Για την ανάγνωση

Η ιστορία της ανάγνωσης είναι ένα κομμάτι ιστορίας που δεν θα σταματήσει ποτέ να με μαγεύει γιατί έχω έρωτα παιδιόθεν με το βιβλίο. Η ιστορία της ανάγνωσης, βέβαια, ξεκινά πριν γεννηθεί το έντυπο και σίγουρα θα επιζήσει ακόμα κι αν αυτό, λέμε τώρα, αποβιώσει. Ακόμη κι εσύ που διαβάζεις αυτές τις γραμμές είσαι μέρος της ιστορίας της. Η ανάγνωση δεν περιλαμβάνει μόνο το βιβλίο, μπορεί να περιέχει εφημερίδα, χάρτη, γράμμα, ιστοσελίδα, μπλογκ και ποιος ξέρει τι άλλο ακόμα στο μέλλον. Όλα αποτελούν μέρος της μαγικής ιστορίας της. Σίγουρα μαγεύει κι όσους διερευνούν, συγγράφουν και διαβάζουν γι' αυτή. Πολλά τα βιβλία που τη μελετούν, λιγότερα βέβαια στα ελληνικά από ό,τι στα αγγλικά, αλλά υπάρχουν ευτυχώς και στη δική μας γλώσσα και συνεχίζουν να εκδίδονται ακόμη και από Έλληνες συγγραφείς.

Το ΜΙΕΤ εγκαινίασε πρόσφατα μια εξαιρετική εκδοτική σειρά με το όνομα Αφέλια. Πανέμορφα κομψοτεχνήματα που θα ήθελε να τα έχει κανείς όλα, κι όχι μόνο γιατί αποτελούν προσεγμένες εκδόσεις, αλλά γιατί έχουν και σπουδαίο περιεχόμενο. Το βιβλίο που πήρε τον αριθμό τρία και εντάχθηκε σε αυτήν την έξυπνη ιδέα σειράς έχει το μαγικό τίτλο "Η Ανάγνωση".  Αυτός ο υπέροχος τίτλος υπάρχει στο εξώφυλλο. Αυτό το εξώφυλλο με αυτόν τον τίτλο αποτελεί σφραγισμένο βιβλίο της βιβλιοθήκης μου. Έχει μπει ήδη σε εκείνο το ιδεατό πια ράφι με τα αγαπημένα. 

Ο Γιάννης Παπαθεοδώρου γράφει λίγα λόγια για την ιστορία της ανάγνωσης. Ένας ακόμη λάτρης της που έχει διαβάσει αρκετά γι' αυτήν. Μας παραθέτει τα διαβάσματά του για εκείνους που θέλουν κάτι περισσότερο, τη βιβλιογραφία που ενέπνευσε αυτό το μικρό έργο τέχνης. Μια σύντομη αναδρομή στο καλύτερο σημείο της ιστορία της, στο 18ο και 19ο αιώνα. Τότε που ο αριθμός των έντυπων βιβλίων αυξήθηκε ιδιαίτερα με αποτέλεσμα να γίνει οικονομικά πιο προσιτό και να απευθύνεται σε περισσότερους, αν όχι σε όλους, γιατί δεν ήξεραν βέβαια όλοι ανάγνωση. Τότε που ακόμη και η μορφή του αλλάζει. Το μέγεθος γίνεται πιο μικρό, μπορεί ακόμη να χωρέσει και σε μία τσέπη. Να το κουβαλάει ο αναγνώστης μαζί του, να το διαβάζει οπουδήποτε. Την εποχή εκείνη που ξεκινάμε να βλέπουμε το βιβλίο να μην υπάρχει μόνο δίπλα σε ευγενείς και σε αριστοκράτες αλλά και σε απλούς ανθρώπους, εργάτες, γυναίκες, παιδιά. Τότε που το βιβλίο αρχίζει να μπαίνει στα σπίτια, οι ιδιωτικές βιβλιοθήκες να αυξάνονται, οι δημόσιες βιβλιοθήκες να εμπλουτίζονται και να γίνονται κυριολεκτικά δημόσιες.

Είπα "τα χρόνια που ξεκινάμε να βλέπουμε" γιατί η μελέτη της ανάγνωσης έχει ιδιαίτερες πηγές, όπως ιδιαίτερη είναι και η ίδια. Πηγή έρευνας μπορεί να είναι το ίδιο το βιβλίο, ένα λογοτεχνικό κείμενο για παράδειγμα. Συνηθίζεται ο συγγραφέας να χρησιμοποιεί τη φαντασία του για να γράψει ένα μυθιστόρημα ή ένα ποίημα αλλά σίγουρα χρησιμοποιεί και τις πληροφορίες που λαμβάνει από τον πραγματικό κόσμο στον οποίο ζει. Όπως κι ένας ζωγράφος, μπορεί να ζωγραφίζει φανταστικά τοπία, μπορεί όμως να δημιουργεί και πορτρέτα αληθινών προσώπων. Είναι και τα λογοτεχνικά έργα αλλά και οι πίνακες ζωγραφικής γεμάτοι από αναγνώστες. Είναι αλήθεια πως οι σκηνές ανάγνωσης φέρνουν έμπνευση. Και μετά τον ζωγράφο έρχεται ο φωτογράφος που κι αυτός με τη σειρά του θέλει να καταγράψει την αναγνωστική πράξη.

Αυτό το μικρό βιβλιαράκι φέρει μέσα σκηνές ανάγνωσης όπως τις έχει αποτυπώσει ο φωτογραφικός φακός. Αξιοποιώντας το φωτογραφικό αρχείο του εξαιρετικού Ε.Λ.Ι.Α. συγκεντρώθηκαν οι εικόνες εκείνες που δείχνουν ανθρώπους να απολαμβάνουν τη δική μας απόλαυση, την ανάγνωση. Ξεκινώντας από αναγνώστες που μοιάζουν με εκείνους που έχουμε συνηθίσει στους πίνακες ζωγραφικής, φτάνουμε σε πιο ανέμελους αναγνώστες δίχως βαριά ρούχα που διαβάζουν χαλαρά σε μια αυλή καθισμένοι σε ένα άνετο κάθισμα με το ονειροπόλο ύφος της ποιήτριας Πολυδούρη. Βλέπουμε παιδιά να διαβάζουν ή να μαθαίνουν, βλέπουμε στρατιώτες να διαβάζουν χάρτες ή κάποιος άλλος να τους διαβάζει γράμματα, βλέπουμε γυναίκες να διαβάζουν σιωπηλά υπό το φως της λάμπας πετρελαίου ή του ηλεκτρικού ρεύματος, βλέπουμε γέροντες να κρατούν εφημερίδα. Βλέπουμε τον Ψυχάρη να μας επιδεικνύει την εντυπωσιακή του βιβλιοθήκη, μα βλέπουμε και ηθοποιούς να διαβάζουν το θεατρικό έργο που θα υποδυθούν. Όλα αυτές οι εικόνες δεν είναι τίποτα άλλο από εγγράμματους ανθρώπους που ζητούν πληροφορία, ψυχαγωγία, ενημέρωση, ζητούν ανάγνωση.