πρώτων θέσεων, τώρα ο χώρος αυτός είναι γεμάτος σπάνια βιβλία για την ιστορία και την τοπογραφία της περιοχής. Αυτά είναι μόνο λίγα από τα πολλά δωμάτια που περιέχει το βιβλιοπωλείο. Ο χάρτης που υπάρχει στην ιστοσελίδα επιβεβαιώνει το μέγεθος του άλλοτε σιδηροδρομικού σταθμού.

Οι εικόνες που ακολουθούν απλά βοηθούν τη φαντασία. Σίγουρα οι ιδιοκτήτες του βιβλιοπωλείου διαθέτουν μπόλικη φαντασία αλλά και πάθος.

http://www.barterbooks.co.uk/

Ένας μικρός εκδοτικός οίκος

Αρκούσε μια πρόταση από την προηγούμενη ανάρτηση (Εξάλλου δεν είναι όλα τα βιβλιοπωλεία ίδια...) για να αφήσω λίγο το αγνάντεμα του μπλε ορίζοντα και να βρεθώ μπροστά από μια οθόνη. Περισσότερο για να ξεφυλλίσω πάλι ένα βιβλίο, που διάβασα με χαρά και έκπληξη. Χωμένη μέσα στη ξένη βιβλιογραφία γύρω από θέματα εκδοτικής, μαθαίνοντας τι συμβαίνει στα βιβλιοπωλεία και στους εκδοτικούς οίκους κυρίως της Αγγλίας αλλά και άλλων χωρών, έπεσε στα χέρια μου ένα, το μοναδικό, ελληνικό βιβλίο. Πρόκειται για τα πρακτικά ενός διήμερου συνεδρίου (16-17/6/2000), που οργανώθηκε από το Σπουδαστήριο του Νέου Ελληνισμού στη μνήμη του Γιώργου Πάνου Σαββίδη με τίτλο «Νέα ελληνική λογοτεχνία: Εκδοτικά προβλήματα και απορίες: Θεωρία και πρακτική». Το θέμα του συνεδρίου προήλθε από το θεμελιώδες κείμενο «Εκδοτικές απορίες ενός νεοελληνιστή» που δημοσίευσε ο Γ.Π. Σαββίδης στο περιοδικό Ο Μαντατοφόρος το 1987.

Θα αναφερθώ σε μερικές από τις εξαιρετικές ανακοινώσεις του συνεδρίου, εκείνες ίσως που δεν εξετάζουν τα εκδοτικά προβλήματα από τη σκοπιά του φιλολογικού εκδότη αλλά από την πλευρά όσων εμπλέκονται στην εκδοτική διαδικασία, και κυρίως στην πρώτη ανακοίνωση του συνεδρίου, της Χρυσής Καρύδη. Ο ιστορικός εκδοτικός οίκος Ίκαρος δημιουργήθηκε το 1943 από τον Αλέκο Πατσιφά, τον Μάριο Πλωρίτη και από τον πατέρα της Νίκο Καρύδη, ο οποίος και τελικά ανέλαβε τον εκδοτικό οίκο. Η ανακοίνωσή της αναφέρεται στα προβλήματα που αντιμετώπισε όταν ανέλαβε τον εκδοτικό οίκο, μετά τον θάνατο του πατέρα της, το 1984. Επίσης και στις αλλαγές που έφεραν έχοντας ως βασικό στόχο τη διατήρηση της ποιότητας των εκδόσεων, όπως αυτή συνεχίζει να υπάρχει, αλλά και την εναρμόνισή της με τις τάσεις της εποχής. Οι αδελφές Καρύδη προχώρησαν σε σημαντικές αλλαγές, χωρίς να αλλάξουν όμως το ύφος των εκδόσεων, αλλά ούτε και το χώρο που στεγάζει ακόμη και σήμερα το βιβλιοπωλείο. Οι αλλαγές είχαν να κάνουν κυρίως με την τυπογραφική μορφή των βιβλίων (μονοτυπία και όχι φωτοσύνθεση), με τους επιμελητές των εκδόσεων (συνεργασία με επιμελητές που επιλέγονται ανάλογα με το είδος του βιβλίου), με τον αριθμό των υπαλλήλων αλλά και με του τρόπου διακίνησης. Ο Ίκαρος είναι ένας ισχυρός εκδοτικός οίκος, αν και δεν ανήκει στους οικονομικούς κολοσσούς ούτε στους μεγάλους εκδοτικούς οίκους. Ο κατάλογος του περιλαμβάνει διαχρονικά και κλασικά ονόματα και έργα που με τις συνεχείς επανεκδόσεις τους δίνεται η δυνατότητα νέων εκδοτικών αναζητήσεων και η έκδοση βιβλίων λιγότερο εμπορικών.

Ισχυρός κυρίως γιατί η εκδότρια του Ίκαρου αναφέρει:

«Ο Ίκαρος έχει τη δυνατότητα, την πολυτέλεια αν θέλετε, να υποστηρίζει βιβλία λιγότερο εμπορικό, πρώτον γιατί τα χαμηλά γενικά έξοδα το επιτρέπουν και δεύτερον και πιο σημαντικό, γιατί δεν είναι υποχρεωτικό ούτε απαραίτητο να βγάζουμε λεφτά από όλα τα βιβλία. (…) Όσο τα κριτήρια για να το αν είσαι μικρός ή μεγάλος εκδότης, αφορούν αποκλειστικά τον αριθμό των βιβλίων που εκδίδεις κάθε χρόνο ή τον ετήσιο τζίρο πωλήσεων, εμείς στον Ίκαρο ελπίζουμε να παραμείνουμε μικροί. Με σεβασμό την παράδοση, διατηρώντας το κύρος και τη φυσιογνωμία των εκδόσεών μας, θα υπερασπιστούμε την ιστορία μας, το δικαίωμα στα λάθη μας, αλλά και το καμάρι για τα επιτεύγματά μας».

Ο εκδοτικός οίκος ή το βιβλιοπωλείο διαφέρει ανάλογα με τον ιδιοκτήτη και όσα επιθυμεί να φέρει στον κόσμο του βιβλίου, αναφέρεται σωστά στην προηγούμενη ανάρτηση.

Ο εκδοτικός οίκος Εστία, που έχει την ευθύνη μιας μεγάλης λογοτεχνικής κληρονομιάς, είναι ένας ακόμα εκδοτικός οίκος με βασικό στόχο την εναρμόνιση της παράδοσης και των νέων τάσεων. Η Εύα Καραϊτίδη θίγει στην ανακοίνωσή της θέματα και προβλήματα πνευματικών δικαιωμάτων διότι στην Εστία ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων εισπράττουν ετησίως συγγραφικά δικαιώματα (της τάξεως των 200 εκατομμυρίων) και με ορισμένους από αυτός διατηρούνται σχέσεις γενεών. Χρησιμοποιούνται δύο παραδείγματα: η Πηνελόπη Δέλτα και ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου.

Ο Σταύρος Πετσόπουλος του εκδοτικού οίκου Άγρα αναφέρεται στα προβλήματα που προέκυψαν εκδίδοντας τον Ανδρέα Εμπειρίκο και στις εμπειρίες που προέκυψαν. Προβλήματα πνευματικών δικαιωμάτων και παράνομων εκδόσεων που διευθετήθηκαν μέσω δικαστηρίων αλλά και προβλήματα που αντιμετωπίστηκαν κατά την έκδοση των οχτώ τόμων του Μέγα Ανατολικού.

Στις σελίδες των πρακτικών βρήκα ελάχιστη αναφορά σε αριθμούς και στοιχεία. Περισσότερο αισθάνθηκα ότι διάβασα σκέψεις και εμπειρίες ανθρώπων, που ο χώρος του βιβλίου δεν είναι η εργασία τους, αλλά ο τρόπος ζωής τους.

