Κυριακή 25 Ιανουαρίου 2009

ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ ΒΙΒΛΙΩΝ ΑΚΟΜΗ



Bernhard Schlink, Διαβάζοτας στη Χάννα, μετάφραση Ιάκωβος Κοπερτί, εκδόσεις Κριτική, Αθήνα 1998, 205 σ.

Ένα βιβλίο γραμμένο το 1995 που πιάνει πολλά θέματα, όλα βαριά και σοβαρά, μπαίνει σε μια γενικευμένη κουβέντα χάρη στην κινηματογραφική εκδοχή του που παίζεται στις αθηναϊκές αίθουσες από την προηγούμενη εβδομάδα. Υπάγεται, έτσι, στην κατηγορία των βιβλίων που η ιστορία τους γίνεται σενάριο του σινεμά. Αλλά πολλά βιβλία έχουν γίνει και γίνονται τηλεοπτικά σενάρια, θεατρικές παραστάσεις, μιούζικαλ, όπερες, πίνακες ζωγραφικής και πάει λέγοντας. Ισχύει και το αντίστροφο, μια εικόνα που εμπνέει ένα ποίημα, ένα ποίημα που δημιουργεί μια πλοκή, και πάνω του χτίζεται μια μυθοπλασία, αφορμές για διαλογικές σκέψεις σε διάφορα είδη και ύφη. Ένα γενικό πολιτιστικό γίγνεσθαι, από μια κατηγορία έκφρασης σε άλλη, περάσματα, αλυσιδωτές μεταγγίσεις, μεταπλάσεις, συνεχής επεξεργασία που ανοίγει τα θέματα και την έκφρασή τους.
Συγκρίσεις για την πιστότητα στο αφετηριακό έργο και κρίσεις για το αν το ένα αποδίδει καλύτερα την αφήγηση από το άλλο εξυπηρετούν άραγε; Το ένα πλουτίζει το άλλο, δουλεύει προσθετικά με τα εργαλεία που έχει στην διάθεσή του, προσφέρει διαφορετικά πράγματα, και οι αναγνώστες, θεατές, ακροατές έχουν να λάβουν από όλα.

Και αν έχουμε βιβλία για την γραφή και την ανάγνωση, αυτό εδώ είναι ένα βιβλίο για τον αναλφαβητισμό, για τις δυσκολίες που προκύπτουν από την κοινωνική αναπηρία, για την ντροπή που ακολουθεί για την κρυφή ζωή που ζει εκείνος που δεν μπορεί να αποκωδικοποιήσει τα σύμβολα του αλφαβήτου που τον περιβάλλουν στο αστικό περιβάλλον και την συνεχή πίεση και την εξαντλητική ένταση που υφίσταται με το που βγαίνει από το κατώφλι του σπιτιού του για να καλύψει ότι δεν μπορεί το αυτονόητο σήμερα στην Δύση, να διαβάσει.
Ένα βιβλίο που μιλάει για την ανάγνωση προς έναν αναλφάβητο, μια ειδική περίπτωση ενήλικα αναλφάβητου που δεν μαθαίνουμε γιατί και πώς προέκυψε αυτή η έλλειψη. Μια ανάγνωση που διαφέρει από την σιωπηλή κατ’ ιδίαν ανάγνωση, που γυρεύει την σωστή εκφορά και τονισμό του λόγου, που διαρκεί περισσότερο χρόνο, και έχει ως αποτέλεσμα την καλύτερη και μονιμότερη διατήρηση του περιεχομένου της ανάγνωσης στον αναγνώστη, που απαιτεί τις δυνάμεις του και δημιουργικότητα.
Είναι ένα βιβλίο που μιλάει και για αναγνώσεις που μεταδίδονται μέσα από μηχανικά μέσα (το κασετόφωνο) προκειμένου να υπηρετήσουν μια ξεχωριστή επικοινωνία με ενδιάμεσο την τέχνη του λόγου. Συναντάμε την επιθυμία για. διάχυση της ανθρώπινης περιπέτειας, τις σκέψεις και τα συναισθήματα που γεννά οι λέξεις των άλλων. Ο πρωταγωνιστής δανείζει την φωνή του και δανείζεται τις λέξεις από το ξεκίνημα της ιδιότυπης σχέσης.

