Η δύναμη της αφήγησης

ΜΚΟ. Στο άκουσμα αυτού του ακρωνυμίου γεννιούνται μέσα μου αντικρουόμενα συναισθήματα. Υπάρχουν διεθνώς τόσοι πολλοί μη κυβερνητικοί οργανισμοί που δημιουργούν ερωτηματικά ο σκοπός δημιουργίας και το όφελος των δράσεών τους. Σίγουρα ανάμεσά τους βρίσκονται ορισμένοι που έχουν επιτελέσει σημαντικό έργο. Πρόσφατα άκουσα για το "Όναρ - μέσω τέχνης για το άρρωστο παιδί", ΜΚΟ που έχει ως στόχο να στηρίξει μέσω της τέχνης τα άρρωστα παιδιά. Αποτελείται από εθελοντές με ειδικότητες όπως αφηγητές παραμυθιών, γελωτοθεραπευτές, παιχνιδοθεραπευτές, μουσικοθεραπευτές κ.ά. Κάποιες από τις υπηρεσίες που παρέχουν είναι η επίσκεψη σε παιδιατρικά νοσοκομεία και σε ειδικά σχολεία όπου εφαρμόζουν μεθόδους θεραπείας μέσω τέχνης, όπως η αφήγηση παραμυθιών με σκοπό την ψυχολογική ενδυνάμωση του παιδιού και την προαγωγή του δικαιώματός του για ψυχαγωγία. Αναζητώντας πληροφορίες για την ομάδα αυτή εντόπισα το site τους που όμως φαίνεται να έχει χρόνια να ανανεωθεί.
Η δύναμη της αφήγησης των παραμυθιών και τα πολλαπλά οφέλη στα παιδιά είναι κάτι που όλοι οι παιδαγωγοί και όχι μόνο γνωρίζουν, λίγοι όμως είναι αυτοί που ουσιαστικά ασχολούνται και εφαρμόζουν εντός και εκτός αιθουσών διδασκαλίας. Ορισμένες ζωντανές δημόσιες βιβλιοθήκες της χώρας τείνουν να καθιερώσουν την αφήγηση παραμυθιών στις δράσεις τους, δράσεις που γονείς και εκπαιδευτικοί επιβάλλεται να στηρίζουν.
Εξάλλου, τα παραμύθια της λαϊκής μας παράδοσης δεν γεννιόντουσαν με σκοπό τη δημοσίευση αλλά εξελίσσονταν μέσω της αφήγησης, σαν να γνώριζαν οι παλιοί τη δύναμη αυτή.
Σε μια προσπάθεια καταγραφής αυτού του προφορικού λόγου έχουν εκδοθεί ορισμένοι αξιόλογοι τόμοι, όπως το δίτομο ανθολόγιο
ελληνικών λαϊκών παραμυθιών του Κώστα Καφαντάρη των εκδόσεων Ποταμός που συγκεντρώνει 279 παραμύθια βγαλμένα από μια άλλη εποχή. Ανθολόγιο που εντόπισα σε πολύ προσιτή τιμή στο βιβλιοπαζάρι της Κοτζιά.
Είναι βέβαια και η εξαιρετική σειρά Του Κόσμου τα Παραμύθια των εκδόσεων Απόπειρα που συγκεντρώνει παραμύθια από διάφορες χώρες του κόσμου.
Όλα αυτά για όσους πιστεύουν στα παραμύθια.

Συγγραφέων αφιερώσεις

Το φετινό βιβλιοφιλικό παζάρι του ΕΛΙΑ υστερούσε σε ποικιλία από το αντίστοιχο περσινό κάνοντάς με να μετανιώνω που δεν είχα βάλει εκείνη την ανάρτηση που είχα σκεφτεί. Δεν υστερούσε όμως σε κόσμο καθώς, μου φάνηκε ότι, πολλοί είχαν τη δική μου ιδέα να επισκεφτούν ένα όμορφο σαββατομεσήμερο σαν το χθεσινό το νεοκλασσικό κτήριο που στεγάζει τις συλλογές του Μάνου Χαριτάτου.
Τις συλλογές που άφησε πίσω του για να τον θυμούνται και να τον θαυμάζουν γνωστοί και άγνωστοι.