Τα βιβλιοπωλεία σαν χώροι, γενικά

Κεφάλαιο Τρίτο: 0843΄: Βιβλιοπωλείο. Ακριβώς αυτός είναι ο τίτλος του τρίτου κεφαλαίου της πολύ φρέσκιας νουβέλας (Μάιος 2009) του Βασίλη Χ. Κωνσταντίνου με τίτλο Οι πρωινοί περίπατοι των Βασιλείων Βουλγαροκτόνων, με εικονογράφηση του Κωνσταντίνου Λεφάκη (στο πνεύμα και ύφος του βιβλίου) από τις εκδόσεις του Βιβλιοπωλείου της Εστίας. Ο όγκος του, 116 σελίδες, επιτρέπει την μεταφορά του στην τσάντα και την ανάγνωση στο όρθιο αλλά αν και ευρηματικό και με διάθεση αστεϊσμού δεν είναι τόσο εύπεπτο. Χρειάζονται διαλείμματα μηρυκασμού. Οι άνθρωποι μπορεί να έχουν ονόματα σε ορισμένες περιπτώσεις αλλά βασικά περιγράφονται με τις ιδιότητες και χαρακτηριστικά όπως τις προσλαμβάνει ο συγγραφέας, όπως και ο ίδιος παρουσιάζει τον εαυτό του άλλωστε. Να για παράδειγμα: ο «Παλιός Γνώριμος Διευθυντής της Τράπεζας», η «Συμπαθής και Πάντα Χαρούμενη Ιδιαιτέρα», η «Κοπέλα που Ερωτεύτηκα και Παντρεύτηκα», ο «Αδελφός Μου Που Δουλεύαμε Μαζί», η «Επιδερμικά Δραστήρια Βοηθός», η «Πηγή Ανεξάντλητων Πληροφοριών Βοηθός Πλύστρα Κυριακούλα», ο «Αγαπητός Σγουρομάλλης Φίλος» και άλλα ινδιάνικης λογικής σύνθεσης ονόματα, απομυθοποιημένα όμως. Ο ίδιος είναι ο Μεσήλικας Βασίλειος Βουλγαροκτόνος και όταν πάει προς τα πίσω γίνεται ο Παις Βασίλειος Βουλγαροκτόνος με τους δράκους του, την Ιστορία του, τις επίμονες ενοχές, τους καταναγκασμούς, τις παγιδεύσεις και τους βασανιστικά ομόκεντρους κύκλους σκέψης.
Και δες τώρα που στην αγχωτική ημέρα που μας παίρνει μαζί του έχει θέση στην σελίδα 39 και ένα βιβλιοπωλείο. Μπαίνει στο φιλικό βιβλιοπωλείο για να ροκανίσει το χρονικό διάστημα των δεκαεπτά λεπτών. Εκεί με ένα τυχαίο βιβλίο από κάποιο ράφι χάνεται ξανά και έρχεται αντιμέτωπος με περασμένα.
Να που σε ένα βιβλιοπωλείο δεν μπαίνουμε μόνο για να αγοράσουμε. Μπαίνουμε και για λόγους άλλους, πιο αδιευκρίνιστους, άυλους. Να περάσουμε τον καιρό μας γιατί έχουμε ένα κενό, να χαζέψουμε γιατί κάτι στην βιτρίνα τράβηξε το ενδιαφέρον μας, να αναζητήσουμε θέματα που δεν είχαμε στο νου μας, να ενημερωθούμε για τις τροχιές των σκέψεων, να ταξιδέψουμε το βλέμμα μας σε εικόνες-εξώφυλλα, να ησυχάσουμε από την βαβούρα του κόσμου και τον εκνευρισμό που επικρατεί γιατί στα βιβλιοπωλεία υπάρχει μια ησυχία, μια ηρεμία γιατί οι άνθρωποι κοιτάνε ο καθένας μόνος του. Λειτουργεί σαν καταφύγιο, όαση. Είναι και στέκι. Μπορεί να συναντήσεις παλιούς γνωστούς, να διασταυρώσεις ένα βλέμμα πάνω από μια προθήκη, με ένα ανοιχτό βιβλίο στο χέρι, να ρωτήσεις, ακόμα και να σου απευθυνθούν πριν καν διατυπώσεις την ανάγκη για μια γνώμη. Στέκι συστηματικών συναντήσεων, τα Σάββατα συνήθως, και τυχαίων απαντημάτων.
Εξάλλου δεν είναι όλα τα βιβλιοπωλεία ίδια. Διαφέρουν ανάλογα με τον ιδιοκτήτη και όσα επιθυμεί να φέρει στον κόσμο του βιβλίου. Πολλοί βιβλιοπώλες είναι και εκδότες. Επιδρούν έτσι αποφασιστικά στα εκδοτικά και στην διακίνηση του έντυπου. Με τις επιλογές, την πολιτική και στρατηγική που ακολουθούν, με την επιμονή στα αρχικά πιστεύω τους ή την προσαρμοστικότητά τους. Σε όλες τις πορείες κάτι χάνεται κάτι κερδίζεται (αυτό που χάνεται ας αποτυπώνεται πριν σβήσει και ας είναι λιγότερο από το κέρδος).
Υπάρχουν τα παλιά που τους ακολουθεί η παράδοση που έχει οικοδομηθεί με τον καιρό. Που τους δίνει υπεροχή, όνομα μα και τα βαραίνει. Υπάρχουν και τα νεότερα που εισήγαγαν καινοτομίες και τους νέους όρους της αγοράς. Υπάρχουν τα μεγάλα, πολυώροφα στο κέντρο της πόλης και τα μικρότερα στις συνοικίες και στην ευρύτερη περιφέρεια που συνδυάζουν τα σχολικά, χαρτικά, είδη δώρων, φωτοτυπίες και άλλα. Υπάρχουν τα γενικά και τα ειδικευμένα, για παράδειγμα για τα παιδιά, τα νομικά, τα μεταφυσικά. Υπάρχουν σε πολλούς τύπους, μεγέθη και ύφους, καθένας μπορεί να διαλέξει ποιο του ταιριάζει για να χωθεί.

Το περιοδικό με τίτλο ΗΥΦΕΝ

Για βιβλία και ειδικότερα για βιβλιοβιβλία έχουμε πει για βιβλιοπεριοδικά, πάλι, όχι. Να μην πούμε γενικά και αόριστα σήμερα για την κατηγορία αυτή (το αφήνω για άλλη φορά καθώς η περιοδικότητα είναι καλό θέμα) μα να επικεντρωθούμε σε ένα, το ΗΥΦΕΝ που φέρει τον επεξηγηματικό υπότιτλο: βήμα για την τυπογραφία. Ωπ! εδώ είμαστε! Δίπλα από το ΗΥΦΕΝ μια οριζόντια γραμμή, μια παύλα. Από κάτω, στα ελληνικά και στα αγγλικά, γράφει «Η υφέν, μια τοξοειδής καμπύλη, έμπαινε κάτω από δύο συλλαβές για να τις ενώσει ούτως ώστε να διαβαστούν υφέν δηλαδή διά μιας σα μια λέξη. Το ενωτικό, το σημείο στίξης που σήμερα χρησιμοποιούμε όταν κόβεται μια λέξη στο τέλος μιας αράδας κειμένου, είναι στην πραγματικότητα υφέν.» «Εν» δηλαδή ένα, δυο φωνήεντα που συνεκφωνούνται σαν ένα, έτσι νιώθω ότι το πιάνω, το καταλαβαίνω. Το έχω δει κιόλας, το θυμάμαι, σε επίσημα κείμενα του 19ου αιώνα, την καμπυλωτή γραμμούλα κάτω από λέξεις όπως «ελιά» για να αποδοθεί το «λια» ενιαία, μιας και δεν υπάρχει αντίστοιχο γράμμα που να αποδίδει τον ήχο που ξέρουμε πώς προφέρεται. Παύλες, η μικρή κοφτή που ενώνει δυο λέξεις πχ. κράτη-μέλη, ή δυο ονόματα, επίθετα γυναικών ας πούμε, ή όπως στην περίπτωση αυτή μια λέξη που αναγκάστηκαν οι συλλαβές της να κοπούν, να απομακρυνθούν, να κατέβουν αράδα και η μεγάλη μακριά παύλα που χωρίζει και λειτουργεί σαν παρένθεση.
Το περιοδικό ΗΥΦΕΝ εκδίδεται και τυπώνεται στην Θεσσαλονίκη. Είναι ετήσιο και φιλοξενεί άρθρα για την «τυπογραφία και τη γραφική επικοινωνία καθώς και άρθρα από άλλους ακαδημαϊκούς χώρους εφόσον αυτά αφορούν σε ζητήματα σχετικά με την τυπογραφία και τη γραφική επικοινωνία.» Περιεχόμενο σαφώς προσδιορισμένο και εντελώς συγκεκριμένο. Η τυπογραφία είναι μια τεχνολογία-κατάκτηση του ανθρώπου που δεν χάνεται στα βάθη των αιώνων. Η εφεύρεση ολοκληρώνεται στον ευρωπαϊκό χώρο τον 15ο αιώνα, αναπτύσσεται ραγδαία, διαδίδεται, φέρνει την επανάσταση της πληροφορίας, της γνώσης, των ιδεών και στις μέρες μας έρχεται νέο κύμα, τσουνάμι μάλλον, αλλαγών χάρη στις δυνατότητες των ηλεκτρονικών πραγμάτων. Στο σύνορο της νέας κατάστασης η ελληνική τυπογραφία αγνοεί ακόμα πολλά ζητήματα που την αφορούν, η μελέτη της έχει υστερήσει, η ιστορία της έχει προσελκύσει μικρό αριθμό ερευνητών και δεν έχει μπει στην κοινωνική βάση ως συλλογικό συνειδητό κτήμα. Κάθε αξιοπρεπής συμβολή προς αυτήν την κατεύθυνση είναι πολύτιμη.
Κρατάω στα χέρια μου τον έβδομο τόμο του περιοδικού, τόμο επετειακό γιατί το 2008 συμπλήρωσε τα δέκα χρόνια κυκλοφορίας του, το πρώτο τεύχος βγήκε το 1998. Σε τακτά χρονικά διαστήματα συνηθίζεται να λοξοκοιτάμε πάνω και πίσω από τον ώμο μας για να δούμε τι κάναμε μέχρι τώρα, πώς το κάναμε, πώς θα συνεχίσουμε, πού επιθυμούμε να κατευθυνθούμε. Δέκα χρόνια είναι ώρα για απολογισμό, αυτοκριτική, κλπ. Στα θετικά ότι μεταφράστηκαν και έγιναν βατά γραπτά ξένων, ότι η οπτική επικοινωνία ήταν παρούσα όπως και οι τεχνικοί που χωρίς αυτούς δεν γίνεται (σχεδιαστές γραμματοσειρών, στοιχειοθέτες, τυπογράφοι, του χαρτιού, εικαστικοί…), ότι βρήκαν εκφραστικό μέσο και μεταπτυχιακοί φοιτητές ανάμεσα σε καταξιωμένους, ότι αναδύθηκαν άρθρα που μελέτησαν ελληνικούς τυπογραφικούς τόπους σε διαφορετικούς χρόνους και άρθρα θεωρητικά όπως για την εικονογράφηση και την αναγνωσιμότητα. Τα «νέα-εκδόσεις-σχόλια» κλείνουν τον τόμο και το ομολογώ ότι ήθελα να έχω ξεφυλλίσει αν όχι να κατέχω (κάτι σαν αρρώστια είναι αυτό) όλα τα βιβλία που ήταν εκεί, ελληνικά και ξένα. Ένα έχω και μάλιστα διαβασμένο (ουφ! πια).
Το στήσιμο με άποψη και χαρακτήρα. Δίστηλο, σε ορισμένα κείμενα αριστερά τα ελληνικά, δεξιά η αγγλόφωνη μετάφραση όχημα επικοινωνίας και ανοίγματος, τα περιθώρια γενναιόδωρα, το δεξί παίρνει και τις σημειώσεις όπου υπάρχουν, σχήματα, πίνακες και γραφήματα, μαυρόασπρες φωτογραφίες και τυπογραφικά παιχνίδια και ποικιλία.
Κλείνοντας να πω ότι μου φαίνεται πως τα δίκτυα ενημέρωσης (που να φτάσω να πω διαλόγου και συνέργιας) ακόμα και στην εποχή του διαδικτύου δεν είναι τόσο δυνατά όσο θα μπορούσαν. Αυτά…

