Παρασκευή 17 Απριλίου 2009

Βροντερές σιωπές, άφωνες κραυγές

Μέσα σε όλα δεν έχουμε μιλήσει για τις συλλογές που συγκεντρώνει ο καθένας μας, εκείνα τα αγαπημένα αντικείμενα που για εμάς έχουν ιδιαίτερη σημασία. Δεν έχω πει για την συλλογή καρτ ποστάλ που απεικονίζουν έργα τέχνης –αγιογραφίες, σχέδια, λάδια, φωτογραφίες- που περιέχουν βιβλία και χαρτιά σε οποιαδήποτε στάση και γωνιά. Την συγκεντρώνω πολλά χρόνια τώρα. Πηγή κυρίως τα μουσεία. Θα επανέλθω στην συλλογή αυτή συνολικότερα, μα τώρα την χρησιμοποιώ εισαγωγικά για να κάνω αναφορά στους πίνακες του Νορβηγού συμβολιστή ζωγράφου και χαράκτη Edvard Munch (12 Δεκεμβρίου 1863-23 Ιανουαρίου 1944). Ο Munch είναι γνωστός για την «Κραυγή» του, τον πιο αναγνωρίσιμο πίνακά του που ζωγράφισε το 1893. Το αποστεωμένο πρόσωπο με τα γουρλωμένα μάτια, το στόμα που ελευθερώνει την απόγνωση του σύγχρονου ανθρώπου για τα πανάρχαια άλυτα ζητήματα της ύπαρξης.
Στήνω μπροστά μου τρεις πίνακες που έχουν τυπωθεί σε καρτ ποστάλ, επιστολικά δελτάρια στην ελληνική απόδοση που δεν έχει επικρατήσει και μάλλον δικαιολογημένα, και τους κοιτάω. Όλοι εσωτερικά, οικιακά τοπία. Κοινός τους παρονομαστής ότι σε όλους βρίσκονται βιβλία, για αυτό ανήκουν στην συλλογή. Το βλέμμα μου τρυπώνει ξανά και ξανά αδιάκριτο, ψαχουλεύει να αποκωδικοποιήσει την εικόνα, τα χρώματα, τις γραμμές, τα αισθήματα που κατοικούν στα πρόσωπα, αυτά που είναι και αυτά που δεν είναι εκεί, το πώς είναι. Ο Munch είχε γράψει άλλωστε ότι στους πίνακες θα πρέπει να υπάρχουν «… ζωντανοί άνθρωποι, που αναπνέουν και αισθάνονται, υποφέρουν και αγαπούν.» Τους πιάνω χρονολογικά, με την σειρά που τους ζωγράφισε.
Κοντινός χρονικά στην «Κραυγή», ο «Θάνατος στο δωμάτιο της αρρώστιας» (εντελώς ελεύθερη μετάφραση του «Death in the Sickroom»). Πίνακα που ζωγράφισε σε πολλές παραλλαγές και αφορά τον θάνατο της αδελφής του Σοφίας. Η φυματίωση και η τρέλα ήταν γνώριμοί του. Τα μέλη της οικογένειας στέκονται διάσπαρτα στο δωμάτιο, ασύνδετα μεταξύ τους κάτω από το βάρος της λύπης και του πόνου που δεν τους ενώνει. Δεν αναζητούν την παρηγοριά αναμεταξύ τους. Μόνοι τους τον φέρουν αν και σωματικά συνυπάρχουν. Τα πρόσωπα κενά, σκυφτά (είναι της οικογένειάς του και συνάμα όλων των οικογενειών) και μοναχά η μεγάλη αδελφή έχει χαρακτηριστικά. Χαρακτηριστικά που δεν απέχουν και πολύ από την φιγούρα της «Κραυγής». Στο βάθος του λιτού δωματίου, στο κέντρο του πίνακα, κλειστοί τόμοι χοντρών βιβλίων. Δεν χρειάζεται να κάνω εικασίες. Το ένα είναι η Βίβλος, ταιριάζει με την εικόνα του εσταυρωμένου καρφωμένου στον πράσινο τοίχο.
Χρονολογημένο περί τα 1913 το «Μοντέλο που ξεκουράζεται». Καθισμένη πάνω σε ένα στρωμένο κρεβάτι, στα λευκά, η κοπέλα κοιτάζει απλανώς, απόμακρη, ξεκομμένη κάπου προς τα κάτω. Το στόμα, σημάδι κόκκινο κλειστό. Η κραυγή, όμως, ηχεί και εδώ. Νέα, όμορφη, υγιής, με μόρφωση και πάλι… Ο πίνακας είναι σκηνικά πιο γεμάτος, εκτός από το κρεβάτι, στο βάθος έπιπλα. Και βιβλιοθήκη, στο ράφι διακρίνονται οι ράχες των βιβλίων, τακτικά βαλμένα, αποτελούν μέρος του περιβάλλοντος χώρου. Διαβασμένα και αγαπημένα καταφύγια.
«Αυτός που τριγυρίζει τα βράδια» («The night wanderer»), 1925. Ο άντρας σαν να σκύβει προς τα εμπρός για να μπει στον πίνακα ενώ αυτός είναι το θέμα. Εξερευνά στο σκοτάδι την νύχτα. Μια γύμνια στα άντυτα και διαφανή παράθυρα και μια κρυστάλλινη παγωνιά. Φως πέφτει στα μαλλιά και την πλάτη του δίνοντας μια κιτρινωπή λάμψη στο σκοτάδι που γλιστρά από έξω και κουκουλώνει την ατμόσφαιρα. Στην ράχη του σιωπηλού πιάνου ακατάστατες οι παρτιτούρες. Η αταξία δηλώνει και την χρήση τους, όμως, τώρα οι νότες έχουν σβήσει και στην βαθειά νύχτα, επικρατεί ησυχία. Οι ήχοι, μουσικής, καθημερινότητας, ομιλίες, θόρυβοι χάθηκαν. Αυτά τα ίχνη ζωής αναζητά ο νυχτοπεριπατητής, ένας ζωντανός στην νέκρα.
Στους πίνακες η λειτουργία των βιβλίων είναι διαφορετική, παρηγοριά και ανακούφιση, ανάγνωση και ευχαρίστηση, παρτιτούρες και μουσική. Ο Munch περιλαμβάνει την ποικιλία του έντυπου πολιτισμού στην εικονογραφική απόδοση των αδιέξοδων δραματικών στοχασμών του.
Ουφ! ελπίζω να μην σας ψυχοπλάκωσα και πολύ αλλά ταιριάζει με το πνεύμα των ημερών… και το μοιράστηκα.