Ανάμεσα στον κόσμο, έριξα κλεφτές ματιές στα βιβλία που διέθεταν προς πώληση αλλά τίποτα δεν μου κίνησε το ενδιαφέρον.  

Το γουστόζικο πωλητήριο όμως έχει πάντα κάτι να τραβήξει την προσοχή μου πόσο μάλλον τώρα που δίπλα στις εκδόσεις του ΕΛΙΑ φιγουράρουν και κάποιες από τις πάντα προσεγμένες εκδόσεις του ΜΙΕΤ. 

Εκεί λοιπόν έμαθα για μια έκδοση που θα ενδιαφέρει κάποιους από τους αναγνώστες αυτού του μπλογκ, αν κρίνω από τις δημοφιλείς αναρτήσεις στις οποίες δεν παύουν να βρίσκονται εκείνες που αναφέρονταν στις αφιερώσεις των βιβλίων. Αν και αυτές οι δύο αναρτήσεις μιλούν για τις αφιερώσεις που γράφουν οι αναγνώστες όταν δωρίζουν ένα βιβλίο, το πρωτότυπο αυτό βιβλίο που ανακάλυψα μιλάει για τις αφιερώσεις εκείνες που γράφουν οι συγγραφείς και τυπώνονται συνήθως μετά την σελίδα τίτλου.
Φαντάζομαι τον συγγραφέα να έχει ολοκληρώσει τη συγγραφή μιας μελέτης ή μιας ποιητικής συλλογής και να στέκεται για άλλη μια φορά πάνω από μια λευκή σελίδα ψάχνοντας τις κατάλληλες λέξεις για να αφιερώσει όλη την προσπάθεια σε κάποιον σημαντικό και αγαπημένο άνθρωπο ή ιδέα.
Η ξεχωριστή αυτή ιδέα του ανθολόγιου αφιερώσεων συγγραφέων ανήκει στον Κυριάκο Ντελόπουλο και η έκδοση πραγματοποιήθηκε το μακρινό 1981 αλλά κυκλοφορεί ακόμη ανάμεσά μας.
200 αφιερώσεις Ελλήνων συγγραφέων συγκεντρώθηκαν και παρουσιάζονται με σκοπό να προβληθεί το σημείο εκείνο του βιβλίου που στους πολλούς περνά απαρατήρητο. Αφιερώσεις γεμάτες αγάπη, ευγνωμοσύνη, πίστη, αφοσίωση ή ακόμη και ειρωνεία ή μίσος:

"Στους τυπογράφους -μάρτυρες του ανθρώπινου
πνεύματος- που με τόση καρτερία υπομένουνε,
κάθε είδους παραγωγής της ανθρώπινης διάνοιας,
αφιερώνεται το βιβλίο αυτό"

"Αφιερώνεται σε ήρωες ταπεινούς
φτιαγμένους από το χώμα και το νερό
της ψυχής μας,
σπουδαίους σαν την ομορφιά
και ωραίους σαν την αθανασία."

"Τ' αφιερώνω
         στο Βοσκό, που τον τρυπάει τ' αγιάζι,
         στο Γεωργό, π' αγκομαχά, βαρώντας τη σκαπάνη,
         στο Ναυτικό, που σύντροφο μαύρα πελάγη κάνει
         και στο παιδί, π' ωκεανούς μέσα στο νου του βάζει. (...)"

