Ο χαράκτης και το βιβλίο

Η χαρακτική είναι μια ιδιαίτερη και δύσκολη τέχνη με μακρά ιστορία που συντρόφευε τα βιβλία από τα πρώτα χρόνια της τυπογραφίας. Εξελίχθηκε παράλληλα με την τυπογραφία και μάλιστα για να καλύψει τις μορφωτικές ανάγκες του αναγνωστικού κοινού και για να απεικονίσει καλύτερα τις πληροφορίες του κειμένου χρησιμοποιήθηκαν διάφορα υλικά που επέτρεπαν την αποτύπωση περισσότερων λεπτομερειών. Η ξυλογραφία αποτελεί την απαρχή της χαρακτικής και χρησιμοποιήθηκε για την πρώτη εικονογράφηση των έντυπων βιβλίων. Όμως, η χρήση σκληρότερου υλικού για τη χάραξη, όπως του χαλκού, έδωσε την ευκαιρία στον χαράκτη για πιο λεπτές κινήσεις και μεγαλύτερη λεπτομέρεια. Πράγματι, στα πρώτα βιβλία ιατρικής η εικονογράφησή τους μέσω της χρήσης της ξυλογραφίας δεν επέτρεπε την ακριβή απεικόνιση της ανατομίας του ανθρώπινου σώματος σε αντίθεση με τη χρήση χαλκογραφίας. Στη συνέχεια, η λιθογραφία και η οξυγραφία επέτρεψαν την αυθεντικότερη αναπαράσταση του κειμένου.
Ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες χαράκτες ήταν ο Δημήτρης Γαλάνης (1822-1966) ο οποίος φοίτησε στην Σχολή Καλών Τεχνών του Παρισιού. Στο Παρίσι συναναστράφηκε με σπουδαίους Γάλλους καλλιτέχνες της γαλλικής πρωτοπορίας όπως τον Ματίς, τον Πικάσο κ.ά. Τα πρώτα καλλιτεχνικά βήματά του έγιναν μέσω της γελοιογραφίας, ενώ στα τέλη της πρώτης δεκαετίας του 20ού αιώνα δημιούργησε τα πρώτα του χαρακτικά που άνοιξαν το δρόμο για συνεργασία με σημαντικούς γαλλικούς εκδοτικούς οίκους. Η εικονογράφηση βιβλίων ήταν ο βασικός βιοπορισμός του και μέσω αυτού συνεργάστηκε με μεγάλους Γάλλους συγγραφείς και έγινε γνωστός στους βιβλιόφιλους.
Το ΜΙΕΤ σε συνεργασία με την Alpha Bank ερεύνησαν το έργο του Γαλάνη στην εικονογράφηση των βιβλίων και από το 2008 και έως το 2013 κατάφεραν να εντοπίσουν 152 τίτλους που η εικονογράφησή τους φέρει την υπογραφή του καλλιτέχνη. Τα αποτελέσματα της έρευνας εκδόθηκαν σε έναν τόμο που αποτελεί έναν αναλυτικό κατάλογο των έργων του με τίτλο Δημήτρης Γαλάνης. Τα εικονογραφημένα βιβλία, 1904-1962.
Τον ίδιο τίτλο έχει και η έκθεση που παρουσιάζεται στο πολιτιστικό κέντρο του ΜΙΕΤ. Στην έκθεση παρουσιάζονται χαρακτικά του Γαλάνη που, καθώς τα περισσότερα αποτελούν εικονογραφήσεις βιβλίων, αφηγούνται ιστορίες βιβλίων. Σε έναν ιδιαίτερο και προσεγμένο χώρο ακριβώς δίπλα από το Εθνικό Θέατρο, ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να ξεναγηθεί δωρεάν στην τέχνη της χαρακτικής που συντρόφευε ανέκαθεν τον έντυπο κόσμο των λέξεων.

Σελίδες από εικονογράφηση του Δ. Γαλάνη 

Διάρκεια Έκθεσης: 7 Μαΐου - 12 Ιουλίου 2014 

Πολιτιστικό Κέντρο ΜΙΕΤ / Μέγαρο Εϋνάρδου 

Αγ. Κωνσταντίνου 20 και Μενάνδρου 

 Ώρες λειτουργίας: Τρίτη έως Παρασκευή 10 π.μ.-2 μ.μ. 

