Περί αρχείων λόγος

Πολύς λόγος γίνεται τώρα τελευταία για τις βιβλιοθήκες και τη βιβλιοθηκονομία. Κι είναι, αν μη τι άλλο, καλό αυτό. Να ακούγεται αυτή η επιστήμη η παραμελημένη, η χωρίς αναγνώριση. Κάτι η δημοσιότητα από τη μετακόμιση της Εθνικής Βιβλιοθήκης στο νέο της κτίριο, κάτι οι δράσεις των κατά τόπων δημοσίων βιβλιοθηκών, κάτι οι δημοσιογράφοι που συντάσσουν σχετικά κείμενα σε εφημερίδες, κάτι ο μυστηριώδης Καλλίμαχος της "Αυγής", κοντεύει η ειδικότητα να πετάξει τις αράχνες από πάνω της, επιτέλους να αποκτήσει τη χρησιμότητα που της πρέπει κι ας είναι μόνο στα λόγια για αρχή. Οι βιβλιοθήκες να αποκτήσουν θέση στις καρδιές μας και στην καθημερινότητά μας, να επιζητούμε την ύπαρξή τους μα και τη σωστή λειτουργία τους που θα έρθει από την απαραίτητη χρηματοδότησή τους.

Για την αρχειονομία όμως δεν γίνεται πολύ κουβέντα. Είναι που και τα Γενικά Αρχεία του Κράτους (ΓΑΚ) δεν ζητούν τη δημοσιότητα πολύ, είναι και που ο ρόλος τους αναγκαστικά είναι μακριά από τα φώτα, καθώς ενδιαφέρει μικρότερη μερίδα πληθυσμού. Έχει όμως και αυτή η επιστήμη τη μαγεία της, τόσο ίδια αλλά ταυτόχρονα τόσο διαφορετική από τη βιβλιοθηκονομία. Δεν ξέρω αν θα μπορούσαμε να τις ονομάσουμε "Επιστήμες της Πληροφορίας" ή "της Πληροφόρησης" ή "Πολιτισμικές Μονάδες" ή κάπως αλλιώς, αλλά μπορούμε να λέμε τα πράγματα με το όνομά τους. Όπως οι βιβλιοθήκες χρειάζονται τους βιβλιοθηκονόμους τους, έτσι και τα αρχεία χρειάζονται τους αρχειονόμους τους. Φυσικά κάθε υπηρεσία χρειάζεται πλήθος ειδικοτήτων για να λειτουργεί σωστά, και στην περίπτωση εδώ άκρως απαραίτητοι είναι και οι Ιστορικοί, οι Πληροφορικοί μα και οι Συντηρητές Έργων Τέχνης, κι αυτοί οι τελευταίοι πάντα χρειάζονται, καμιά φορά θαρρώ πως χρειάζονται περισσότερο από εμένα. Γιατί είναι το χαρτί ευάλωτο, ευαίσθητο και ορισμένες φορές νιώθω ότι εξαφανίζεται στα χέρια μου, λιώνει και χάνεται. Σκορπίζουν τα γράμματα, γίνονται σκόνη κι αέρας και νιώθω μια ματαιότητα.

Για άλλη μια φορά, για τα αρχεία λόγος, λοιπόν, με αφορμή ένα βιβλίο. Ο ιστορικός Νίκος Γ. Μοσχονάς μας περιγράφει τις αναμνήσεις του σε ένα μικρό βιβλιαράκι που πολύ θα θέλαμε να ήταν μεγαλύτερο και να περιλαμβάνει ακόμη περισσότερες αναμνήσεις. Ήταν το 1970, 23 ολόκληρα χρόνια προτού δημιουργηθεί το Τμήμα του Ιονίου Πανεπιστημίου που με σπούδασε και αγαπώ να μισώ, όταν ο διευθυντής του Κέντρου Βυζαντινών Ερευνών και καθηγητής Βυζαντινής Ιστορίας το Πανεπιστήμιο Αθηνών, Διονύσιος Ζακυνθινός κάλεσε στο γραφείο του τον συγγραφέα του βιβλίου για να του αναθέσει μια εργασία: την αποκατάσταση του Ιστορικού Αρχείου Κεφαλονιάς. Με ειδική αποστολή από το Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών, αμειβόμενος ημερησίως 200 δρχ., έφτασε στο Αργοστόλι, και επισκέφθηκε την Κοργιαλένειο Βιβλιοθήκη στο ισόγειο της οποίας είχε τοποθετηθεί πρόχειρα το πολύπαθο ιστορικότατο αρχείο του νησιού. Αυτή η πρώτη αποστολή ακολουθήθηκε από άλλες πολλές. Τέτοιες εργασίες δεν γίνονται σε μερικούς μήνες, απαιτούν χρόνο και μεράκι και στην ουσία δεν τελειώνουν ποτέ.