Μας συγχωρείτε για τη σκόνη

Βλέποντας αυτές τις εικόνες του 1913 από τη Δημόσια Βιβλιοθήκη της Νέας Υόρκης όπου τρεις άντρες προσπαθούν να διώξουν τη σκόνη από ράφια και βιβλία σκέφτηκα αμέσως ότι αν έχουν κάτι κοινό η Αρχειονομία και η Βιβλιοθηκονομία είναι σίγουρα η σκόνη!
Αυτό εξαιτίας μιας ερώτησης που δέχτηκα σχετικά με τις διαφορές των δύο ειδικοτήτων του πτυχίου μου. Στην αρχή μου φάνηκε αφελής ερώτηση καθώς δεν θα μπορούσε να υπάρχουν δύο διαφορετικά αντικείμενα σε ένα πτυχίο, αλλά μπορώ να παραδεχτώ ότι με δεύτερη σκέψη με έβαλε σε προβληματισμό. Έχω νοητά δημιουργηθεί έναν πίνακα με δύο στήλες που στη μία μπαίνουν οι διαφορές και στην άλλη οι ομοιότητες.
Οι δύο ειδικότητες σίγουρα διαφέρουν στην πράξη αλλά θεωρητικά έχουν αρκετές ομοιότητες και βέβαια η σκόνη δεν ήταν η πρώτη που μου ήρθε στο μυαλό αλλά η πληροφορία και η πληροφόρηση.

Δείτε εδώ μερικές εξαιρετικές παλαιές φωτογραφίες βιβλιοθηκών και βιβλιοθηκονόμων εν ώρα εργασίας.

Αγαπημένοι συγγραφείς

Η νέα έκδοση της Μαρίας Μήτσορα με βρήκε στη στιγμή που αναζητούσα ένα βιβλίο να μου κρατήσει συντροφιά ταξιδεύοντας με το τρένο. Το ταξίδι στο σκοτάδι απαιτεί έναν χάρτινο σύντροφο να καλύψει το μαύρο φόντο του παραθύρου.
Η Μήτσορα είναι μια συγγραφέας που συμπαθούσα ιδιαίτερα από τα παλιά τα χρόνια.
Είναι ο τρόπος γραφής και ο τρόπος που χρησιμοποιεί τις λέξεις που με γοητεύουν. Ίσως είναι η μόνη συγγραφέας που παρακολουθώ τόσο τη συγγραφική της πορεία. Σίγουρα η μόνη της σύγχρονης νεοελληνικής λογοτεχνίας που η βιβλιοθήκη μου περιλαμβάνει όλους τους τίτλους της, τους λίγους δυστυχώς ή ευτυχώς τίτλους που έχει εκδώσει.
Σε παλαιότερη συνέντευξή της είχε δηλώσει ότι η διαδικασία της συγγραφής είναι για αυτήν κάτι το διασκεδαστικό, είναι μια διαδικασία που της βγαίνει αυθόρμητα, σαν μια φωνή να της υπαγορεύει τις λέξεις, του υποσυνειδήτου τη φωνή. Ως εκ τούτου, οι λέξεις τη γοητεύουν και δεν τη βασανίζουν, είναι γιατί η ίδια κατοικεί μέσα στις λέξεις, όπως έχει πει και έχει εξαιρετικά περιγράψει στο βιβλίο Με λένε Λέξη.
Κι αυτό είναι κάτι που με συναρπάζει, είναι γιατί αυτό θεωρώ τέχνη, ενώ η περαιτέρω εμβάθυνση και περισυλλογή για την αναζήτηση των σωστών λέξεων, μου φαντάζει περισσότερο επιστήμη. Η άχαρη διαδικασία της εμβάθυνσης, ο άσκοπος προβληματισμός που ίσως εντέλει να μην οδηγήσει πουθενά και ίσως ακόμη ακόμη και να αλλοιώσει αυτό που αυθόρμητα αποτύπωσε ο νους στο χαρτί. Προσπαθώντας να αποδώσεις όσο πιο καλά μπορείς την αρχική ιδέα ίσως να τη χάσεις στο δρόμο της αυτομαστίγωσης. Δεν μιλάω για τις διορθώσεις, μια δεύτερη και τρίτη ή και περισσότερες αναγνώσεις είναι απαραίτητες, μιλάω για τον υπέρ του δέοντος ζήλο που είναι δουλειά ενός ακαδημαϊκού και όχι ενός καλλιτέχνη.
Δεν είναι η τέχνη μαρτύριο, είναι λύτρωση.
Από τις πρώτες λέξεις του ολόφρεσκου βιβλίου της μια σκέψη μου καρφώθηκε στο μυαλό: άλλαξε, δεν παίζει πια με τις λέξεις. Εκείνο το διασκεδαστικό παιχνίδι με τις αλλαγές στα νοήματα των λέξεων σαν να χάθηκε. Μα να, σαν τώρα να νιώθω ότι τις δάμασε, σαν να τις έβαλε στη σειρά εκείνη δίνοντας έμφαση στο μύθο, στο τελικό αποτέλεσμα και όχι στη μία μεμονωμένη πρόταση.
Το από τη μέση και κάτω περιλαμβάνει 15 διηγήματα, κάποια από τα οποία μου πέρασαν απαρατήρητα ενώ κάποια άλλα έβαλαν σε περίεργα μονοπάτια τη σκέψη μου. Οι συλλογές διηγημάτων είναι ένας ανώδυνος δρόμος καθώς μπορούν να καλύπτουν όλα τα γούστα.
Καθώς ξεφυλλίζω τώρα ξανά το βιβλίο διαπιστώνω ότι οι υπογραμμίσεις μου είναι λιγοστές, κάτι που δεν συνέβαινε στα προηγούμενά της βιβλία. Αν μπορούσα όμως να είχα υπογραμμίσει από την αρχή έως το τέλος μία από τις ιστορίες, θα το είχα κάνει.
Μένω να ανυπομονώ τώρα για την μετά από, ποιος ξέρει πόσα χρόνια, επόμενη έκδοσή της.