Walter Benjamin=Βάλτερ Μπένγιαμιν

Λένε, και μάλλον ισχύει, ότι είναι καλύτερα να διαβάζεις τα κείμενα στην γλώσσα που γράφτηκαν, όμως, πόσες γλώσσες είναι δυνατόν να ξέρει κανείς και ακόμα σε τι επίπεδο και βάθος μπορεί να τις ξέρει για να μπει στο πετσί της. Χωρίς μεταφράσεις, μεταφορές προφορικού ή γραπτού λόγου από μια γλώσσα σε άλλη είμαστε κλεισμένοι μονοδιάστατοι, αποκλεισμένοι από τους τρόπους ανθρώπινης έκφρασης. Μόνοι και εγωιστές. Όμως οι μεταφράσεις καθυστερούν να ταξιδέψουν γιατί συντρέχουν πολλοί λόγοι. Οι συγγραφείς αναγνωρίζονται με ρυθμούς άγνωστους, δεν βρίσκουν αμέσως τον εκδότη και τον μεταφραστή που συγγενεύει με αυτούς στις άλλες γλώσσες (εδώ βοηθάνε οι διεθνείς εκθέσεις βιβλίου, ο Τύπος, τα ΜΜΕ), η μεταφραστική εργασία είναι αργή και κοπιώδης, καθόλου αυτόματη και αυτονόητη. Οι μεταφράσεις ωφελούν όλες τις γλώσσες, δανείζουν τρόπους, εκφράσεις, εικόνες, εμπειρίες. Μεγαλώνουν τα πεδία, φέρνουν τα κοντινά κοντύτερα και τα μακρινά μπαίνουν σε κάδρα. Ζυμώνουν την γλώσσα, μας το λέει και ο Αλεξάκης στις ξένες λέξεις του.
Ο Βάλτερ Μπένγιαμιν (1892-1940) γεννήθηκε στο Βερολίνο, σπούδασε φιλοσοφία στο Φράιμπουργκ, το Βερολίνο, το Μόναχο και την Βέρνη. Ταξίδεψε στην Ευρώπη και γνώρισε σημαντικούς πνευματικούς ανθρώπους της εποχής του (Αντόρνο, Μπρεχτ, Άρεντ, Χορκχάιμερ, Καίστλερ, Μπατάιγ, κ.ά.). Το 1933 εγκατέλειψε την ναζιστική Γερμανία για το Παρίσι, στάλθηκε σε γαλλικό στρατόπεδο για τρεις μήνες, με την είσοδο των Ναζί στο Παρίσι αποφάσισε να καταφύγει στις Ηνωμένες Πολιτείες, καταπονημένος από καρδιακή πάθηση και τις δυσκολίες διαφυγής, περπάτησε τα Πυρηναία, αποκαρδιωμένος και κυνηγημένος πήρε χάπια και πέθανε στο Πορτ Μπου. Φυσιογνωμία που αναδύεται όλο και πιο έντονα, εμπνέει, επηρεάζει, αποτελεί σημείο αναφοράς. «Ηθική πυξίδα», τον ονομάζει ο Timothy W. Ryback, που μελέτησε την προσωπική βιβλιοθήκη του Hitler για να δει τα διαβάσματα που έφτιαξαν το διανοητικό οικοδόμημα του Hitler. Έχει γράψει ο Στέφανος Ροζάνης και έχει μεταφραστεί βιβλίο του Michael Lowy στα ελληνικά για τον Μπένγιαμιν.
Οι εκδόσεις Άγρα γνωρίζουν τον Μπένγιαμιν, τον μεταφράζουν και μας τον μαθαίνουν, τον συστήνουν με τον καλύτερο τρόπο στο ελληνικό κοινό. Δύο αυτοτελή βιβλία του Τα παιδικά χρόνια στο Βερολίνο το Χίλια Εννιακόσια και ο Μονόδρομος και κείμενά του σε συλλογικούς τόμους ποικίλης θεματολογίας (Περί Βιβλιοθηκών, Κούκλες και Παιχνίδια, Ανατομία του αστυνομικού μυθιστορήματος, Μορφές του Μεσσιανικού) κυκλοφορούν μέχρι τώρα. Μέσα από την γραφή του Μονόδρομου (1928) η οποία ακολουθεί το άμεσο, βραχύ αλλά διεισδυτικό βαθύ βλέμμα που κοιτάζει μια εικόνα, μια διαφήμιση, ένα απόσπασμα βρίσκονται και στοχασμοί για την λογοτεχνική έκφραση, για το γράψιμο και το διάβασμα, για τις δυνάμεις που εξασκεί το κείμενο σαν το διαβάζουμε και σαν το αντιγράφουμε, το περπατάμε με το χέρι που ακολουθεί τον νου. «Η γραφή, που είχε βρει άσυλο μέσα στο τυπωμένο βιβλίο, όπου ζούσε την αυτόνομη ύπαρξή της, σύρεται ανελέητα στο δρόμο με τις διαφημίσεις και υποτάσσεται στις βάναυσες ετερονομίες του οικονομικού χάους… Ήδη η εφημερίδα διαβάζεται πιο πολύ κάθετα παρά οριζόντια, ο κινηματογράφος και η διαφήμιση σπρώχνουν τη γραφή εντελώς στη δικτατορική κάθετο.» (σ. 64). Τώρα εδώ πρόχειρα σταχυολογώ πλαγιότιτλους, κρατώ υπογραμμισμένες λέξεις-κλειδιά. «Αρχές των ασήκωτων τόμων ή η τέχνη της δημιουργίας χοντρών βιβλίων», «Η τεχνική του συγγραφέα σε δεκατρείς θέσεις», «Χαρτί και είδη γραφής», «Παιδί που διαβάζει». Και αποξένωση που φέρνει η γραφομηχανή από το χέρι του γραφέα, η κριτική δεν είναι παρά θέμα σωστής απόστασης,, παλιές επιστολές, καρτ ποστάλ και γραμματόσημα, σήματα συναγερμού στο εσωτερικό του συγγραφέα, τσιτάτα και πολλάαααα
Ο Ιταλός συγγραφέας δημοσιογράφος Bruno Arpaia με τον σημαίνοντα τίτλο Ο Άγγελος της Ιστορίας (μετάφραση Χρύσα Κακατσάκη, εκδόσεις Ίνδικτος, Αθήναι 2008, 380 σ.) ξαναέπλασε την ιστορία του Μπένγιαμιν. Ο «Angelus Novus» έργο του Κλεε αγορασμένος από τον Μπένγιαμιν τον συντρόφευε στα στριμώγματά του, του μιλούσε και αναφερόταν σε αυτόν. Ο πίνακας δείχνει ένα άγγελο με τα χέρια-φτερά απλωτά ανοικτά, μάτια τεράστια με χαμηλωμένο κοίταγμα. Άγγελος λοιπόν από τον αγαπημένο πίνακα. Το τελευταίο έργο του Μπένγιαμιν είχε τίτλο Θέσεις πάνω στην έννοια της Ιστορίας, γραμμένο το 1940. Ιστορία από τους τελευταίους στοχασμούς. Άγγελο της Ιστορίας τον ονόμαζε και ο Μπένγιαμιν, πιασμένο στο παρελθόν που σπρώχνεται προς το μέλλον.
Ένα μυθιστόρημα πραγματικά ευρωπαϊκό: γραμμένο από έναν Ναπολιτάνο, με πρωταγωνιστές τον ιστορικά υπαρκτό Εβραίο φιλόσοφο της Γερμανίας που καταφεύγει και ζει για ένα διάστημα στην Γαλλία, και ενός επινοημένου ήρωα πληθωρικού μαχητή των Δημοκρατικών του Ισπανικού Εμφύλιου. Με δράση και παλμό, με εικόνες του Μπένγιαμιν να εργάζεται στην Εθνική Βιβλιοθήκη στο Παρίσι. Να αντιγράφει, να συλλέγει, να γράφει πυρετωδώς, να υπερασπίζεται και να αγωνιά για τα γραπτά του.
Με τον Arpaia να υιοθετεί την θέση του Μαντσίνι πως «ο συγγραφέας πρέπει να αξιοποιεί την ιστορία χωρίς να την ανταγωνίζεται». Η ιστορία με τα γεγονότα της είναι εκεί μα στην πραγματικότητα είναι άπειρες ιστορίες που μπορούν να ειπωθούν κάθε μέρα με άλλον τρόπο, από κάθε άνθρωπο από άλλη πλευρά, ανάλογα. Μπορεί ακόμα να ξεπεράσει το όριο και να μπει στον χρονοδιάστημα του μύθου, του φαντασιακού, του ατομικού, του οικογενειακού, του συλλογικού.
Μια αφήγηση που δεν ήθελα να τελειώσει και το έπαιζα συνέχεια καθυστέρηση. Σαν Πηνελόπη πριν μπω στις αδιάβαστες σελίδες, ξαναπερνούσα το στημόνι στις διαβασμένες, να βεβαιωθώ ότι ήμουν εκεί, ότι τα είχα όλα πιάσει, ότι δεν είχα βιαστεί να υφάνω την επόμενη ανάγνωση.