9 σχόλια:

librarian είπε...

Ο πίνακας σαν ένα άλλο βιβλίο που διαβάζεται. Είναι που όλες οι τέχνες με κάποιο μαγικό τρόπο συνδέονται μεταξύ τους. Είναι ο άνθρωπος που τις συνδέει.
Όμορφη ανάρτηση, ίσως από τις ομορφότερες, ψυχοπλακωτική καθόλου.
Ανάρτηση που μου θυμίζει πόσο σημαντικό είναι να προσέχεις, να παρατηρείς και να ερμηνεύεις τη λεπτομέρεια με υπομονή, σαν ο πίνακας να έχει ζωγραφιστεί από εσένα.

Caesar είπε...

Οι περισσότεροι τον γνωρίζουμε από την διάσημη "Κραυγή" που ο πίνακας κλάπηκε πολλές φορές μάλιστα.

Ο αρχικός Γερμανικός τίτλος που δόθηκε στον πίνακα από τον Μουνκ ήταν Der Schrei der Natur (Ο Λυγμός της Φύσης).

"Περπατούσα σ' ένα μονοπάτι με δυο φίλους - ο ήλιος έπεφτε - ξαφνικά ο ουρανός έγινε κόκκινος σαν αίμα - σταμάτησα, νιώθοντας εξαντλημένος, και στηρίχτηκα στο φράχτη - αίμα και γλώσσες φωτιάς πάνω από το μαύρο-μπλε φιόρδ και την πόλη - οι φίλοι μου προχώρησαν, κι εγώ έμεινα εκεί τρέμοντας από την αγωνία - κι ένιωσα ένα ατέλειωτο ουρλιαχτό να διαπερνά τη φύση."

Ο έρωτας κι ο θάνατος είναι δυο θέματα που στοιχειώνουν το εργο του.