Πολλά ερωτηματικά και αιωρούμενες μισοαπαντήσεις γύρω από το πώς δουλεύει η μνήμη, τι συμβαίνει με την διαδικασία της ανάμνησης, πόσο μπορούμε να βασιζόμαστε σε εντυπώσεις, πώς τις ξαναφέρνουμε στο μυαλό μας, την θλίψη που μας κυριεύει στριφογυρνώντας προς τα πίσω, και την σχέση μεταξύ υπαρκτών καταστάσεων και υποσχέσεων που δεν πραγματοποιήθηκαν. Εσωτερικές διεργασίες. Προσωπικές και συλλογικές. Πώς να συμβιώνει κανείς με βαριά σημαδεμένα παρελθόντα, όπως η γενιά των Γερμανών που είχε συνεργαστεί ή και δεν εμπόδισε το παγκόσμιο αιματοκύλισμα…, τι έπρεπε να κάνει και πού πρέπει να σταθεί η μεταπολεμική γενιά, πώς να φερθούν και να νιώσουν όσοι αγάπησαν συγγενείς και φίλους που εγκλημάτησαν. Ζητήματα συμφιλίωσης του παρελθόντος με το παρόν που απασχολούν τους λαούς, σε μικρότερη ένταση, και ψάχνονται. Απασχολούν και εμάς σε διάφορα και διαφορετικά επίπεδα, ας πούμε η παρουσία της αρχαιότητας στην καθημερινότητά μας και στην θεωρητική μας θωράκιση, οι σχέσεις μας με τους γείτονες από όλα τα σημεία του ορίζοντα με τους οποίους έχουμε έρθει σε μετωπική σύγκρουση,…
Ο αφηγητής σε πρώτο πρόσωπο Μίχαελ Μπεργκ, μετά τις νομικές σπουδές του γίνεται ιστορικός του δικαίου πιστεύοντας ότι «… το παρελθόν… ήταν εξίσου ζωντανό με το παρόν.» και «Το ν’ ασχολείσαι με την ιστορία σημαίνει να δημιουργείς γέφυρες μεταξύ παρελθόντος κι παρόντος, να παρατηρείς και τις δύο όχθες και να ενεργείς και στις δύο.» και κατέληγε ότι μέσα στο παρόν θα έπρεπε να μάθουμε να ζούμε με το παρελθόν (σ. 171).
Για την προδοσία, τις αμφιβολίες, τις ενοχές «Ξέρω πως ν΄ αρνηθείς κάποιον είναι ένα είδος κρυφής προδοσίας. Απ’ έξω δεν είναι εμφανές αν πρόκειται γι’ απάρνηση ή απλώς διακριτικότητα, σεβασμό, αποφυγή λυπηρών και δυσάρεστων καταστάσεων. Αλλά εκείνος που απαρνιέται το ξέρει καλά…» (σ. 73).
Διαβασμένο το είχα, είδα την ταινία «Σφραγισμένα χείλη» και το ξαναδιάβασα. Η ταινία μου άρεσε και αναγνώρισα μέρη του βιβλίου αλλά απέκτησα και εικόνα (εσωτερικά σπιτιών, αστικές ματιές, η εξοχή, αίθουσα δικαστηρίου), τα διαβάσματα τα μοιράστηκα διαφορετικά και αυτό πολύ το ευχαριστήθηκα γιατί έφτιαξε ενωτικό νήμα.

20 σχόλια:

anagnostria είπε...

Από τα αγαπημένα μου βιβλία των τελευταίων χρόνων. Θυμάμαι, το συζητήσαμε πολύ με φίλες. Πέρα από τις πολλές αρετές του, μήπως έμμεσα θέλει να δώσει μια άφεση αμαρτιών στα εγκλήματα των Ναζί; Μήπως η συμπάθεια που αισθανόμαστε για την ηρωίδα, συμβάλλει σ' αυτό; Μιλάω βέβαια μόνο για το βιβλίο, δεν ξέρω την ταινία.