Οι ράχες των βιβλίων

Η θέα από το κρεβάτι μου είναι η καλύτερη. Με το που ανοίγω τα μάτια αντικρίζω τα βιβλία μου και χαίρομαι. Εκείνα βέβαια, μου έχουν γυρισμένη την πλάτη αλλά δεν με νοιάζει, το ότι στέκονται όρθια ή ξαπλωτά είναι η καλύτερη εικόνα. Συνθέτουν έναν ιδιόμορφο ενιαίο πίνακα με τις ανομοιόμορφες χρωματικές φέτες τους, με τα διαφορετικά πάχυτα και ύψη, με τις σκιές που γεννάνε οι όγκοι τους ανάλογα με το φυσικό φως αλλά και με το ηλεκτρικό τις νύχτες. Αν χαλάσω αυτόν τον πίνακα και τον ξαναορίσω (δεν το κάνω και πολύ συχνά αλλά το έκανα πρόσφατα) φτιάχνεται ένας νέος πίνακας που με ξενίζει έως ότου τον μάθω και πάλι. Το κοίταγμά του συνθετικού και μοναδικού πίνακα μου φτιάχνει την διάθεση σταθερά, με ανεβάζει. Τώρα που το σκέφτομαι αυτό που βλέπω είναι κάτι σαν ένα ντουλάπι τροφοδοσίας και αέναης ανατροφοδοσίας. Το ότι έχω ήδη τσιμπήσει, φάει, χωνέψει αλλά και ότι μπορώ να επανέλθω να βουτήξω όποτε και όταν το επιθυμήσω μου δίνει το αίσθημα της ασφάλειας. Άσε που είναι και κάτι σαν καθρέφτισμα….
Ράχη είναι το πίσω μέρος του βιβλιακού σώματος, εκείνο που φαίνεται όταν βρίσκονται στα ράφια. Αποτελεί μέρος του εξώφυλλου και αντιστοιχεί στο σημείο εκείνο που δένονται τα τυπογραφικά φύλλα (τα φύλλα μπορεί να είναι κολλητά δηλαδή κολλημένα με κόλλα στο σημείο αυτό αλλά σωστότερα είναι τα ραφτά δηλαδή τα ραμμένα κατά φυλλάδια, δεκαεξασέλιδα συνήθως ή αλλιώς ‘τετράδια’). Τα δεσίματα ποικίλλουν. Τα πιο προσεγμένα, συνήθως από δέρμα, μπορεί να έχουν νεύρα, δηλαδή κάτω από το δέσιμο να κρύβεται ένα κομμάτι σπάγκου που δίνει ένα εξόγκωμα. Τα γράμματα όταν είναι χρυσά δηλώνουν την συμβολή και άλλης μιας τέχνης, της χρυσοτυπίας, που χρησιμοποιεί άλλα εργαλεία και έχει δικά της μυστικά για τα γράμματα και για διακοσμητικά στοιχεία στην ράχη ή και στο εξώφυλλο. Χαρτόδετα, πανόδετα, δερματόδετα, με καλύμματα χάρτινα, πανωφόρια, με όποιο δέσιμο, τα βιβλία έχουν στην ράχη τους την πιο βασική ταυτότητα του βιβλίου: συγγραφέα, τίτλο (χωρίς υπότιτλο), και ίσως το εκδοτικό σήμα το οίκου. Συνήθως με κεφαλαία γράμματα, να διαβάζονται εύκολα και από κάποια απόσταση.
Ένα πολύ εκνευριστικό θέμα είναι η φορά των γραμμάτων. Αλλού διαβάζονται από τα δεξιά και σε άλλα από αριστερά. Έτσι όταν βρίσκονται όρθια στο ράφι και ψαχουλεύουμε οπτικά τους τίτλους γυρεύοντας συγκεκριμένα ένα, αναγκαζόμαστε να στριφογυρίζουμε το βλέμμα μας πέρα δώθε, κίνηση κουραστική και ζαλιστική. Οι αγγλικοί τίτλοι διαβάζονται από τα αριστερά. Οι περισσότεροι ελληνικοί από τα δεξιά, αλλά και πάλι όχι όλοι, δεν υπάρχει κανόνας. Σαφής, ξεκάθαρη σύμβαση για την φορά δεν έχω καταλάβει να ισχύει σε αυτό.
Ράχες χωρίς γράμματα, μπορεί να συμβεί σε ολιγοσέλιδα βιβλία που ράχη τους δεν έχει την αντίστοιχη υπόσταση χώρου, καθιστούν τα βιβλία άφωνα, δύσκολα στην αναζήτηση και τον εντοπισμό από τον χρήστη. Γιατί είναι οι ράχες που είναι ανοιχτές στην θέα του ματιού.

Οι άνθρωποι των βιβλιοθηκών στο κάτω μέρος της ράχης των βιβλίων κολλάνε την ετικέτα με τον ταξινομικό αριθμό του βιβλίου. Μια ετικέτα που επικαλύπτεται με διαφανές αυτοκόλλητο για προστασία αν και δύσκολα ξεκολλάει στην περίπτωση που πρέπει να αλλαχθεί ο αριθμός, με αποτέλεσμα να πληγώνεται το βιβλίο. Οι ετικέτες κολλιούνται σε ομοιόμορφο ή έστω περίπου ομοιόμορφο ύψος και είναι φορές που συμβαίνει να κρύβουν κομμάτια πληροφορίας. Πληροφορίες χάνονται και οι ράχες παραμορφώνονται και όταν είναι σπασμένες, φθαρμένες από την ανάγνωση και το τέντωμά τους. Το τράβηγμα από το ράφι γίνεται συνήθως χώνοντας το δάκτυλο στο πάνω μέρος του επιλεγμένου βιβλίου. Εάν είναι στριμωγμένο έως σφηνωμένο, η πιθανότητα να υποκύψει στην πίεση που του ασκούμε και να λυγίσει είναι μαθηματικά βέβαιη.

Τα βιβλία ως αντικείμενα αποτελούνται από πολλά μέρη (εξώφυλλο, οπισθόφυλλο, σώμα, καπάκια), έχουν ειδική ορολογία (ψευδότιτλος, σελίδα τίτλου, κολοφώνας, επίτιτλα, διάστιχα, κά). Και η βιβλιοδεσία είναι άλλο μέγα κεφάλαιο, με ξεχωριστή ιστορία, εδώ μόνο τις ράχες λιγουλάκι χαϊδέψαμε…

Περί Βιβλιοθηκονομίας

"Η Βιβλιοθηκονομία δεν είναι δα και επιστήμη"

Μια πρόταση που δεν θα περίμενα να διαβάσω σε ένα ιστολόγιο που πραγματεύεται θέματα παιδείας και πολιτισμού.

Το θέμα σχετίζεται με την πρόσφατη ανακοίνωση του Υπουργείου Παιδείας σχετικά με τις 87 θέσεις υπευθύνων σε σχολικές βιβλιοθήκες. Η εν λόγω προκήρυξη δεν απευθύνεται σε βιβλιοθηκονόμους αλλά σε μόνιμους εκπαιδευτικούς που δεσμεύονται να υπηρετήσουν τις σχολικές βιβλιοθήκες για τα δύο επόμενα σχολικά έτη.
http://www.diorismos.gr/Dpages/news/viewnews.php?nid=6488&type=1
Δεν έχω σκοπό να σχολιάσω την προκήρυξη, η οποία έφερε αντιδράσεις σε ολόκληρη τη βιβλιοθηκονομική κοινότητα αλλά τα λόγια των συντακτών του paideia-gr.
Οι εκπαιδευτικοί δικαίως χαιρετίζουν την προκήρυξη με ιδιαίτερη χαρά, αφού απευθύνεται σε αυτούς, αλλά διαφαίνεται ο τρόπος που θα υπηρετήσουν τις σχολικές βιβλιοθήκες, με παντελή άγνοια δηλ. των βιβλιοθηκονομικών γνώσεων.

Σύμφωνα με τα λόγια του συντάκτη του ιστολογίου paideia-gr: "Δεν χρειάζονται ιδιαίτερες γνώσεις βιβλιοθηκονομίας για να λειτουργήσει μια σχολική βιβλιοθήκη (Δεν μιλάμε για την Εθνική βιβλιοθήκη). Μια σχολική βιβλιοθήκη έχει πολύ μικρό μέγεθος. Εν πάσει περιπτώσει, ό,τι νέες γνώσεις χρειαστεί ο εκπαιδευτικός μπορεί εύκολα να τις βρει (δεν είναι δα και επιστήμη)".

Οι άνθρωποι που διδάσκουν τη γνώση στα ελληνικά σχολεία απαξιούν κατά αυτόν τον τρόπο μια ολόκληρη επιστήμη που διδάσκεται σε χιλιάδες πανεπιστημιακά τμήματα σε όλο τον κόσμο. Υποστηρίζουν την ποιοτική ανεξάρτητη παιδεία, ενώ πιστεύουν ότι μια βιβλιοθήκη κρίνεται από το μέγεθός της και όχι από το κοινό της.
Δεν αποτελεί πρόβλημα το γεγονός ότι οι συντάκτες του ιστολογίου δε γνωρίζουν ότι η αναγνωστική πολιτική και η πολιτική βιβλίου καλλιεργείται κυρίως στις μικρότερες ηλικίες και ότι ο ρόλος της σχολικής βιβλιοθήκης είναι πολυδιάστατος, αλλά πρόβλημα αποτελεί η απολίτιστη αφέλειά τους ότι μια σχολική βιβλιοθήκη μπορεί να την "κουμαντάρει και η γιαγιά τους".

Οι συντάκτες του ιστολογίου επέτρεψαν να φανούν ανούσια ανώνυμα σχόλια αλλά απαγόρευσαν να συνεχιστεί ο διάλογος και να ακουστούν οι απόψεις των βιβλιοθηκονόμων.

http://paideia-gr.blogspot.com/2009/06/blog-post_18.html

Και για όσους δεν κατάλαβαν τα όσα ειπώθηκαν έρχεται και δεύτερη συμπληρωματική ανάρτηση που τονίζεται ξανά ο πολυδιάστατος ρόλος των σχολικών βιβλιοθηκών: "Ο εκπαιδευτικός που θα είναι στη σχολική βιβλιοθήκη θα πρέπει απλά να δανείζει βιβλία στα παιδιά. Τίποτα παραπάνω δεν κάνει συνήθως και ο δανεισμός (δυστυχώς) είναι και αυτός σπάνιος. Άντε να χρειαστεί να μάθει και κανένα πρόγραμμα σε Η/Υ. Δεν είναι τρομερά αυτά τα πράγματα".

http://paideia-gr.blogspot.com/2009/06/blog-post_4247.html

Ακόμα και σαφέστατα σχόλια βιβλιοθηκονόμων, όπως του Γιώργου Κατσαμάκη, δε βοήθησαν ώστε ο συντάκτης να επανεξετάσει τις απόψεις του.