Οι σεισμοί του 1953 είχαν αφήσει άστεγο το αρχείο, καθώς το κτίριο στο οποίο στεγαζόταν είχε καταστραφεί εξολοκλήρου. Το αρχείο καταπλακώθηκε από τα ερείπια και ο αρχειοφύλακας με κίνδυνο τη ζωή του περιέσωσε ό,τι μπορούσε. Το υλικό που σώθηκε τοποθετήθηκε σε σκηνές, βράχηκε από τη βροχή και έπειτα ψήθηκε στο οίκημα από λαμαρίνα που μεταφέρθηκε. Στις κάτωθι γραμμές ο Μοσχονάς περιγράφει αυτό που αντίκρισε, γνώριμες εικόνες για όποιον έχει εργαστεί σε αρχείο:

"Το αρχειακό υλικό είχε υποστεί ουσιαστική φθορά σε εξαιρετικά μεγάλο βαθμό. Μουσκεμένο από τις βροχές, μουχλιασμένο από την έλλειψη εξαερισμού, καμένο από τις υψηλές θερμοκρασίες  και φθαρμένο από τις αλλεπάλληλες μεταφορές που γίνονταν από ανειδίκευτα άτομα - σε ορισμένες περιπτώσεις με τη χρήση φτυαριών για τη φόρτωση του υλικού σε φορτηγά του στρατού, το αρχειακό υλικό κειτόταν τώρα στοιβαγμένο σε ένα τεράστιο μακρύ σωρό, που κάλυπτε σχεδόν όλο το μήκος του ισόγειου χώρου, επικονιασμένο με υπερβολική ποσότητα σκόνης DDT για να είναι προφυλαγμένο από τρωκτικά και έντομα, και καλυμμένο ολότελα με ένα διαφανές πλαστικό σκέπασμα".

Οι λέξεις αυτές αναφέρονται σε σπουδαιότατο αρχειακό υλικό που χρονικά ξεκινά τον 16ο αιώνα και φωτίζει πτυχές της ιστορίας του νησιού καθώς περιλαμβάνει μεταξύ των άλλων αρχεία της περιόδους της Βενετικής Διοίκησης, της περιόδου της Ρωσοτουρκικής επέμβασης, της περιόδου της Βρετανικής Προστασίας και φτάνει έως την ένωση των νησιών του Ιονίου με την Ελλάδα.

Στις σελίδες του περιγράφεται το δύσκολο έργο της ταξινόμησης και της αποκατάστασης του αρχειακού υλικού με αρκετούς κινδύνους τόσο για το ίδιο το υλικό "που η μουχλιασμένη μάζα των φύλλων διαλυόταν σε σκόνη" όσο των ίδιων των εργαζομένων που σκόνη του χρόνου αλλά και του DDT εισχωρούσε παντού πάνω τους και μέσα τους. Η δουλειά όμως αυτή πάντα σε αποζημιώνει καθώς η χαρά της ανακάλυψης είναι μεγάλη, όπως αυτή περιγράφεται σε διάφορα σημεία του βιβλίου με εικόνες από το πολύτιμο αρχειακό υλικό που έφτασε στα χέρια του, όπως ένα πολύτιμο χειρόγραφο, "το παλαιότερο τεκμήριο του Αρχείου της Βενετικής Διοίκησης, που περιέχει τα πρακτικά των συνελεύσεων και των εκλογών του Συμβουλίου της Κοινότητας της Κεφαλονιάς (19 Μαρτίου-19 Απριλίου 1593)".

Αυτό το μικρό βιβλιαράκι με τον τίτλο "Αναμνήσεις αρχείου: ο απόπλους για το Ιστορικό Αρχείο της Κεφαλονιάς" από τις εκδόσεις Αρχείο είναι νομίζω ό,τι καλύτερο έχω διαβάσει τους τελευταίους μήνες και προτείνω να διαβαστεί από όποιον ενδιαφέρεται να μάθει λίγα πράγματα για τη δουλειά που γίνεται μέσα σε ένα αρχείο.

Στη φωτογραφία το έργο της δικής μας ταξινόμησης.