κοπρόγατα είπε...

το βίβλιο αυτό "τιμής ένεκεν" μου το εκαναν δωρο οι εκδοσεις οταν δουλευα στο βιβλιοπωλειο. Το διάβασα μετα απο αρκετα χρονια και το θεωρω αριστουργημα! Ενα βιβλίο που μιλαει μέσα σου! Διαβάζοντας..

Ανώνυμος είπε...

Ναι, ήταν ένα από τα πρώτα βιβλία που θυμάμαι να έθεσαν τόσο καίρια και΄με τόσο συναισθηματικό τρόπο το θέμα της "συλλογικής μνήμης" ή της "συλλογικής λήθης". Σωστά γράφεις ότι τα θέματα αυτά μας απασχολούν και μας σε διάφορα και διαφορετικά επίπεδα.Δεν είναι τυχαίο που το θέμα αυτό ανακυκλώνεται κατά περίεργο τρόπο σε πολλά έργα τελευταία, και - κατά σύμπτωση, στο "Ενοχές δίχως τύψεις" του Πολ Όστερ που αποτελέι κκαι το θύμα της τελευταίας μου δημοσίευσης.
Δε νομιζω ότι εξυπηρετεί συνήθως σε τίποτα η σύγκριση με τις μεταφορές ενός λογοτεχνικού έργου στον κινηματογράφο. Σίγουρα δε μεταφέρεται το ύφος του Σλινκ. Πάλι... δε μπορώ να πω με σιγουριά εφόσον δεν το χω δει ακόμα...

Ανώνυμος είπε...

χαχαχα, τι θα έλεγε ο Φρόυντ γι΄αυτό το "lapsus"; στο σχόλιο που μόλις έστειλα γράφω ότι το βιβλίο του Πολ Όστερ "Ενοχές δίχως τύψεις" είναι το ΘΥΜΑ της τελευταίας μου δημοσίευσης (ήθελα να γράψω "θέμα")! άτιμη ¨γλώττα λανθάνουσα!"

Elli είπε...

anagnostria δεν νομίζω να μπορεί να δοθεί άφεση αμαρτιών για τα εγκλήματα πολέμου των ναζί με τίποτα. Το βιβλίο περιγράφει την αγωνία της ενοχής της επόμενης γενιάς, πώς το χειρίστηκε και πόσο την βαραίνει. Πόσο δραματικό είναι οι αγαπημένοι σου να είναι πέρα από κάθε αμφισβήτιση εγκληματίες, πόσο αυτό το γεγονός χαράζει και τελικά καταστρέφει την ζωή σου. Το άλλο κομβικό είναι πώς ο αναλφαβητισμός, η άγνοια και η φτώχεια οδηγούν σε εξαναγκασμούς, μονόδρομους και βία.
κοπρόγατα χαίρομαι που μίλησε μέσα σου!
Τα θέματα ανακυκλώνονται και αναπαράγονται όταν εξακολουθούν να μας απασχολούν και δεν έχουν βρει απαντήσεις και ικανοποιητικές λύσεις ατομικά και συλλογικά, Χριστίνα. Ωραία η ανάρτησή σου για τις ενοχές και τα αποσπάσματα που επέλεξες.

librarian είπε...

Λίγες σελίδες είναι αρκετές για τον Σλινκ ώστε να αποδώσει λογοτεχνικά άρτια σημαντικά κοινωνικά προβλήματα και όχι μόνο. Τα ποσοστά του αναλφαβητισμού παραμένουν δυστυχώς ακόμα και σήμερα σε πολύ υψηλά ποσοστά με όλες τις δυσάρεστες επιπτώσεις να τον συνοδεύουν. Είχα δει παλαιότερα αριθμούς και δεν μπορούσα να τους πιστέψω.