Λυπητερό ή ξεκαρδιστικό;


Μια βολτίτσα στις σχολικές βιβλιοθήκες του εξωτερικού:

Διαβάζοντας κάτω από τα αστέρια

Μια πληροφορία από ένα απόκομμα εφημερίδας που κράτησα προκειμένω να αναρτήσω την είδηση. Πληροφορία που ο τίτλος της και μόνο αρκούσε για να μου κεντρίσει το ενδιαφέρον. Έξυπνη και πρωτότυπη ιδέα (όσο πρωτότυπο μπορεί να είναι κάτι που γίνονταν ανέκαθεν π.χ. λογοτεχνικά σαλόνια, φιλολογικές συζητήσεις) του συγγραφέα Κώστα Ακρίβου, την οποία υλοποίησε ο Νώντας Παπαγεωργίου των εκδόσεων Μεταίχμιο.

Πρόκειται για μια λογοτεχνική βραδιά στο κτήμα του συγγραφέα και τραγουδοποιού Θωμά Κοροβίνη στα Πλατανίδια Πηλίου, 12 χλμ. από τον Βόλο και 300 μέτρα από τη θάλασσα, που θα πραγματοποιηθεί το βράδυ της 11^ης Ιουλίου.

Πραγματικά «διαβάζοντας κάτω από τα αστέρια» γιατί εκείνη η βραδιά θα είναι αφιερωμένη σε αγαπημένα βιβλία των συγγραφέων και των αναγνωστών. Ο καθένας, εφοδιασμένος με το βιβλίο που περισσότερο αγαπά, θα έχει την ευκαιρία να διαβάσει ένα απόσπασμα από ένα διήγημα, μυθιστόρημα ή ένα ποίημα διάρκειας μερικών λεπτών. Τον γενικό συντονισμό και την παρουσίαση της βραδιάς θα κάνει ο ηθοποιός και σκηνοθέτης Δημήτρης Δακτυλάς. Οι συγγραφείς που θα βρίσκονται εκεί θα είναι οι Λένα Διβάνη, Γιάννης Παπαδόπουλος, Πέτρος Τατσόπουλος, Ηλίας Κεφάλας, Θοδωρής Γκόνης, Αλέξης Σταμάτης, Μαρλένα Πολιτοπούλου, Θωμάς Ψύρρας, Μάνος Κοντολέων, Μιχάλης Μοδινός, Γιάννης Αντάμης.

Διοργανωτές της συνάντησης είναι οι εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ και το βιβλιοπωλείο ΧΑΡΤΑ.

Ο καθένας μπορεί να πάρει μέρος σε αυτήν την λογοτεχνική βραδιά δηλώνοντας συμμετοχή και το βιβλίο που θέλει να διαβάσει (η ιστοσελίδα του Μεταιχμίου μας πληροφορεί ότι όσο νωρίτερα τόσο το καλύτερο, γιατί μάλλον δεν θα χωρέσουν όλοι…) είτε στέλνοντας e-mail (metaixmio@metaixmio.gr) είτε τηλεφωνώντας στα τηλ. 211 3003580, εσωτ. 580, 24210 33250.

Εύκολη και όμορφη βόλτα για όσους μένουν στα γύρω μέρη, δυσκολότερη αλλά όχι και ακατόρθωτη για όσους μένουν πιο μακριά.

Αν και για εμένα μοιάζει ακατόρθωτο, μπήκα στον πειρασμό να σκεφτώ πιο βιβλίο θα επέλεγα αν πήγαινα…

Και πάλι για την Woolf

Οι Βολτίτσες το έχουν δηλώσει πόσο τους αρέσει η συγγραφέας, δοκιμιογράφος, κριτικός και σκεπτόμενος άνθρωπος Virginia Woolf (1882-1941) με τις αναρτήσεις, τα σχόλια, τα λόγια μας. Οι Βολτίτσες εκτιμάνε πολύ τις προσεγμένες εκδόσεις, τις μεταφράσεις που έχουν μεράκι και σεβασμό για αυτά που καταπιάνονται, με αυτά που ταξιδεύουν από την μια γλώσσα στην άλλη, που μεταναστεύουν από το ένα ανθρώπινο περιβάλλον στο άλλο.
Ο λόγος για την απόδοση του «On Not Knowing Greek» από τον Βάιο Λιαπή και τις εκδόσεις Στιγμή, δέκα χρόνια πίσω. Πρόκειται για το βιβλίο Βιρτζίνια Γουλφ, Για την άγνοια των αρχαίων ελληνικών, Αθήνα 1998, 53 σ.
Η εισαγωγή του μεταφραστή κατατοπιστική, τεκμηριωμένη, ειλικρινής. Η συγγένειά του, πνευματική εννοείται, με την συγγραφέα, ορατή. Το δοκίμιο τοποθετείται χρονικά και εκδοτικά, και η ουσία του δίνεται σφιχτά χωρίς να κλέβει το ενδιαφέρον για το κείμενο που ακολουθεί. Οι υποσημειώσεις απαντάνε σε ερωτήματα σχετικά με τα αρχαία και αγγλικά πράγματα προτού τεθούν.
Η Woolf μας λέει πώς δεν είναι δυνατόν να μεταφράσουμε, να γνωρίσουμε τους αρχαίους. Μιλάει για ένα «τρομερό ρήγμα στην παράδοση» που μας εμποδίζει να το πετύχουμε. Μιλάει για το κλίμα της καταχνιάς που κλείνει τους ανθρώπους σε καταφύγια και ακόμα πιο βαθιά στα όστρακά τους, αντίθετα με τον «υπαίθριο τρόπο» ζωής και γραφής. Για την αμεσότητα του θεατρικού λόγου, τις γυμνές, σκέτες λέξεις, χαράς ή οδύνης. Για την ενατένιση της αλήθειας που δεν είναι μόνο διανοητική διεργασία, καλύτερα να παραθέσω: «Είναι μια διαδικασία εξαντλητική· οι επώδυνες συσπάσεις γύρω από το ακριβές νόημα των λέξεων… πώς η γνώμη συρρικνώνεται και μεταβάλλεται, καθώς στερεοποιείται και πυκνώνει για να γίνει αλήθεια.» (σ. 38). «Η Αλήθεια, ως φαίνεται ποικίλλει· την Αλήθεια πρέπει να κάνουμε σκοπό μας, μ’ όλες τις αισθητηριακές και πνευματικές δυνάμεις μας» (σ. 41), χωρίς να αποκλειστούμε από τις χαρές της ζωής, δεν οφελεί, «Δεν πρέπει να στραφούμε στον μοναστικό, πειθαρχημένο τύπο ατόμου, αλλά στη φύση την ηλιοψημένη, στον άνθρωπο που ασκεί την τέχνη του ζην έτσι που να αποκομίζει το μεγαλύτερο δυνατό όφελος.» (σ. 41).
Εμπόδιο κατανόησης, πεδίο παρανόησης η γλώσσα που μας έχει δεμένους. Μετά οι λέξεις έχουν φορτιστεί, γεράσει, πεθάνει και ξαναγεννηθεί με άλλο περιεχόμενο, ίσως συγγενικό και παραπλήσιο, όχι όμως εκείνο. Οι αισθήσεις είναι άλλες, το χιούμορ χάνεται από γλώσσα σε γλώσσα.
Οι αρχαίοι Έλληνες έχουν επίγνωση του τραγικού «Πίσω-πίσω της η ζωή έχει μια θλίψη που δεν επιχειρούν να την μετριάσουν» (σ. 52), λέει η Woolf.

Έκδοση πολυτονική, όλο και πιο σπάνιο στις μέρες μας, παρόλο που δεν χρειαζόμαστε πια τα σημαδάκια που έδιναν τον τονισμό και την προφορά παλιάαα, είναι πινελιές που στολίζουν και ντύνουν το κείμενο με την ιστορία του αλφαβήτου μας. Διαβάζουμε χωρίς να τα βλέπουμε, καν.
Τα τυπογραφικά φύλλα άκοπα να περιμένουν το προσεχτικό, ελεγχόμενο ανυπόμονο χέρι με τον σελιδοκόφτη να ανοίξουν τις αξάκριστες σελίδες, πρώτο δείγμα ότι το βιβλίο πατήθηκε, κατακτήθηκε. Για να ακολουθήσουν τα άλλα ίχνη ανάγνωσης, μικρά τσακίσματα, καμιά δαχτυλιά ίσως, υπογραμμίσεις, μολυβένιες λεξούλες στα γενναιόδωρα χορταστικά περιθώρια, αποκόμματα διπλοχωνιασμένα…
Ο τίτλος με κόκκινα στοιχεία, το ίδιο και το σήμα και τα πρωτογράμματα από την παράδοση των τυπογραφείων της Βενετιάς, να δίνει χρώμα και να συνεχίζει μια εκδοτική αφήγηση διακριτικά.
Σκέφτομαι και δανείζομαι από ένα παράλληλο διάβασμά μου, του Αιγύπτιου στοχαστικού μυθιστοριογράφου Γκαμάλ Γκιτανί ότι όλα ξεκινούν από το τίποτα, προετοιμασμένα από ένα τίποτα και ότι κάθε ξεκίνημα είναι σπουδαίο από μόνο του και ότι δεν επαναλαμβάνεται ακριβώς το ίδιο ποτέ (και ας το νομίζουμε). Και εμείς έχουμε μαζέψει πολλά τίποτα από το ανθρώπινο πέρασμά μας, οι αφετηρίες μας είναι πολλές και ατομικές. Άντε τώρα να ξέρουμε τι μας γίνεται, θέλει αναζήτηση και αφοσίωση η γνώση και τα εφαλτήριά μας καθόλου δεδομένα.