Του κανενός οι ιστορίες

Ο Μαραμπού συνάντησε τον Μπρεχτ και παρουσιάζει με το ξεχωριστό ύφος του το ιδιαίτερο αυτό ανάγνωσμα. Δεν μπορώ παρά να αναρτήσω την διαφορετική αυτή η ανάρτηση παρόλο που δεν συνάδει με τα αναγνωστικά μου γούστα κι αφήνω για επόμενη ανάρτηση τις εντυπώσεις από τα σημερινά εγκαίνια της  έκθεσης των ΓΑΚ "100 χρόνια Γενικά Αρχεία του Κράτους, 500 χρόνια ιστορίας".

Ανάμεσα στα χειμαρρώδη μυθιστορήματα με τα ορμητικά ρεύματα λόγου, μου αρέσει να παρεμβάλλω στέρεα κομμάτια συμπαγούς λόγου, σαν βράχια φυτεμένα στο ποτάμι.  Οι αφορισμοί και οι μικρές αλληγορικές ιστορίες πάντοτε με εντυπωσίαζαν με την μαεστρία με την οποία είναι γραμμένες και με την πολλή σκέψη που στρίμωχναν στα στενά όρια της έκτασής τους.

Οι “Ιστορίες του κ. Κόυνερ” του Μπέρτολτ Μπρεχτ συμπυκνώνουν εντυπωσιακά την κοινωνική του κριτική καθώς και την ηθική του φιλοσοφία. “Ο ήρωάς τους είναι πολυσήμαντος: το όνομά του (Keuner) πλησιάζει υπαινικτικά την λέξη Keiner (κανένας)... ενώ όπου συντομογραφείται (κύριος Κ.), γίνεται αντίποδας του ομώνυμου ήρωα της καφκικής Δίκης”. Οι αλληγορικές ιστορίες του Μπρεχτ θυμίζουν πολύ τις αντίστοιχες του Κάφκα (πέρα από την προφανή ομοιότητα που επισημαίνεται παραπάνω). Σε πολλά σημεία διαφέρει το περιεχόμενο τους, αλλά οι ομοιότητες είναι περισσότερες από τις διαφορές. Έχουν αυτό το διφορούμενο αλληγορικό νόημα, πολλές φορές ανερμήνευτο και μυστηριώδες στα μάτια του αναγνώστη. Κάποιες δε θα τις καταλάβεις με την πρώτη, ίσως ούτε και με την δεύτερη, κάποιες άλλες θα τις βρεις σπουδαίες, κάποιες άλλες χλιαρές, μπορεί και γελοίες. Όμως, όλες τους, “είναι λαμπρά δείγματα πεζού λόγου” και γι' αυτό αξίζουν την προσοχή σας.

