Οι ιστορίες μέσα και πίσω από τον Μόμπι Ντικ, το μυθιστόρημα του Χέρμαν Μέλβιλ

Το Ναντάκετ είναι ένα μικρό νησί της Πολιτείας της Μασαχουσέτης, κρέμεται 24 μίλια έξω από την απόληξη του ακρωτηρίου Κοντ, και βρέχεται από τον Βόρειο Ατλαντικό Ωκεανό. Σήμερα στηρίζει την τουριστική του ανάπτυξη σε αυτό που υπήρξε επί δυο αιώνες, τον 18ο και 19ο: η φαλαιονοθηρική πρωτεύουσα του κόσμου, κέντρο του παγκόσμιου εμπορίου λαδιού όταν το λάδι «έπαιρνε» συστηματικά ο άνθρωπος εκείνης της πλευράς της γης, από φάλαινες. Η κοινωνία του Ναντάκετ είχε στο επίκεντρό της, οικονομικά και αξιακά, την επιχείρηση του θαλάσσιου κυνηγιού. Πολλοί ναυτικοί που έλειπαν έως και δυο χρόνια από τα σπίτια τους καθώς οι πληθυσμοί των φαλαινών εξαφανίζονταν από τις κοντινές τους θάλασσες εξαιτίας της ανθρώπινης καταδίωξης, άφησαν γραπτά κατάλοιπα για τις εμπειρίες τους, την ζωή εν πλω, τις καιρικές συνθήκες, τις δυσκολίες και σκληρότητες μέσα στο πλοίο, τις σχέσεις του πληρώματος και την άσκηση διοίκησης, τον τρόπο κυνηγού, επεξεργασίας (κομμάτιασμα) και φύλαξης σε βαρέλια του προϊόντος των θηραμάτων, εικόνες από το ταξίδι και τα συναισθήματά τους απέναντι στις ομορφιές της φύσης και τους φόβους απέναντι στο άγνωστο. Γραπτά απομνημονεύματα άφησαν και επιζώντες από το ναυάγιο του Έσσεξ που ξεκίνησε το ετήσιο ταξίδι του 1819, ναυάγησε 15 μήνες αργότερα στα νερά του Νότιου Ειρηνικού. Οι είκοσι άνδρες στριμώχτηκαν σε τρεις βάρκες, περιπλανήθηκαν επί τρεις μήνες και επέζησαν τελικά οκτώ, έχοντας κάνει επιλογές λανθασμένες ως προς τις ναυσιπλοϊκές εκτιμήσεις τους και την πορεία τους και υπερβατικές ως προς τις επιβιωτικές συμπεριφορές τους (ανθρωποφαγία).

Το ναυάγιο του φαλαινοθηρικού Έσσεξ ήταν γνωστό στην εποχή του, ένα πλέγμα αφηγήσεων βασισμένων στις διηγήσεις επιζώντων –που διαφοροποιούνται και μεταξύ τους ανάλογα με την θέση του καθενός-, τους μύθους που διαμορφώθηκαν με τις παραμορφωτικές διαθλάσεις που φέρνει το πέρασμα του χρόνου και οι ασυνέχειες της μνήμης, εκείνα που έγραψαν οι εφημερίδες, εκείνα που εννοούνταν γιατί ήταν αυτονόητα ή δεν ήταν δυνατόν να γραφτούν. Αυτό το περιστατικό έδωσε τροφή στην έμπνευση συγγραφέων όπως ο Έμερσον και ο Έντγαρ Άλαν Πόε και στάθηκε η αφετηρία του Χέρμαν Μέλβιλ για το μυθιστόρημά του Μόμπι Ντικ, που με δυσκολία διαβάστηκε στην εποχή του αλλά σήμερα τοποθετείται στα καταστατικά λογοτεχνικά κείμενα της αμερικανικής λογοτεχνίας και διδάσκεται σε όλες βαθμίδες της εκπαίδευσης. Η κριτική ερμηνεία έχει αφαιρέσει τα πραγματικά συμβάντα και τοποθετεί το μυθιστόρημα στην σφαίρα της αλληγορίας, της αναμέτρησης του ανθρώπου με την Φύση.

Τις σιωπές της ιστορίας του περιστατικού, της περιπλάνησης, και τον εντοπισμό της συνέχειας των επιζώντων, τι απέγιναν, πώς και με ποιον τρόπο έζησαν μετά, αναζήτησε, εντόπισε, συναρμολόγησε ο ερευνητής Ναθάνιελ Φίλμπρικ, διευθυντής του Ινστιτούτου Θαλάσσιων Μελετών Ιγκαν και ξετυλίγει στο βιβλίο του με τίτλο Στην καρδιά της θάλασσας (εκδόσεις Ωκεανίδα, α΄ έκδοση, 2002, σ. 367, σειρά: η περιπέτεια του ανθρώπου).

Η επιθετική φάλαινα Μόμπι Ντικ με την σειρά του έχει προκαλέσει κατά καιρούς το ενδιαφέρον πολλών σκηνοθετών. Η Καρδιά της θάλασσας, η ιστορία-πηγή έμπνευσης, έγινε με την σειρά της κινηματογραφική ταινία που θα φθάσει στις ελληνικές αίθουσες προβολής τον καινούργιο χρόνο, δίνοντάς μας χρόνο να διαβάσουμε το βιβλίο που σίγουρα θα δίνει περισσότερες λεπτομέρειες και χρόνο επαφής με τον τόπο και τις συνήθειές του.

Κλείνοντας, έχω τον πειρασμό να μπω σε έναν παραλληλισμό, τι γινόταν στα δικά μας τα μέρη ενώ η φαλαινοθηρική ναυτιλία άνθιζε στον Ειρηνικό Ωκεανό.  Το 1819 όταν απέπλευσε το Έσσεξ, σύμφωνα με σύγχρονες αποτιμήσεις υπολογίζεται ότι 20 ελληνόκτητα πλοία είχαν φτάσει στην Μάλτα, 112 στο Λιβόρνο, 34 στην Ανκόνα, 11 στην Βενετία, 29 στην Τεργέστη, 91 στο Λιβόρνο, 10 στην Γένοβα, 15 στην Νάπολη, και 7 στην Μεσίνα. Κύριο προϊόν μεταφοράς ήταν τα σιτηρά τα οποία φορτώνονταν σε λιμάνια που εκτείνονταν από την Αδριατική Θάλασσα και έφταναν στην Μαύρη Θάλασσα και τον Ατλαντικό, περιλαμβάνοντας τα Ιόνια και όλο το Αιγαίο Πέλαγος (Ναυτιλία των Ελλήνων 1700-1821: ο αιώνας της ακμής πριν από ην Επανάσταση, επιμ. Τζ. Χαρλαύτη, Κ. Παπακωνσταντίνου, Κέδρος, 2013). Όταν το Έσσεξ βυθίστηκε στις 20 Νοεμβρίου 1820, η Φιλική Εταιρεία βρισκόταν σε βαθμό υψηλής εγρήγορσης, όσο το πλήρωμα αγωνιζόταν στις βάρκες λιμοκτονώντας, έγινε η διάσκεψη της Βοστίτσας, ο Αλέξανδρος Υψηλάντης διάβηκε τον Προύθο ποταμό, η Πύλη κήρυξε αποστάτη τον Αλή πασά και οι Έλληνες άρχιζαν τον Αγώνα.