Βιβλία και free press

Κανονικά δεν θα έπρεπε να καταπιαστώ με αυτό το πιο ειδικό θέμα πριν εξαντλήσω, έστω αναφερθώ κάπως, στην παρουσίαση βιβλίων μέσα από τις σελίδες του Τύπου. Θέμα με ξεχωριστό ενδιαφέρον και πολύ ιστορία στην πλάτη του, όμως αισθάνομαι ότι δεν θα πρέπει να προηγηθεί από την παρουσίαση του βιβλιόκοσμου στα free press αθηναϊκά έντυπα, τις δωρεάν περιοδικές εκδόσεις. Αυτό τώρα, δεν συμβαίνει τυχαία. Οφείλεται σε μια απελευθέρωση της τάξης των σκέψεων, των καθιερωμένων ‘πρέπει’ και ιεραρχήσεων που ήρθε (και συνεχίζει να έρχεται) μέσα από διάφορες διαδρομές αλλά στην προκειμένη περίπτωση ήρθε και μέσα από το βιβλίο του Πενάκ για το πώς διαβάζουμε και τι φέρνει η χαρά της ανάγνωσης σε όσους κατάφερναν να εισχωρήσουν από τις χαραμάδες της και να τις πλατύνουν σε θεόρατες πλάσεις.

Lifo, Athens voice, FAQ, Ελευθεροτυπία Εβδομάδα, Metropolis weekend, book fair είναι μερικοί από τους τίτλους των free press εντύπων. Σε διαφορετικό σχήμα από τις γνωστές μας εφημερίδες, βαριές σε όγκο με τις εκατό σελίδες τους (συνήθως), πολύστηλες, γεμάτες χρώματα και παιχνιδιάρικα αντισυμβατικά τυπογραφικά στησίματα. Τα εξώφυλλα εικαστικά, χαρούμενα, ανεβαστικά. Κυκλοφορούν τις Πέμπτες, μιαν ανάσα πριν από το Σαββατοκύριακο που κρατάει τις απαντοχές της εβδομάδας που κύλησε. Ούτε περιοδικά ακριβώς ούτε εφημερίδες. Εβδομαδιαία μεν αλλά με την όψη ιδιότυπων εφημερίδων. Τις βάζουν στις όρθιες θήκες να τις παίρνουν οι περαστικοί μόνοι τους, έξω από τους σταθμούς του μετρό, του ηλεκτρικού, των μεγάλων βιβλιοπωλείων, κεντρικών περίπτερων. Στην πραγματικότητα φτάνουν την νύχτα της Τετάρτης δεμένες σφιχτά με τις πλαστικές ταινίες και μέσα στις επόμενες ώρες έχουν εξαντληθεί, φορές πριν την επόμενη ημέρα.

Τα free press έντυπα συνδυάζουν την οπτική και αναγνωστική ενημέρωση, με ένα τρόπο που επιδιώκει να εκβάλει την σοβαροφάνεια και την ανάλυση των πραγμάτων έως τελικής εξόντωσης και συνεχούς αναμασήματος. Εκτός από άρθρα για την πόλη και την καθημερινότητα, αναφορές σε πρόσωπα της δημόσιας σφαίρας, στα λόγια και τις πράξεις τους, το μεγαλύτερο μέρος τους είναι αφιερωμένο στην διαχείριση του ελεύθερου χρόνου μας (τέχνη, μουσική, θέατρο και σινεμά, γεύσεις, και εκδηλώσεις κάθε είδους).
Αναμενόμενο να περιλαμβάνουν και βιβλία, τα θέματα και τους ανθρώπους τους. Ανήκουν στον χώρο της ατομικής καλλιέργειας και ευχαρίστησης και συγχρόνως, αποτελούν μια μεγάλη φέτα της πνευματικής παραγωγής και γίγνεσθαι σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο. Περίπου στη μέση του έντυπου μπαίνει το βιβλίο.
Ολοσέλιδα διαφημιστικά εκδοτικών οίκων αλλά και σε μικρότερο επιμέρους χώρο διαφημιστικά για τις νέες κυκλοφορίες, για τους τίτλους ενός συγγραφέα. Ανακοινώσεις και ημερολόγια για παρουσιάσεις βιβλίων και εκδηλώσεις οργανωμένες από βιβλιοπωλεία και εκδοτικούς οίκους σε μια ποικιλία συνεργασιών. Διαφημίσεις για τις εκθέσεις βιβλίου, διεθνείς και ντόπιες, των εκδοτών, παιδικού και εφηβικού βιβλίου, ξεπουλήματα. Παρουσιάσεις και συστάσεις, «Διαβάσαμε και σας προτείνουμε»για βιβλία, συνοδευμένες από την εικόνα του εξωφύλλου. Θεματικές παρουσιάσεις και επιλογές για βιβλία πάνω σε ένα θέμα (π.χ. το σκάκι, την οικολογία). Τα ευπώλητα, η ελληνική απόδοση του best seller που έχει περάσει. Συνεντεύξεις Ελλήνων και ξένων συγγραφέων για τους ίδιους και τον τρόπο της δουλειάς τους. Συνεντεύξεις ξένων συγγραφέων που επισκέπτονται την Ελλάδα, συνεντεύξεις νικητών του Νόμπελ. Βιβλία που διάβασαν πρόσφατα διάσημοι άλλων περιοχών, τραγουδιστές, σχεδιαστές, δημοσιογράφοι, αθλητές, γενικά μα και οι ίδιοι οι συγγραφείς και τι τους έκανε εντύπωση, τους άρεσε ή απάρεσε. Τι διαβάζουν οι ιντερνετικοί τύποι. Σύντομες αναλύσεις για το προφίλ των σημερινών αναγνωστών. Τα βιβλία σε διάδραση με τις άλλες τέχνες, το σινεμά και το θέατρο μα και τις άλλες. Αφιερώματα σε βιβλία ενόψει καλοκαιρινών ή άλλων διακοπών και περιόδου ανταλλαγής δώρων.
Για την πρόσβαση βιβλίων από οργανωμένους χώρους διάθεσης βιβλίων, από τις βιβλιοθήκες, λίγα και σπάνια. Για την κατάσταση των βιβλιοθηκών (σχολικών, ακαδημαϊκών, δημοτικών, δημόσιων, την Εθνική, κλπ) δεν έτυχε να δω. Ίσως γιατί δεν έχει να κάνει με την οικονομία της αγοράς. Για την πολιτική της ανάγνωσης, πώς σχεδιάζεται, πώς καλλιεργείται, λίγα. Για μικρούς, ιδιαίτερους εκδοτικούς οίκους, μάλλον τίποτα. Πολλά, λοιπόν, για τα βιβλία στα free press έντυπα, καλό αυτό, λίγα έως τίποτα για βαθύτερα ζητήματα ανάγνωσης και βιβλιοουσίας, κακό αυτό. Το βιβλίο είναι και βέβαια αντικείμενο οικονομικού ενδιαφέροντος αλλά το αδικούμε αν του φερόμαστε σαν να είναι αποκλειστικά και μόνο αυτό. Αδικούμε και τους εαυτούς μας αν το πιστεύουμε.
Σόρυ που και πάλι δεν έχει εικόνες.