Τετάρτη και Παρασκευή 6-8 μ.μ. Σάββατο 12-2 μ.μ.

Τι μου έμεινε από αυτές τις εκλογές

Είναι όμορφο να επισκέπτεσαι σχολεία, πόσο μάλλον να δουλεύεις σε αυτά. Ειδικά τα καινούρια σχολεία, τα φρεσκοβαμμένα, τα φρεσκοχρωματισμένα με σχέδια και ιδέες. Να κυκλοφορείς μέσα τους, να βλέπεις τάξεις, θρανία και παράθυρα ακόμα κι όταν αντί για μαθητές και εκπαιδευτικούς βλέπεις ψηφοφόρους. Εκεί έξω από μια αίθουσα, στον πίνακα ανακοινώσεων, η λέσχη ανάγνωσης του σχολείου σε ένα ροζ μεγάλο χαρτί προσκαλούσε τους μαθητές με αυτές τις λέξεις:

"Διαβάζω βιβλία για να κατακτήσω το χρόνο. Διαβάζοντας, το παρελθόν μου φαίνεται οικείο, το μέλλον φιλικό και προσιτό. Καταρρίπτω όρια και φραγμούς, σύνορα και προθεσμίες, απαγορεύσεις και φόβους. Η φαντασία διαστέλλεται, ο κόσμος γίνεται άπειρος ή μικρός, ανάλογα με το κέφι μου. Όλα σήμερα ελέγχονται και προκαθορίζονται. Το διάβασμα όμως μου επιτρέπει την ελευθερία. Διαβάζω άρα είμαι ελεύθερος.
Αγοράζω βιβλία για να κάνω δικό μου τον κόσμο. Τον κόσμο των ιδεών, των μύθων, της επιστήμης, του ονείρου. Μέσα από τις τυπωμένες σελίδες νιώθω να ορίζω καλύτερα τον χώρο, την οικουμένη, ολόκληρο το σύμπαν. Αγοράζοντας βιβλία, πλουτίζω σε εμπειρίες και ευαισθησία, γίνομαι συμμέτοχος στο παγκόσμιο αγαθό της γνώσης.
Χαρίζω βιβλία στο όνομα της αγάπης. Με μια ποιητική συλλογή εγκαινιάζω έναν έρωτα, με ένα μυθιστόρημα σφραγίζω μια φιλία χρόνων. Κάνοντας δώρο ένα βιβλίο που έχω αγαπήσει, δίνω στον άλλον να καταλάβει τα ιδιαίτερα αισθήματα που τρέφω γι' αυτόν.
Δανείζω και δανείζομαι βιβλία γιατί έτσι αποκτούν πνοή ζωής. Αλλάζουν χέρια, δραπετεύουν από τα ράφια, παλιώνουν χρήσιμα οι σελίδες τους, κυοφορούν γνώσεις και απόλαυση. Τα βιβλία δεν έχουν δικό τους σπίτι και κατοικία. Οι βιβλιοθήκες, ιδιωτικές και δημόσιες, είναι μονάχα η στάση που κάνουν για να ξεκουραστούν στο άχρονο ταξίδι της επίγειας ζωής τους.
Γράφω βιβλία για να ζήσω. Γράφω γιατί έχω την αυταπάτη πως είμαι ένας μικρός θεός: παίρνω αφορμή από το τίποτα και ανασταίνω ζωές, πιάνω στα χέρια μου μολύβι και στήνω ένα χάρτινο σύμπαν αληθινό."

Μακάρι όλα τα σχολεία αυτής της χώρας να γέμιζαν με ορεξάτους εκπαιδευτικούς και όλα τα κενά να καλύπτονταν με νέους ανθρώπους.
Όσοι έχετε την τύχη να δουλεύετε μην ξεχνάτε, οι μαθητές σας έχουν ανάγκη.

