Η γραφή και τα εργαλεία της ως εφευρέσεις

Κανονικά σήμερα το θέμα το σωστό θα ήταν το χαρτί των χαρταετών για να τηρηθεί το έθιμο της Καθαρής Δευτέρας. Των χαρταετών που πιάνονται στα ρεύματα αέρα και ανεβαίνουν κουνώντας τις πολύχρωμες, χάρτινες και αυτές, ουρές τους, ψηλά στον ουρανό, ανάλογα με την δεξιοτεχνία του χειριστή της καλούμπας. Θέλει την τέχνη του ο χαρταετός, το μεράκι του. Έχει και το στοιχείο της αναμέτρησης με τα στοιχεία της φύσης. Τέλος πάντων αργά το σκέφτηκα, ας μείνει για άλλη φορά. Σήμερα θα ξεφυλλίσουμε ένα εικονογραφημένο παιδικό βιβλίο γνώσεων, το τρίτο της σειράς «Αναζητώντας τη γνώση» [= «Timelines» στην αγγλική πρωτότυπη εκδοχή του] που έχει τον τίτλο Εφευρέσεις: εφευρέτες και έξυπνες ιδέες (συγγραφέας Πίτερ Τάρβεϋ, σχεδίαση Ντέιβιντ Σαλαρίγι, μετάφραση Βασ. Παπαγιαννοπούλου, εκδόσεις Γ. Αξιωτέλλης και ΣΙΑ ΕΠΕ). Μέσα στην περιδιάβαση των έξυπνων ιδεών, της ανθρώπινης εφευρετικότητας, των πρακτικών και των εφαρμογών, των ποικίλων ικανοτήτων που διαθέτει άνθρωπος προκειμένου να ικανοποιήσει τις ανάγκες του, ανιχνεύονται και εκείνες που συνδέονται με την γραφή. Χωρίς τα μέσα, τα εργαλεία αποτύπωσης του λόγου –της σκέψης και της ομιλίας– δεν είναι δυνατή διάσωση και διάδοσή του. Ήδη από την αρχή, μεταξύ των αρχαιότερων εφευρέσεων της φωτιάς, του αργαλειού, της εξημέρωσης ζώων, της συγκρότησης δομημένων πόλεων, συγκαταλέγεται και η γραφή. Εικονογραφεί τα εργαλεία, παρουσιάζει ένα δείγμα και λέει: «Η γραφή ανακαλύφθηκε στη Σουμερία γύρω στο 3.500 π.Χ. με τη χρήση βελόνας για τη χάραξη μαλακού πηλού» (σ. 7). Στην κλασική εποχή τίποτα, στον μεσαίωνα υπαινικτικά γυαλιά, εικόνες εφευρετών σε χειρόγραφα. Όμως στην Αναγέννηση κυριαρχεί ο Γκούτενμπεργκ, ο στοιχειοθέτης, το κινητά στοιχεία, το πιεστήριο, απλωμένα τα τυπωμένα να στεγνώσουν και λόγια για την προηγούμενη τυπωτική τέχνη των Κινέζων, ολόκληρες σελίδες σκαλισμένες σε ξύλο. Η πληροφορία ότι μεταξύ των ετών 1450 ια 1500 τυπώθηκαν σχεδόν 14.000 βιβλία, εντυπωσιακός αριθμός πραγματικά! Και μια ακόμα εικόνα. Ένα μολύβι από γραφίτη που ήταν σε χρήση από το 1565. Αποτελείτο από ράβδο γραφίτη μέσα σε θήκη, ο πρωτοπρόγονος των μηχανικών. Ο 17ος αιώνας με το τηλεσκόπιο, το μικροσκόπιο, την αριθμομηχανή, τα ρολόγια, το βαρόμετρο αλλάζει το βάθος της ματιάς και εμπλουτίζει τις γωνίες οπτικής. Ακολουθεί η εποχή των μηχανών, βαριών αλλά και φορητών. Οι επικοινωνίες αναπτύσσονται. Ο ηλεκτρισμός αλλάζει την παραγωγή και την καθημερινότητα, η νύκτα φωτίζεται και διευκολύνει την ανάγνωση. Το 1874 κυκλοφορεί η γραφομηχανή στο εμπόριο. Οι σελίδες μιλάνε για τις ανακαλύψεις στον τομέα τη ιατρικής, τη δύναμη του χάλυβα και του αλουμινίου, τις μηχανές εσωτερικής καύσης, μικρές φαινομενικά εφευρέσεις όπως τις ξυριστικές μηχανές, πομπούς και δέκτες ραδιοφώνου, πολεμικές μηχανές, σταθμούς τηλεόρασης. Τα μολύβια διαρκείας, με εσωτερικό μηχανισμό ελατηρίου, που εφευρέθηκαν το 1938 και μέσα σε δύο χρόνια το 1840 κυκλοφόρησαν στην αγορά. Σημαντική αναφορά γίνεται στον ηλεκτρονικό αριθμητικό ολοκληρωτή και υπολογιστή, βάρους 30 τόνων που κατασκευάστηκε το1946. Ο προσωπικός υπολογιστής (P/C) εμφανίστηκε στην αγορά το 1977 από την εταιρεία του μήλου, την Apple. Βλέπουμε και τους ιδρυτές της, Steven Jobs και Stephen Wozniak (γεννημένους την δεκαετία του 1950) που έκαναν μαζική παραγωγή προσωπικών υπολογιστών. Φωτοαντιγραφικά μηχανήματα, ομοιτυπικά-φαξ και μετά το 1980 οι προσωπικοί υπολογιστές αντικαθιστούν τις γραφομηχανές (στο μεταξύ θυμάμαι και τις ηλεκτρικές γραφομηχανές με προτερήματα την ταχύτητα και την δυνατότητα διορθώσεων, αθόρυβες αν και βαριές). Οι υπολογιστές κάνουν παράλληλα και ένα σωρό άλλα πράγματα, έχουν προγράμματα, δυνατότητες, παιχνίδια, δίνουν εντολές σε άλλες μηχανές, συνδέονται με δίκτυα. Κλείνει με ένα κεφάλαιο που αναφέρεται στο άδηλο μέλλον, προς ποια πλευρά θα εξελιχθούν οι εφευρέσεις, ποια κατεύθυνση θα πάρουν είναι θέμα επιλογής, οραματισμού. Στο βιβλίο των εφευρέσεων που διατρέχει την μακρά πορεία από τον αρχαίο κόσμο και φτάνει έως τις ημέρες μας, τα εργαλεία της γραφής είναι με το παραπάνω παρόντα, μαζί με εφευρέσεις που αφορούν την υγεία, την ανάπτυξη, την καθημερινότητα. Η τεχνολογία αφορά και την παραγωγή και διάχυση πνεύματος γιατί και το πνεύμα έχει χρεία υλικού οχήματος.