Η ανάρτηση αυτή έρχεται με όλες τις μπάντες από διάφορες πλευρές. Από πού να ξεκινήσω τώρα, από το βιβλίο, από την κάρτα πίνακα που εικονίζει μελέτη και γραφή, από την γυναικεία λυσσαλέα πίεση για ισότητα (που παραμένει ένα ζητούμενο), έχει απ’ όλα, είναι ένα μείγμα.
Στην συλλογή των καρτών πινάκων συγκαταλέγεται και ένας πίνακας του Louis David (1748-1825) με τίτλο «Πορτρέτο του Antoine Laurent Lavoisier και της γυναίκας του», ζωγραφισμένος το 1788, που βρίσκεται στο Metropolitan Museum of Art της Νέας Υόρκης και εκτέθηκε στο Λούβρο, σε έκθεση αφιερωμένη στον ζωγράφο David το 1989-1990. Πρόκειται για έναν μεγάλων διαστάσεων πίνακα (2,86 Χ 2,24 εκ.), ζωγραφισμένο κάθετα. Τον είχα παρατηρήσει χωρίς να έχω κάνει συνδυασμούς και συνδέσεις, χωρίς την ιστορική πληροφόρηση. Έβλεπα όσα έδειχνε. Καθισμένος σε τραπέζι στρωμένο με κόκκινο τραπεζομάντιλο και διάφορα εντυπωσιακά γυάλινα όργανα ένας νέος μαυροντυμένος άνδρας κρατάει φτερό, γράφει, και ακουμπάει με τον αγκώνα του στα χαρτιά του. Το όνομά του το ξέρουμε από τον τίτλο του πίνακα. Είναι ο χημικός Lavoisier (1743-1794), πατέρας της μοντέρνας Χημείας (γράφει το λεξικό Larousse). Τον ξέρουμε και από το σχολικό μάθημα της Χημείας για τους νόμους του για το οξυγόνο και το νερό. Ο Lavoisier έχει ελαφρά γυρισμένο το κεφάλι του και κοιτάει με ένταση, σεβασμό και συναίσθημα την όρθια νέα στα κατάλευκα γυναίκα, την γυναίκα του. Εκείνη κοιτάζει κατάματα εμάς με βλέμμα στοχαστικό, στο σύνορο της λύπης. Ο τίτλος του έργου δεν μας λέει το όνομά της. Είναι η γυναίκα του. Αυτό θα πρέπει να μας είναι αρκετό.
Ολόκληρη την ιστορία τους βρήκα στο βιβλίο της Πατρίτσια Φάρα, Ιδιοφυείς ανώνυμες γυναίκες που άλλαξαν την επιστήμη (εκδόσεις Μελάνι, Μάρτιος 2009, 212 σ.). Η μια ανώνυμη μετά την άλλη, οι τρόποι συμβολής τους ποικίλοι, ο αγώνας να πείσουν ότι το μυαλό τους είναι ικανό για θετική σκέψη, το πείσμα τους, η γενναιότητά τους, οι ανατροπές που έφεραν σε αντίξοα περιβάλλοντα.
Το όνομά της ήταν Μαρί Πάουλτσε (1758-1836) και στα δεκατρία της είχε την αποφασιστικότητα να απορρίψει την πρόταση γάμου ενός επίδοξου πενηντάρη γαμπρού. Συμφώνησε να παντρευτεί τον Lavoisier, δικηγόρο, επιχειρηματία με εμμονή στην χημεία και την γεωλογία, και χρησιμοποιούσε διπλό επώνυμο, Πάουλτσε Λαβουαζιέ, προσέθεσε το επώνυμο του συζύγου της στο πατρικό της. Έμαθε χημεία, αγγλικά και λατινικά, εργάστηκε και ταξίδεψε με τον άντρα της πάνω από είκοσι χρόνια. Παρακολουθούσε τα πειράματα, κατέγραφε τα αποτελέσματα και κρατούσε αρχείο. Η ίδια αγαπούσε την ζωγραφική και πήρε μαθήματα από τον David που φιλοτέχνησε τον πίνακα. Ξαναγυρνάω στον πίνακα και στην σκιά ακριβώς από πίσω της παρατηρώ με άλλο μάτι τον κλειστό χαρτοφύλακα που περιέχει τις ζωγραφιές της. Ζωγράφιζε και διαγράμματα για το βιβλίο χημείας και σχεδίαζε με τέτοια ακρίβεια τα νέα όργανα, βρήκε λύσεις και δημιούργησε πρότυπα, ώστε να είναι δυνατόν να αντιγραφούν από άλλους.
Ο Lavoisier και ο πατέρας της οδηγήθηκαν στην γκιλοτίνα και η ίδια έμεινε δυο μήνες φυλακή. Στην συνέχεια έβαλε ως στόχο να αποκαταστήσει το όνομα του Lavoisier και φρόντισε να δημοσιευτούν οι μελέτες που είχε γράψει στην φυλακή πριν εκτελεστεί. Το σπίτι της ήταν ανοικτό για τους επιστήμονες, συγγραφείς και καλλιτέχνες όπου μπορούσαν να συζητούν και να εκφράζονται ελεύθερα.
Πολλές και ενδιαφέρουσες οι ιστορίες των γυναικών που άλλαξαν την επιστήμη και περιλαμβάνονται στο βιβλίο, όμως με ένα αυθαίρετο δρασκέλισμα θα περάσω σε μιαν άλλη γυναίκα της ίδιας εποχής, Γαλλίδα και αυτή, την Ολύμπ ντε Γκουζ συγγραφέα της «Διακήρυξης των δικαιωμάτων της γυναίκας». Με την καυστική της πένα κατέκρινε την πορεία της Γαλλικής Επανάστασης, την τυραννία και ανελευθερία που υπερίσχυσε. Οι λέξεις της στάθηκαν πάνω από το αίμα. Η ιστορία της σταθμός για την θεμελίωση του γυναικείου πολιτικού λόγου. Συνελήφθη, φυλακίστηκε, δικάστηκε και καταδικάστηκε σε θάνατο. Ανέβηκε τα σκαλιά της λαιμητόμου λίγο νωρίτερα από τον Lavoisier, στις 3 Νοεμβρίου 1793.(Maria Rosa Cutrufelli, Η γυναίκα που έζησε για ένα όνειρο, μετάφραση Ρούλα Ζαρωμένου, Εμπειρία Εκδοτική, Αθήνα 2007, 381 σ.).

Ιστορίες ριγμένες εδώ που άνοιξαν δρόμους μέσα από την σκέψη, την επιστήμη, την πίστη που δεν τους τελείωσε….

Όταν οι συγγραφείς γράφουν τις σκέψεις τους

-->

Ακόμα και αν έπαιρνα την απόφαση να σταματήσω να διαβάζω βιβλία που έχουν ως θέμα τους τη συγγραφή, την ανάγνωση, το βιβλίο, θα μου ήταν πολύ δύσκολο να βρω βιβλία που να μην αναφέρονται καθόλου σε αυτά τα θέματα. Είναι γιατί όλοι οι συγγραφείς είναι προπάντων αναγνώστες, είναι γιατί αγαπούν τη συγγραφή και τις λέξεις.

Επιλέγω τυφλά από τα ράφια της Δημόσιας Βιβλιοθήκης Κέρκυρας έναν τίτλο από τα βιβλία του Μπουκόβσκι. Ένας αγαπητός συγγραφέας, κυρίως στο αντρικό αναγνωστικό κοινό, που δεν είχε τύχει ποτέ να διαβάσω κάτι δικό του. Από τον τίτλο: «Ο καπετάνιος έχει κόψει αλυσίδα και το πλοίο είναι στα χέρια των ναυτών» δεν καταλαβαίνω καθόλου τι επρόκειτο να διαβάσω. Η εξαιρετική εισαγωγή του μεταφραστή Γιάννη Λειβαδά με βάζει κατευθείαν στο θέμα΄ πρόκειται για ημερολογιακές σημειώσεις του συγγραφέα που γράφονται από το 1991 έως το 1993, μετά την παρότρυνση του εκδότη του Τζων Μάρτιν.

Σε ηλικία 71 χρονών, ο καταξιωμένος συγγραφέας καταγράφει τις σκέψεις του με αρκετό χιούμορ αλλά και ειλικρίνεια απέναντι στους φόβους του, χωρίς να διστάζει να παραδεχτεί τα πάθη του: τον ιππόδρομο, το αλκοόλ, τη συγγραφή. Σε όλες του τις καταγεγραμμένες σκέψεις δε διστάζει να εκμυστηρευτεί το βαθύτερό του φόβο, τον θάνατο, νιώθοντας ότι δεν του απομένουν πολλά ακόμη χρόνια ζωής, πολλές ακόμη σελίδες να γράψει. Προσπαθεί να γελάσει μαζί του, να τον αποδεκτή, άραγε να τα καταφέρνει; «Όσο πιο γέρος είναι ένας συγγραφέας τόσο πιο καλά πρέπει να γράφει, έχει δει πολλά, έχει αντέξει πολλά, έχει χάσει πολλά, βρίσκεται πιο κοντά στο θάνατο. Ο τελευταίος είναι το σπουδαιότερο προσόν.». Και πράγματι η ηλικία και η εμπειρία του δίνει τη δυνατότητα να χειρίζεται δεξιοτεχνικά τις λέξεις, των κάνουν πιο σοφό. Με γραφή άμεση, σχεδόν όπως στον προφορικό λόγο, ο Μπουκόβσκι αποφεύγει τη χρήση βαρύγδουπων λέξεων και λογοτεχνικών περιγραφών, με λέξεις απλές μα θερμές αφηγείται τις μέρες του, τις σκέψεις του. Τις σκέψεις του ως συγγραφέα, τις ώρες που περνά μπροστά από τον υπολογιστή, γραφομηχανή παλιότερα, για να μπορέσει να γράψει, τα βιβλία και οι λέξεις των συγγραφέων που τον έχουν σημαδέψει, για τους συγγραφείς και τους ποιητές της εποχής του, για τους αναγνώστες του. Διατρέχοντας τις σκέψεις του, τις σελίδες του, συναντώ παντού εκφράσεις που φανερώνουν πόσο αγαπά τη δουλειά του, τη συγγραφή: «Ορισμένοι άνθρωποι έχουν γράψει ότι η δική τους γραφή τους βοήθησε να συνεχίσουν. Έχει βοηθήσει και εμένα τον ίδιο.»,

«Και κάθε φορά που καταφέρνω να γράψω ένα καλό ποίημα, αυτό είναι ένα άλλο στήριγμα που με βοηθά να συνεχίσω.».

Η συγγραφή είναι η αγαπημένη του ασχολία όλα τα άλλα βοηθητικά για να του βγουν οι λέξεις ευκολότερα: «Γίνεσαι συγγραφέας κάνοντας αυτό που λέει το ένστικτό σου το οποίο συντηρεί εσένα και τις λέξεις, που σε προφυλάσσει από το θάνατο μέσα στη ζωή. Αυτό είναι διαφορετικό στον καθένα. Και μπορεί στον καθένα να αλλάξει. Για εμένα αυτό κάποτε σήμαινε να πίνω ασταμάτητα, να πίνω σε βαθμό που να τρελαίνομαι. Αυτό ακόνισε τις λέξεις μου, τις φανέρωσε. Και χρειαζόμουν τον κίνδυνο. Χρειαζόταν να βάζω τον εαυτό μου σε επικίνδυνες καταστάσεις. Με άντρες. Με γυναίκες. Με αυτοκίνητα. Με τζόγο. Με πείνα. Με τα πάντα. Συντηρούσα τη γραφή.».

Και κλείνω κάπου εδώ γιατί θα χρειαστεί να επαναλάβω όλο το βιβλίο αν θέλω να αναφέρω τα σημεία που απόλαυσα περισσότερο.

Ένα βιβλίο ακόμη για τη συγγραφή, που το περιεχόμενό του το μαρτυρούν μόνο οι σελίδες του.

Μαζί με το βιβλίο τοποθετούνται στο ράφι και οι αναμνήσεις, οι κουβέντες που έγιναν με αφορμή αυτές τις σελίδες.