Σκόρπιοι στίχοι

Κάπου διάβασα: "Η Καθημερινή στην Κυριακάτικη δίνει ποιήματα του Λειβαδίτη για να γεμίσει το ελληνικό ίντερνετ με ποίηση και όχι με εκλογές" και γέλασα.
Κάποτε έπεσε στα χέρια μου η ποιητική συλλογή του "Τα χειρόγραφα του φθινοπώρου" και όταν έφτασα στον τελευταίο στίχο έγινε ο αγαπημένος μου ποιητής.
Διαβάζω τώρα την έκδοση της εφημερίδας και μένω απογοητευμένη. Οι ποιητικές συλλογές διαβάζονται καλύτερα ολοκληρωμένες. Σκόρπιους στίχους βρίσκει κανείς μέσω ίντερνετ.

Ο πρώτος στίχος 

Αλλά γιατί καμιά φορά στεκόμαστε στη μέση ενός άγνω-

στου δρόμου ή μπροστά σ' ένα παλιό σπίτι. Τι μας

θυμίζουν; Ποιον αναζητούμε;

Κι άλλοτε κάτω από μια γέφυρα ή πίσω από μια κουρτίνα

νιώθεις να ζεις πιο αληθινά - 

πράγματα που θα εξοφλήσεις κάποτε με την ψυχή σου.

Ώσπου ένα πρωί ακουγόταν το πρώτο κελάηδημα στον

κήπο. Άνοιξη.

Η μητέρα άλλαζε καπέλο, η νεαρή υπηρέτρια ανέβαινε στη 

σοφίτα κι έκλαιγε και ο παππούς ξεχνούσε να διαβά-

σει τη Βίβλο...

Τώρα κάθομαι στην παλιά κουνιστή πολυθρόνα που κά-

θησαν  τρεις γενιές. Που πήγαν τόσοι άνθρωποι;

Ολόκληρη η ζωή μου δεν ήταν παρά η ανάμνηση ενός

ονείρου

μέσα σε ένα άλλο όνειρο. Κι η Άννα όταν γελούσε ήταν σα

να σκόρπιζε γιασεμιά

φωτίζονταν για λίγο η νύχτα.

Θυμάμαι παιδί που έγραψα κάποτε τον πρώτο στίχο μου.

Από τότε ξέρω ότι δεν θα πεθάνω ποτέ -

αλλά θα πεθαίνω κάθε μέρα.

Ένα "μικρό" μουσείο

Οι βροχερές ημέρες στα ταξίδια είναι ιδανικές για επίσκεψη μουσείων καθώς το περπάτημα είναι δύσκολο.
Ένα από τα μουσεία που διαλέξαμε να επισκεφθούμε ήταν το μουσείο της πόλης του Σάλτσμπουργκ, το οποίο βρίσκεται σε ένα εντυπωσιακό κτίριο στην κεντρική πλατεία της πόλης.
Από μουσειολογικής απόψεως η έκθεση είχε να μου δώσει πολλά.
Είχαν καταφέρει με τον τρόπο που είχαν στήσει και παρουσιάσει τα εκθέματα να μεγεθύνουν την αξία τους, φυσικά αξιοποιώντας τις νέες τεχνολογίες. Όλη η ιστορία της πόλης, από τα βάθη των αιώνων ζωντάνεψε.

Η πρώτη αίθουσα γέμιζε με πίνακες αυστριακών που απεικόνιζαν την πόλη από τα πολύ παλιά χρόνια μέχρι σήμερα.
Εκεί γνώρισα τον καλλιτέχνη Theodor Kiosk που ο πίνακας του 1908 με θέμα μια καφετέρια του Σάλτσμπουργκ με εντυπωσίασε καθώς περιελάμβανε γυναίκες αναγνώστριες αλλά και παιδιά. Τα εντυπωσιακά χρώματά του, ιδιαιτέρως το βαθύ κόκκινο στις ομπρέλες, αλλά και οι ιδιαίτερες πινελιές του μου τράβηξαν αμέσως την προσοχή.
Μια εικόνα από μια άλλη εποχή, μια στιγμή ανέμελη, σίγουρα ηλιόλουστη σε μια πόλη που όλα κυλούν ήρεμα, οργανωμένα και πειθαρχημένα.