Βρίσκω πολλά θετικά στη μεταφορά ενός λογοτεχνικού έργου στον κινηματογράφο, σαφώς και αρνητικά. Σημαντικότερο όμως όλων είναι ότι ένα αξιόλογο λογοτεχνικό έργο, όπως αυτό, ξεθάβεται από τα σκονισμένα ράφια, ξαναδιαβάζεται, μπαίνει προβολή σε περίοπες θέσεις στα βιβλιοπωλεία, δωρίζεται, αγοράζεται. Ακόμα και ένα εξαιρετικό βιβλίο όταν το γνωρίζουν λίγοι και το διαβάζουν ακόμα λιγότεροι χάνει την αξία του, καθαρά υποκειμενική άποψη.
Την ταινία τη βρήκα αρκετά καλή, μου θύμισε αρκετά το βιβλίο. Το μόνο ίσως που παρατήρησα, χωρίς να μου κάνει αρνητική εντύπωση, είναι ότι έδωσε βάρος σε σημεία που ο συγγραφέας δεν τόνισε τόσο.
Σίγουρα όμως κανενός συγγραφέα το ύφος δεν μεταφέρεται στην οθόνη γιατί δε μιλάμε για γραφή αλλά για εικόνα.

Ανώνυμος είπε...

δεν το έχω διαβάσει..μπορώ να φανταστώ όμως την κοινωνική απομόνωση και το ρατσιστικό αποκλεισμό ενός αναλφάβητου ..

Elli είπε...

nyxterino νομίζω ότι θα το βρεις ενδιαφέρον. Αποκλεισμοί, ντροπή, αδιέξοδα, αδυναμίες. Αξίζει να μην ξεχνάμε τον λειτουργικό αναλφαβητισμό στις δυτικές χώρες και τον πούρο αναλφαβητισμό σε όλον τον κόσμο. Η δεύτερη ανάγνωση μου έφερε πολλά περισσότερα από την πρώτη. Ομολογώ ότι όταν διαβάζω για να παρουσιάσω ένα βιβλίο μπαίνω σε μια πρωτόγνωρη εγρήγορση

Άστρια είπε...

Δεν έχω διαβάσει το βιβλίο όμως μου άρεσε η ανάλυση που διάβασα, στην οποία θίγονται πολλά θέματα.
Βέβαια η αντιμετώπιση του αναλφάβητου είναι ρατσιστική, (ο άνθρωπος χτυπάει όλες τις αδυναμίες που έχει ένας άλλος, ή ..τις εκμεταλλεύεται). Και έχω γνωρίσει αναλφάβητο σοφό.
Ενδιαφέρον και το θέμα βιβλίο και μεταφορά του σε ταινία. Θα μπορούσαν να γραφτούν άπειρα.

Καλή συνέχεια, σας παρακολουθώ μ'ευχαρίστηση, κι ας μην έχω τόσο χρόνο πια για να διαβάσω όσο διάβαζα παλαιότερα.

Ανώνυμος είπε...

Δεν το έχω διαβάσει ακόμη, αλλά θα πρέπει να είναι πολύ σκληρό να είσαι αναλφάβητος. Δείτε λίγο και δυο ενδιαφέρουσες εκδηλώσεις που φιλοξενεί ο κήπος των μυστικών μέσα στον Φεβρουάριο, θα το βρείτε στο blogroll μου και όλοι είναι ευπρόσδεκτοι.

librarian είπε...

Akamas ωραία η πληροφόρησή σου.
Είχα την ευκαιρία να γνωρίσω την Μπάξερ προσωπικά και να ενημερωθώ πλήρως για το βιβλίο της.
Κρατάω το blog σου να το δω με πιο προσοχή, ενδιαφέρον χώρος
Άστρια ευχαριστούμε για τη συνεχή εμψύχωση.
Καλημέρα σε όλους.

Ανώνυμος είπε...

στο ίντερνετ υπάρχουν πολλά ενδιαφέροντα αλλά τα βιβλία (με τη μορφή τυπωμένου χαρτιού, όχι τα ebooks) ήταν είναι και θα είναι αναντικατάστατα

roadartist είπε...