[Η συνάντηση]

Ένας άνθρωπος που είχε καιρό να δει τον κύριο Κ., τον χαιρέτησε λέγοντας: «Δεν αλλάξατε καθόλου». «Αχ!» έκανε ο κύριος Κ. και έχασε το χρώμα του.

[Περί προδοσίας]

Πρέπει να κρατά κανείς την υπόσχεσή του; Πρέπει να δίνει υποσχέσεις; Όπου χρειάζεται να δοθεί μια υπόσχεση, δεν επικρατεί τάξη. Ο άνθρωπος δεν είναι σε θέση να υποσχεθεί τίποτα. Τι να υποσχεθεί το χέρι στο κεφάλι; Ότι θα μείνει χέρι και δε θα γίνει πόδι; Γιατί το χέρι, κάθε εφτά χρόνια, γίνεται άλλο χέρι. Όταν ο ένας προδίδει τον άλλον, προδίδει τον ίδιο στον οποίο έδωσε την υπόσχεση; Όταν αυτός που έλαβε την υπόσχεση περνά διαρκώς από διαφορετικές καταστάσεις και αλλάζει διαρκώς ανάλογα με την κάθε κατάσταση, πώς να τηρήσεις πια την υπόσχεση που τού είχες δώσει όταν ήταν άλλος; Ο σκεπτόμενος είναι προδότης. Ο σκεπτόμενος δεν υπόσχεται τίποτα, παρά μόνο ότι θα παραμείνει σκεπτόμενος.

[Συνομιλίες]

«Εμείς οι δυο δεν μπορούμε να συζητήσουμε πια» είπε ο κύριος Κ. σ' έναν άνθρωπο. «Γιατί;» ρώτησε τρομαγμένος ο άλλος. «Όταν σας βλέπω, δεν μου' ρχεται τίποτα λογικό» παραπονέθηκε ο κύριος Κ. «Α, δε με πειράζει καθόλου» τον παρηγόρησε ο άλλος. «Σας πιστεύω» είπε πικρόχολα ο κύριος Κ., «αλλά πειράζει εμένα».

[Η ομοιότητα είναι καλύτερη απ' τη διαφορά]

Καλό δεν είναι πως οι άνθρωποι διαφέρουν, αλλά πως μοιάζουν. Μεταξύ των ομοίων υπάρχει η συμπάθεια. Μεταξύ των διαφορετικών, η πλήξη.

[Ο Σωκράτης]

Ο κύριος Κ. διάβασε ένα βιβλίο σχετικά με την ιστορία της φιλοσοφίας, κι έπειτα εκφράστηκε αποδοκιμαστικά για τις απόπειρες των φιλοσόφων να εμφανίσουν τα πράγματα ως εκ θεμελίων αδιάγνωστα. «Κι ενώ οι σοφιστές» είπε, «ισχυρίζονταν ότι γνώριζαν πολλά, χωρίς τίποτα να έχουν μελετήσει, ο σοφιστής Σωκράτης διακρίθηκε με τον αλαζονικό ισχυρισμό ότι ένα μόνο γνώριζε, ότι δεν γνώριζε τίποτα. Θα περίμενε βέβαια κανείς να τον ακούει να προσθέτει: επειδή ούτε και εγώ έχω μελετήσει τίποτα. (Για να γνωρίζουμε κάτι, πρέπει να το έχουμε μελετήσει.) Κατά τα φαινόμενα, όμως, δεν πρόσθεσε τίποτα άλλο. Μπορεί, όμως, οι επόμενες φράσεις του να πνίγηκαν στο θυελλώδες χειροκρότημα που ξέσπασε μετά την πρώτη του φράση, και που κράτησε δυο χιλιάδες χρόνια».