Καθ' όλη τη διάρκεια της έκθεσης οι προσωπικοί μαγνητοφωνημένοι ξεναγοί έδιναν
με έναν ιδιαίτερο τρόπο, με μορφή διαλόγου, πληροφορίες για τα εκθέματα αλλά και την ιστορία της πόλης. Στο τέλος της έκθεσης ένα μισάωρο βίντεο έδινε την ευκαιρία στον επισκέπτη να περιηγηθεί στην πόλη με έναν διαφορετικό τρόπο, συγκρίνοντας τα τεκμήρια του παρελθόντος με τις ζωντανές εικόνες του σήμερα.
Πραγματικά καλοστημένη έκθεση. 

Salzburg...

...ή τι δεν έκανα στο Σάλτσμπουργκ.

To Σάλτσμπουργκ βρίσκεται στη βορειοδυτική πλευρά της Αυστρίας πολύ κοντά στη Γερμανία και στο Μόναχο. Είναι η τέταρτη μεγαλύτερη πόλη της χώρας και είναι ιδιαίτερα γνωστή ως η γενέτειρα πόλη του Μότσαρτ. Το σπίτι στο οποίο γεννήθηκε και μεγάλωσε ο Μότσαρτ αλλά και το σπίτι που έζησε μετέπειτα είναι επισκέψιμα και εκτίθενται σε αυτά πρώτες εκδόσεις παρτιτούρων, χειρόγραφα, φωτογραφίες, μουσικά όργανά και πολλά προσωπικά αντικείμενα του Μότσαρτ.
Η μορφή λοιπόν του σημαντικότερου συνθέτη βρίσκεται παντού στην πόλη, στα άπειρα τουριστικά μαγαζιά και κυρίως κατά έναν περίεργο λόγο στις τοπικές σοκολάτες.
Προφανώς είναι το μέρος που οι συνθέσεις του Μότσαρτ ακούγονται περισσότερο από όλες τις υπόλοιπες πόλεις του κόσμου είτε για λόγους τουριστικούς είτε για λόγους ακαδημαϊκούς, καθώς το πανεπιστήμιο της πόλης, το Mozarteum, ιδρύθηκε στην 50ή επέτειο θανάτου του Μότσαρτ. To Mozarteum συγκεντρώνει φοιτητές από όλο τον κόσμο λόγω της ποιότητας των σπουδών που παρέχει και βέβαια λόγω των υποδομών. Κι όπως συμβαίνει σε κάθε καλό πανεπιστήμιο διαθέτει μια σύγχρονη βιβλιοθήκη για την ακαδημαϊκή κοινότητα.

Έτσι λοιπόν η φήμη του Μότσαρτ έχει υπερκαλύψει την φήμη άλλων διάσημων ανθρώπων που έζησαν, γεννήθηκαν ή έμειναν στην όμορφη αυτή πόλη.
Περπατώντας στους δρόμους και στις γέφυρες του Σάλτσμπουργκ ποτέ δεν έμαθα ότι ο Στέφαν Τσβάιχ έζησε εκεί 15 χρόνια από τη ζωή του, από το 1919 έως το διωγμό του από τους ναζί, ζώντας σε μια βίλα στο Kapuzinerberg, μάλλον γιατί σε αυτόν το λόφο αμέλησα να περπατήσω.

Το σπίτι αυτό δεν είναι όμως επισκέψιμο και σχεδόν τίποτα δεν μαρτυρά ότι έζησε εκεί ο συγγραφέας της Σκακιστικής νουβέλας εκτός από αυτό το άγαλμα που βρίσκεται μερικά στενά πιο πέρα.

Προς τιμήν του μεγάλου συγγραφέα δημιουργήθηκε το 2008 το "Stefan Zweig Centre Salzburg" που στεγάζεται σε ένα σπίτι του 17ου αιώνα, σε μια αίθουσα του οποίου βρίσκεται ένα αφιέρωμα για τη ζωή και το έργο του συγγραφέα. Ένα μικρό μουσείο που δεν υπήρχε σε κάποιον τουριστικό κατάλογο από αυτούς που ξεφύλλισα και έμαθα την ύπαρξή του μόνο όταν επέστρεψα στην Ελλάδα και αναζήτησα πληροφορίες μέσω ίντερνετ και έτσι δυστυχώς ποτέ δεν επισκέφθηκα.

Greguerias

Καθώς βρίσκομαι μεταξύ Αυστρίας και Ελλάδας, βολτάροντας στο καταπράσινο Σάλτσμπουργκ αλλά και στην ηλιόλουστη Αθήνα, ο Μαραμπού σπεύδει να σώσει την κατάσταση και να βγάλει το μπλογκ από την ακινησία. 