..και εμένα μου άρεσε η ταινία και σε κάποια σημεία μάλιστα ήταν πολύ συγκινητική.., περισσότερο η εικόνα που έγραφε κασέτες και τις έστελνε στη φυλακή τη βρήκα συγκλονιστική..

Elli είπε...

Άστρια πράγματι μπορούν να γραφούν τα άπειρα. το βιβλίο ρέει και δεν είναι μεγάλο. Ευχαριστούμε για τα περάσματά σου!
akamas είναι γενικά σκληροί οι αποκλεισμοί. Πέρασα από το blog ου και βρήκα πολλά ενδιαφέροντα.
ηλιογράφε, νομίζω ότι κάθε μέσο φέρνει κάτι άλλο, και ότι όλα όσα σκέφτεται και φτιάχνει ο άνθρωπος είναι μοναδικά. Το ένα βασίζεται πάνω στο άλλο και το ένα παρασύρει το άλλο σε νέες εξερευνήσεις.
roadartist η ταινία ήταν ήταν πραγματικά συγκινητική και ιδιαίτερα αυτό το σημείο της ιδιότυπης επικοινωνίας που έβγαζε τόση ψυχή

genna είπε...

όμορφη ανάλυση, συγκλονιστικό το βιβλίο, όπως και η ταινία, επίκαιρη θα την έλεγα, πόσα ερωτηματικά μου άφησε στο τέλος, η τώρα ευθύνη στα νέα εγκλήματα...

Το κομμάτι του αναλφαβητισμού με χτύπησε στην καρδιά...

Καλημέρα και καλό μήνα και στις δυό σας!

είναι τόσο όμορφα να περνάω από δω, βρίσκω ομορφιές αναγωστικής ματιάς...

genna είπε...

αναγνωστικής... ε?

Elli είπε...

genna νομίζω ότι είναι ερωτήματα πολλών γενερών και έχουν δοθεί διάφορες απαντήσεις και έχουν γίνει διάφορες αναλύσεις. Και μένα με κηνυγάει και έχω στρέψει τα διαβάσματά μου προς τα εκεί: καταστροφές, ευθύνες, γιατί, πώς συμβαίνουν, πώς ξεικηνάμε, για την φύση του ανθρώπου.
Χαιρόμαστε να περνάς, η μουσική σου παρέα

Elli είπε...

Α, ξέχασα να σου πω πόσο μου αρέσει η μαυρόασπρη φωτογραφία με το βιβλίο στην σκια των φτερών

Caesar είπε...

Διαβάζοντας μια ιστορία, ένα βιβλίο, κάθε αναγνώστης δημιουργεί τις δικές του εικόνες στο μυαλό του, ενώ όταν μεταφέρεται στο cine περιορίζεται κανείς αποκλειστικά και μόνο στις εικόνες του σκηνοθέτη. Οπότε γεννιέται το δίλημμα αν είναι προτιμότερο να διαβάσεις πρώτα ένα βιβλίο κι έπειτα να δείς την κινηματογραφική του εκδοχή, ή το αντίστροφο!
Eγώ πχ τί να προτιμήσω τώρα, να προηγηθεί η ταινία ή το βιβλίο του Schlink ;))

Elli είπε...

Caesar καλή η ερώτησή σου! νομίζω να προηγείται εκείνο το μέσο που διηγείται την ιστορία που δημιουργήθηκε πρώτο. Στην περίπτωση αυτή το βιβλίο που είναι και η πιο συνηθισμένη. Σπάνια ταινία ή τηλεοπτική σειρά γίνεται βιβλίο αλλά υπάρχουν και τέτοιες περιπτώσεις. Αλλά και την ταινία να δεις πρώτα και μετά το βιβλίο, ή να μην διαβάσεις το βιβλίο καθόλου, μια χαρά. Όλα παιζουν, γιατί σχηματίζεις γνώμη. Εγώ είχα το βιβλίο διαβασμένο αλλά κάπως χαμένο, είδα την ταινία και ξαναστράφηκα στο βιβλίο. Τα παλιά με τα καινούρια, θεωρήθηκαν και αναθεωρήθηκαν, ανατροφοδοτήθηκαν.