Νομίζω ότι είναι ένας από τους πιο σημαντικούς κι ενδιαφέροντες καλιτέχνες παγκοσμίως!

Elli είπε...

librarian οι τέχνες διασυνδέονται μέσω των ανθρώπων καθώς είναι δημιούργημά τους και στην περίπτωση είναι χαρά να περιλαμβάνονται και βιβλία. Επίπεδα παρατήρησης υπάρχουν πολλά και φτάνουν έως εκεί που δεν υπάρχει καν πάτος.

Caesar χαίρομαι που είσαι εδώ και σου άρεσε η ανάρτηση. Αλλού για την "Κραυγή" έγραψε ότι ήταν ο φόβος πως δεν θα μπορούσε να αγαπήσει ποτέ ξανά.

Mariela είπε...

Είναι πράγματι ένας πολύ σημαντικός καλλιτεχνης και πολύ ιδιαίτερος θα έλεγα...
Ο τρόπος που απεικονίζει το συναίσθημα είναι πολύ δυνατός και μοναδικός!

Καλή Ανάσταση!

Κόκκινη Ομπρέλα είπε...

Πολυ ιδιαίτερος καλλιτέχνης, πράγματι, και η κραυγή σταθμός στην ιστορία της τέχνης.
Ωραία η ιδέα να ξετρυπώσουμε τις συλλογές μας...
Σου εύχομαι προς το παρόν Καλή Ανάσταση και θα περάσω να ξαναδιαβάζω το κείμενό σου. Μου αρέσει πολύ ο τρόπος που γράφεις.
Τα φιλιά μου!

Elli είπε...

mariela ίδιαίτερος σίγουρα. Τα περισσότερα έργα του βρίσκονται στο Όσλο και στα αλήθεια να τα βλέπει κανείς από κοντά είναι μια εμπειρία.

Κόκκινη Ομπρέλα γεια και ευχαριστώ πολύ πολύ.

Κραυγή Καλής Ανάστασης προς όλους!

Άστρια είπε...

Σας το έχω ξαναπεί, πολύ μου αρέσουν αυτά τα "παράλληλα" με τα βιβλία θέματα. Παράλληλα θέματα που όμως, αντίθετα με τους κανόνες της ευκλείδιας γεωμετρίας τέμνονται στο σημείο "βιβλίο"

Μου αρέσει και ο τρόπος σου Elli που περνάς από το ένα θέμα στο άλλο βάζοντας όμορφους κρίκους σύνδεσής τους.

Ενδιαφέρουσα η συλλογή σου.
Όσο για τον Mουνκ, οι πίνακές του συγκλονιστικοί βέβαια γι' αυτό που συμβολίζουν, αλλά ναι, ψυχοπλακωτικοί, δεν θα ήθελα να τους βλέπω το πρωί.

Όμορφο και το σχόλιο της librarian γι αυτές τις μαγικές συνδέσεις.

Πέρασα για ν' αφήσω μικρές ευχές και στις δυο σας, και παρασύρθηκα, κόλλησα στην βόλτα:))

Ανάσταση και φως στην καρδιά και στον νου σας εύχομαι!

Φιλάκια πολλά:))

librarian είπε...

Γλυκό μου αστεράκι, καλά έκανες και πέρασες.
Όποτε περνάς φτιάχνεις και τη διάθεσή μου!
Χαίρομαι γι' άλλη μια φορά που "κολλάς" με τις βόλτες της φαντασίας μας.
Να είσαι καλά και χαμογελαστή γιατί υπάρχουν κάποιοι που νιώθουν το χαμόγελό σου ακόμα και όταν δεν το βλέπουν.
Φιλί μεγάλο και γλυκό.

Elli είπε...

Άστρια καλά που κάνεις τις βόλτες σου και μας ανεβάζεις. Για την συλλογή έχει πολλά περισσότερα, κάποτε. Ο Μουνκ μπορεί να έχει παιδεμό αλλά λυτρώνει κιόλας.
Η αγάπη και η κατανόηση σταθερές αξιές που αξίζει να τις στηρίζουμε, πολλές ευχές και ευχαριστούμε για τις φωτεινές ευχές και την ζεστασιά σου.