Φωτιές, καταστροφές και βιβλία

Η Έκθεση Βιβλίου στο Ζάππειο σήμερα κλείνει και δεν την επισκέφθηκα ακόμα. Θα πρέπει να κάνω ένα πέρασμα, να σας πω κιόλας, έστω και ένα κάτι, βλέποντας και κάνοντας. Ψάχνω όλη την εβδομάδα ένα θέμα για την ανάρτηση, ψαχουλεύω τα ράφια, το μυαλό μου και δεν καταλήγω κάπου. Έχω δυο θέματα, πολύ αγαπημένα, αλλά τα έχω κρατημένα για μπακάπ ένα πράγμα. Τα φυλάω σαν την τελευταία μπουκιά που κρύβει όλη την δύναμη.
Δεν την πρόλαβα από το ξεκίνημά της αλλά χτες στην τηλεόραση είχε μια βιβλιοταινία. Αν και με απανωτά τεράστια διαλείμματα διαφημίσεων, την παρακολούθησα. Πρωταγωνιστής, με στρογγυλά γυαλιά και ένα κρεμαστό σάκο στον ώμο, ο Τζόνι Ντεπ που κυνηγούσε ένα απόκρυφο βιβλίο, γραμμένο λέει από τον Εωσφόρο, η εικονογράφησή τριών γνήσιων αντιτύπων του 16ου αιώνα περιείχε το μυστικό της πρόσβασης στις εννέα πύλες, στην τεράστια δύναμη του κακού. Δράση στις δυο πλευρές του Ατλαντικού, την Αμερική, την Ισπανία και την Γαλλία, παραφυλάγματα, τρεχαλητά, κυνηγητό, παλέματα, με και χωρίς όπλα, μεταμφιέσεις και φανατικοί συλλέκτες σπάνιων βιβλίων, σκηνικά με φόντο βιβλιοθήκες που τελικά τυλίγονται στις φλόγες μαζί με νεκρούς τους σοφούς ιδιοκτήτες τους που κατέχουν πολύτιμα μυστικά. Δεν μένει τίποτα όρθιο, όλα στην πυρά. Τέτοια δύναμη αποδίδεται σε βιβλία! Υπάρχουν βέβαια αρκετές βιβλιοταινίες, μου έρχονται διάφορες στο μυαλό, μερικές που έχω και άλλες που θα εκκρεμούν, θα ήθελα να δω κάποτε.
Φωτιά, μεγάλος και ολοκληρωτικός εχθρός του χαρτιού. Δεν μένει τίποτα, μόνο στάχτες που σκορπάνε, σκόνη που εξανεμίζεται, ένα τίποτα που δεν ανασυστήνεται, ένα σώμα που δεν ανασταίνεται.
Εικόνες καμένων βιβλίων και βιβλιοθηκών. Βιβλία στην πυρά, είναι ο τίτλος του βιβλίου του ιστορικού Lucien X. Polastron που ζει στο Παρίσι, ειδικεύεται στις αραβικές και κινεζικές σπουδές, έχει γράψει για την καλλιγραφία και μια σημαντική συμβολή πάνω στο χαρτί. Η θυελλώδης ιστορία των μεγαλύτερων βιβλιοθηκών του κόσμου είναι ο υπότιτλος. Βιβλίο χορταστικό, των 300 σελίδων με σημειώσεις, βιβλιογραφία και ευρετήριο που περιδιαβάζει καταστροφές, από την Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας, σε αφανισμούς κινεζικών βιβλιοθηκών, ρωμαϊκές και κατακτητικέ πυρές, θρησκευτικού φανατισμού εμπρησμούς. Το 1789 Γάλλοι επαναστάτες αφάνισαν βιβλιοθήκες, το 1814 οι Άγγλοι έβαλαν φωτιά την Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου και άλλα πολλά έως τον 21ο αιώνα. Το 1933 οι Ναζί έκαψαν βιβλία στο Βερολίνο και αλλού. Σήμερα υπάρχει ένα υπόγειο μνημείο εκεί που στήθηκε η βιβλιοπυρά. Βιβλία που καταστράφηκαν από βομβαρδισμούς του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, τα 12 εκατομμύρια βιβλία λεία των Σοβιετικών το 1945 τα ίχνη των οποίων διασκορπίστηκαν, οι συνέπειες της πολιτιστικής επανάστασης στην Κίνα, οι καταστροφές των Ταλιμπάν και ειδικότερα το κάψιμο της Βιβλιοθήκης Pul-i-Khumri στο Αφγανιστάν το 1998, και το 2003 οι εξολοθρεύσεις βιβλίων σε Ιρακινές βιβλιοθήκες από τους Αμερικανούς. Η λίστα είναι μακριά, πιάνει από την αρχαιότητα έως και το σήμερα. Πληροφορίες πολλές, λεπτομέρειες άφθονες, ό,τι δίνουν οι πηγές παρατίθεται. Ακολουθούν και σκέψεις προβληματισμού για το τότε αλλά και για σήμερα και τις συνέπειες των νέων τεχνολογιών.
Τα βιβλία ευάλωτα, εύκολα θύματα. Μερικά βιβλία σώθηκαν, ολόκληρα ή και μισά, μέσα από περίεργες διαδρομές, αλλόκοτες συμπτώσεις, μεταφράσεις. Άλλα χάθηκαν για πάντα. Γνωρίζουμε μόνο μέσα από μνείες, έμμεσες αναφορές ότι υπήρξαν κάποτε. Ένα μυστήριο τα καλύπτει και γεμίζει φιλόδοξη ελπίδα εκείνους που επιθυμούν να ανακαλύψουν ένα χαμένο βιβλίο και να εκπλήξουν τον κόσμο. Οι πλαστογράφοι μπαίνουν σε πειρασμό να το κατασκευάσουν και να το παρουσιάσουν ως πρωτότυπο για να πλουτίσουν. Για αυτά τα «γνωστά άγνωστα» βιβλία έχει γράψει ο Suart Kelly, Το βιβλίο των χαμένων βιβλίων: η ιστορία των σπουδαίων βιβλίων που δεν θα διαβάσουμε ποτέ, (μετάφραση Ρίτα Κολαΐτη, εκδόσεις Πατάκη, 2005, 636 σελίδες), έχει λίγο δραματικό τόνο ο τίτλος.
Σκέφτομαι ότι, δεν γίνεται, θα υπάρχουν και πάμπολλα βιβλία, άξια, σε όλες τις γλώσσες που κυκλοφορούν στα πλάτη και μήκη της Γης που έμειναν σε σκοτεινά συρτάρια και ποτέ δεν μπήκαν στα καλούπια του Γουτεμβέργιου. Θα υπάρχουν και άλλα βιβλία που μεταδίδονταν από το μονοπάτι του προφορικού λόγου, και κάπου σκόνταψαν και έχασαν τον δρόμο της συνέχειας. Άσε εκείνα που έμειναν κλειδωμένα μέσα σε κεφάλια και ποτέ δεν βρήκαν το σχήμα του λόγου.
Οι πορείες στο πέρασμα των καιρών έχει και απώλειες, πολλές…