Οι βιβλιοκατάλογοι ως βιβλία

Ακολουθεί μια ακόμα ανάρτηση χωρίς εικονογράφηση. Και αυτό όχι γιατί δεν υπάρχει σχετική αλλά γιατί δεν είναι δυνατόν να επιλέξω κάτι, γιατί το αντιπροσωπευτικό έχει διάφορες εκδοχές, ποικιλία ατελείωτη. Επιπλέον η προηγούμενη ανάρτηση έχει χορταστικές φωτογραφίες που ελπίζω να καλύψουν και τούτη.
Εδώ και καιρό περιμένοντας να ξυπνήσει η ετοιμότητα του θέματος που κουλουριάζεται στο μυαλό μου, έχω σωριάσει καταλόγους, κοντεύει η στοίβα να φτάσει το ύψος του γραφείου. Παλαιότερα είχα και συλλογή που αφού σταμάτησα, διέλυσα. Τέλος πάντων, ήρθε καιρός! Τους απλώνω, τους φυλλομετρώ, συγκεντρώνω τις σκόρπιες εντυπώσεις, να τις κάνω σκέψεις, να της βάλω σε προτάσεις.
Οι κατάλογοι βιβλίων είναι ιστορία που αφορά την προβολή και διακίνηση των βιβλίων. Έχει μακρύ και ενδιαφέρον παρελθόν. Ήδη από τα μέσα του 18ου αιώνα, κατάλογοι των βιβλίων που κυκλοφορούσαν βρίσκονταν ενσωματωμένοι στο τέλος (και μερικές φορές στην αρχή) βιβλίων. Πρακτική που εξακολουθεί να ισχύει και να λειτουργεί υπέρ της επόμενης ανάγνωσης. Ο Τύπος δημοσίευε λίστες τίτλων, παρουσιάσεις και κριτικές, συνήθως στις τελευταίες σελίδες. Πρακτική, επίσης, ζωντανή έως σήμερα, ιδιαίτερα στον κυριακάτικο Τύπο.
Οι εκδοτικοί οίκοι κυκλοφόρησαν νωρίς συνολικές καταστάσεις με τα βιβλία τους. Κοντά στον συγγραφέα και τον τίτλο, βρίσκεται η τιμή και η ένδειξη: «εξαντλημένο» και «υπό έκδοση». Ο χρόνος έκδοσης λείπει. Ένα τέχνασμα που χαρίζει στο βιβλίο αέναη επικαιρότητα, εκείνη την απροσδιοριστία που το κάνει διαθέσιμο και φρέσκο ανά πάσα στιγμή. Τα βιβλία μπορεί να παρουσιάζονται με αλφαβητικοί τάξη ανά συγγραφέα, ή να είναι δομημένα θεματικά και μέσα στο θέμα τους αλφαβητικά σύμφωνα με το όνομα των συγγραφέων.
Σήμερα οι κατάλογοι βιβλίων είναι φροντισμένοι, τυπωμένοι σε καλό χαρτί, έχουν στοιχεία πρωτοτυπίας στην παρουσίαση και είναι αναμενόμενο να περιλαμβάνουν την εικόνα, με χρώμα βέβαια, του εξωφύλλου. Ένα βιβλίο, εκτός από την εικόνα του, συνοδεύεται από το κείμενο του οπισθόφυλλου ή λόγια του συγγραφέα ή ένα θετικό σχόλιο, μια ευμενή κριτική. Μπορεί να συμπληρώνεται από μια φωτογραφία του συγγραφέα και ένα σύντομο βιογραφικό του. Είναι δυνατόν να δίνονται και άλλες πληροφορίες: το σχήμα, ο αριθμός σελίδων, ο αριθμός εκδόσεων και ανατυπώσεων, το τιράζ… Το σχήμα των καταλόγων ποικίλλει. Οι μεγάλοι εκδοτικοί οίκοι ανανεώνουν τους καταλόγους του δυο φορές τον χρόνο. Επιπλέον, δεν τους αρκεί ένας, ξεχωρίζουν και φτιάχνουν έναν ιδιαίτερο για παιδιά και εφήβους.
Στις εκθέσεις βιβλίων, τα πρώτα χρόνια, οι κατάλογοι μοιράζονταν αφειδώς. Βέβαια, ήταν πολύ πιο απλοί. Μπορούσε να είναι και ένα δακτυλόγραφημένο χαρτί ή και περισσότερα συρραμμένα. Όσο πιο περιποιημένοι είναι οι κατάλογοι βιβλίων τόσο πιο δύσκολα δίνονται. Πρέπει να τους ζητήσει κανείς και σε αυτήν την περίπτωση δεν είναι βέβαιο ότι θα του δοθούν. Είναι αληθινά βιβλία με τα όλα τα σωστά συστατικά, ορισμένοι εντελώς και άλλοι ίσως λιγότερο, το μεράκι των εκδοτών αντανακλάται, η τυποποίηση και αυτή παρούσα.
Οι κατάλογοι βιβλίων αν και συχνά ξεπερνούν τις 100 αριθμημένες σελίδες, έχουν με άλλα λόγια όγκο, είναι «στημένοι» σαν βιβλία κατά κεφάλαια και με περιεχόμενα, και αν και αποκλειστικό τους αντικείμενο είναι τα βιβλία και περιέχουν τόσες πληροφορίες γύρω από εκδόσεις, συγγραφείς, εκδότες και εκδοτικές επιχειρήσεις, την φιλοσοφία τους και τα τυπογραφικά τους πρότυπα, δεν λογίζονται για κανονικά βιβλία (σχήμα οξύμωρο). Βρίσκονται σε ένα σκιερό εκδοτικό περιθώριο. Δεν έχουν ISBN ή κάποιον άλλο διεθνή μοναδικό αριθμό που να τους αποτυπώνει και να τους καταγράφει με ακρίβεια. Σε περίπτωση που δεν είναι αριθμημένοι είναι δυσχερές να αποκατασταθεί η σειρά τους. Μια απώλεια.
Μια σύντομη αναφορά στους ηλεκτρονικούς καταλόγους εκδόσεων. Εκδοτικοί οίκοι και βιβλιοπωλεία είναι προσβάσιμα από το διαδίκτυο, δέχονται παραγγελίες και πωλούν βιβλία μα και άλλα είδη που διηγούνται ιστορίες μέσα από αυτό. Οι ηλεκτρονικοί κατάλογοι χαρακτηρίζονται από κινητικότητα. Ποτέ δεν οριστικοποιούνται, έχουν χώρο απύθμενο, πρακτικά υπερέχουν, η εικονική αισθητική τους που αφήνει απέξω την αφή και την όσφρηση μειονεκτεί.
Τώρα που το ξανασκέφτομαι λυπάμαι για την συλλογή καταλόγων που δεν υφίσταται πια και δεν βρίσκω νόημα να ξαναπιάσω από την αρχή. Εμένα τι με έπιασε τότε;

Selexyz Dominicanen, Maastricht

Διαβάζοντας το περιοδικό 2board του αεροδρομίου συνάντησα ένα αφιέρωμα για το ομορφότερο βιβλιοπωλείο στον κόσμο. Είναι από εκείνες τις αναγνώσεις που σε κάνουν να σκέφτεσαι την εκδοχή να αλλάξεις τελευταία στιγμή προορισμό. Τα περιοδικά των αεροδρομίων και των αεροπλάνων είναι πάντα δέλεαρ, γεμάτα εικόνες από νέα μέρη που μπαίνουν στη λίστα με εκείνα που θα ήθελα να επισκεφτώ.

Αναζητώντας πληροφορίες για το βιβλιοπωλείο αυτό, συνάντησα έκπληκτή πολλές αναφορές από αναγνώστες που επισκέφτηκαν ή θα ήθελαν να επισκεφτούν το Μάαστριχτ της Ολλανδίας για να δουν από κοντά το ξεχωριστό αυτό βιβλιοπωλείο, από όλα τα μήκη και πλάτης της γης. Αναφορές βρήκα ακόμη και σε ελληνικά blogs.

Πρόκειται για ένα από τα πολλά βιβλιοπωλεία της ολλανδικής αλυσίδας Selexyz, με τη μόνη διαφορά ότι είναι μάλλον το πρώτο βιβλιοπωλείο στον κόσμο το οποίο στεγάζεται μέσα σε μια παλιά εκκλησία. Οι Ολλανδοί αρχιτέκτονες Merkx και Gigord μετέτρεψαν το πολύπαθο κτίριο μιας δομινικανής εκκλησίας του 13ου αιώνα σε έναν ναό της γνώσης. Η ανακαίνιση διήρκεσε αρκετούς μήνες και το Νοέμβριο του 2007 άνοιξε τις πόρτες του στο αναγνωστικό κοινό προσφέροντας ένα αρχιτεκτονικό αριστούργημα. Δικαίως οι αρχιτέκτονες κατάφεραν να αποσπάσουν το βραβείο Lensvelt de Architect Interior Prize για την επέμβασή τους στον ναό.

Στο κτίριο, χωρίς να έχει χαθεί τίποτα από την προηγούμενη αισθητική του, προστέθηκαν μαύρα ατσάλινα ράφια με βιβλία, που εκτείνονται σε τρεις ορόφους μέχρι τους πέτρινους θόλους. Τα ευπώλητα βιβλία βρίσκονται στα κάτω ράφια, ενώ τα ακαδημαϊκά, φιλοσοφικά και θεολογικά είναι τοποθετημένα στον τελευταίο όροφο του βιβλιοπωλείου, όπου οι επισκέπτες μπορούν να απολαύσουν μια εξαιρετική πανοραμική θέα όλου του κτιρίου.

Μέσα στο βιβλιοπωλείο λειτουργεί ένα μοντέρνο καφέ, στη μέση του οποίου υπάρχει ένα τραπέζι σε σχήμα σταυρού, όπου μπορείς να καθίσεις και να απολαύσεις ένα ζεστό τσάι ή ένα βιβλίο σε ένα χώρο εναρμονισμένο με την αρχική χρήση του κτιρίου.

Κι επειδή είμαστε στην  Ολλανδία, στο κτίριο βεβαίως έχει προβλεφθεί ειδικός χώρος για να παρκάρεις το ποδήλατό σου.

Αναρωτιέμαι αν θα μπορούσε ποτέ στη χώρα μας να μετατραπεί μια παλιά εκκλησία σε έναν τέτοιο χώρο…

Η ιστοσελίδα του βιβλιοπωλείου.

Περισσότερες εικόνες από blogs και εδώ.