Αν και βρίσκομαι ακόμη σε κλίμα γερμανοαυστριακό κάνω ένα διαδικτυακό ταξίδι μέσω του Μαραμπού στην ισπανική λογοτεχνία μαθαίνοντας το λογοτεχνικό είδος γκρεγκερία που είναι κάτι σαν αποφθέγματα με μπόλικη δόση χιούμορ.

Αφήνω την ανάρτηση του Μαραμπού ωσότου εγώ επιστρέψω εκεί από όπου ξεκίνησα.

Η εξίσωση που προτείνει ο Ραμόν Γκόμεθ Ντε Λα Σέρνα είναι ευκολονόητη και ταυτόχρονα δυσεπίλυτη: Μεταφορά + Χιούμορ = Γκρεγκερία. Έτος ανακάλυψης το 1910. Ο Σέρνα κέρδισε το μερίδιο αθανασίας που του αναλογούσε και εμείς την χαρά της ανακάλυψης. Ιδού λοιπόν, Greguerias.

  

Το κακό με το παιδί είναι όταν κλαίει για να κλαίει, που μοιάζει με το η τέχνη για την τέχνη.

Το πιο ανθρώπινο που έχει ο δρόμος είναι η στροφή.

Αυτός που τον αποκαλούν σατιρικό φαντάζεται ότι τον αποκαλούν σάτυρο.

Τις νύχτες χωρίς φεγγάρι όλα τα πρόβατα είναι μαύρα.

Όταν πέφτει η γέφυρα που οδηγεί από τον ύπνο στην ζωή, πεθαίνει ένας κοιμισμένος.

Κάθε λέξη έχει ένα κόκαλο που δεν τρώγεται: την ετυμολογία της.

Ο συγγραφέας θέλει να γράψει το ψέμα του και γράφει την αλήθεια του.

Αυτός που σταυρώνει τα χέρια είναι εθελοντής του ζουρλομανδύα.

Η σελήνη είναι μια τράπεζα ερειπωμένων μεταφορών.

Προτιμώ τις γραφομηχανές από δεύτερο χέρι, γιατί έχουν ήδη πείρα και ξέρουν ορθογραφία.

Στα πιάνα με ουρά είναι που κοιμάται ξαπλωμένη η άρπα.

Η αμφιβολία είναι: το νερό στο βράσιμο γελάει ή κλαίει;

Ανώνυμος είναι ένας επιζών όλων των εποχών που πάντα είναι ο ίδιος.

Ο τυφλός κουνάει το μπαστούνι του, σαν να παίρνει τη θερμοκρασία της ανθρώπινης αδιαφορίας.

Ο Λουδοβίκος 13ος δεν ξέρουμε σχεδόν ποιος ήταν, γιατί δεν άφησε ούτε τακούνια ούτε έπιπλα.

Το να μην έχει χτυπήσει το ξυπνητήρι έχει αλλάξει πολλά πεπρωμένα.

Εκείνο που μας ευχαριστεί πιο πολύ στη διάλεξη είναι αυτό το “όπως όλοι γνωρίζετε πολύ καλά”.

Ο άνεμος δεν ξέρει να γυρίζει το φύλλο ενός βιβλίου˙ ή γυρίζει ένα μόνο ή τα γυρίζει όλα απότομα σαν τρελαμένος αναγνώστης.

Το αντιποιητικό είναι πως ο κύκνος έχει το λαιμό κυρτό από το τόσο ψάξιμο για σκουλήκια.

Το ηλιακό ρολόι αποδεικνύει πως ο χρόνος είναι μια εφήμερη σκιά.

Εκείνος ο τύπος είχε ένα τικ μα του έλειπε ένα τακ: γι' αυτό δεν ήταν ρολόι.

Ο Διανοούμενος του Ροντέν είναι ένας σκακιστής που του πήραν το τραπέζι.

Έβαλα ανάμεσα στον ώμο και τον καρπό το βιολί του μαξιλαριού κι αρχίζει η σονάτα του ύπνου.

Ελπίζω τόσο στην τύχη, γιατί με ξέρει από παιδί.