Δευτέρα 28 Ιανουαρίου 2013

Το σκάκι

Από την πρώτη μου επαφή με τη σκακιέρα, μου δημιουργήθηκε η επιθυμία να μάθω ποιος σκέφτηκε αυτό το παιχνίδι, από πού και πότε ξεκίνησε.
Κανείς γύρω μου δεν ήξερε.
Ευτυχώς υπάρχουν τα βιβλία που όλα τα ξέρουν κι έχουν να σου πουν πολλές ιστορίες.
Στο βιβλίο Η γέννηση της βασίλισσας του σκακιού η Yalom ακολουθεί τα ίχνη του σκακιού στο πέρασμα του χρόνου προσπαθώντας να εντοπίσει πότε και για ποιο λόγο, το σημερινό ισχυρότερο κομμάτι της σκακιέρας, η βασίλισσα, έκανε την εμφάνιση της στο παιχνίδι και πότε απέκτησε τη σημερινή της δύναμη. Μελετά τις λογοτεχνικές αναφορές που δίνουν περιγραφές του παιχνιδιού, τις εικονογραφήσεις τους που απεικονίζουν σκακιστές, ακόμη και τα κομμάτια που έχουν διασωθεί ως σήμερα και εξιστορεί την πιο περίεργη πτυχή της ιστορίας που συνδέεται με την ιστορία του κόσμου αλλά και με το ρόλο της γυναίκας στην κοινωνία.

Δύο είναι οι χώρες που διεκδικούν την καταγωγή του, η Ινδία και η Περσία. Αν και εξακολουθεί να μην έχει προσδιοριστεί με σαφήνεια από πού και πότε ξεκίνησε, οι ιστορικοί κλίνουν προς την Ινδία του έκτου αιώνα. Η πρώτη του ονομασία ήταν chaturanga που σημαίνει τέσσερα τμήματα, τα τέσσερα τμήματα του ινδικού στρατού, άρματα, ελέφαντες, ιππικό και πεζικό που μαζί με το βασιλιά και το στρατηγό (ο βεζίρης) αποτελούν τα βασικά κομμάτια του παιχνιδιού. Οι Πέρσες υιοθέτησαν από τους Ινδούς  τις έξη βασικές φιγούρες, την σκακιέρα με τα 64 τετράγωνα (ένα λευκό πανί με οριζόντιες και κάθετες γραμμές) και τα ονομάτισαν στα περσικά. Η ονοματολογία τους εξαπλώθηκε και εκτός Ανατολής αφού η λέξη shah (ο βασιλιάς στα περσικά) χρησιμοποιήθηκε τελικώς ως το όνομα του παιχνιδιού μέσω της λατινικής scacchus.
Οι άραβες κατακτητές της Περσίας, καθώς συνέχιζαν τις κατακτήσεις τους για να διαδώσουν το κήρυγμα του Ισλάμ, διέδωσαν και το σκάκι σε περιοχές, όπως την Ισπανία.  
Η πρώτη αναφορά στη βασίλισσα του σκακιού υπάρχει σε ένα λατινικό χειρόγραφο γραμμένο το 997. Πρόκειται για ένα ποίημα που καταγράφει τους βασικούς κανόνες του παιχνιδιού. Αναφέρει ότι η επιφάνεια της σκακιέρας έπρεπε να έχει 64 τετράγωνα δύο χρωμάτων και ότι οι 32 πεσσοί έπρεπε να είναι λευκού και κόκκινου χρώματος. Το παιχνίδι ξεκινά με τη μετακίνηση ενός πιονιού στο αμέσως επόμενο μπροστινό τετράγωνο. Ο βασιλιάς κινείται σε οποιοδήποτε παρακείμενο τετράγωνο ενώ η βασίλισσα μπορεί να μετακινηθεί μόνο στο παρακείμενο διαγώνιο τετράγωνο. Το πιόνι που φτάνει στην όγδοη σειρά μπορεί μετά να μετακινηθεί σαν τη βασίλισσα, με την προϋπόθεση ότι η πραγματική βασίλισσα είχε χάσει τη θέση της στη σκακιέρα. Το γεγονός ότι έπρεπε να υπάρχει μόνο μία βασίλισσα στη σκακιέρα συνδέεται με το χριστιανικό δόγμα που επέτρεπε στο βασιλιά να έχει μία και μοναδική σύζυγο. Ο ινδικός ελέφαντας αποκαλείται στο λατινικό χειρόγραφο ως comes ή curvus που σήμαινε κόμης ή ηλικιωμένος και αποτελούσε τον πρόγονο του κατοπινού επίσκοπου (ελλ. αξιωματικός). Οι επίσκοποι κατά τους επόμενους αιώνες είχαν μεγάλοι εξουσία ως διαχειριστές των χρημάτων και της ιδιοκτησίας της Εκκλησίας και είχαν συνεργασία με τη βασιλική οικογένεια γεγονός που αναπαρήχθη στη σκακιέρα τοποθετώντας τους δίπλα στο βασιλιά και στη βασίλισσα. Στη σκακιέρα μπορούσαν να κινηθούν δύο τετράγωνα διαγωνίως. Οι πύργοι και τα άλογα είχαν τις σημερινές κινήσεις τους και αποτελούσαν τις κύριες μαχητικές δυνάμεις. 
Η βασίλισσα απέκτησε τη δύναμή της το 15ο αιώνα, στην Ισπανία, την περίοδο που η μαχητική Ισαβέλλα βασίλευε. Το παιχνίδι ονομάστηκε το σκάκι της βασίλισσας και γρήγορα διαδόθηκε και στην υπόλοιπη Ευρώπη.

Θα μπορούσα να αφιερώσω πολλές λέξεις μιλώντας για την ιστορία που αφηγείται το βιβλίο της Yalom, αλλά οι λέξεις των 307 σελίδων του βιβλίου της την περιγράφουν καλύτερα.

6 σχόλια:

Δάφνη Χρονοπούλου/ Daphne Chronopoulou είπε...

Τι είναι αυτό με τη Yalom;
Τα βιβλία της μπιάζουν πάντα ενδιαφέροντα στις παρουσιάσεις αλλά δε διαβάζονται με τίποτε.
Το έπαθα με τα προηγούμενα και δε με βλέπω να την αγοράζω ξανά.

librarian είπε...

Δε ξέρω για τα άλλα βιβλία της Yalom καθώς δεν τα έχω διαβάσει. Το συγκεκριμένο όμως ήταν εξαιρετικό, καθώς με ενδιέφερε απόλυτα το θέμα του.
Αν όμως περιμένεις να διαβάσεις λογοτεχνία, δεν είναι έτσι, αφού μιλάμε για μελέτη με αναφορές και αποσπάσματα από βιβλιογραφική επισκόπηση.
Βέβαια, δοσμένο με τρόπο απλοϊκό και όχι τόσο επιστημονικοφανή.
Έχω να πω τα καλύτερα λόγια γι'αυτό το βιβλίο, ό,τι καλύτερο έχω κάνει με 3 ευρώ (τιμή Πολιτείας).

Μαραμπού είπε...

Ήταν θέμα χρόνου να βάλεις αυτήν την ανάρτηση ;)

Το σκάκι μαζί με την λογοτεχνία είναι οι δυο πνευματικές μου αγάπες! Όπως συνέβη με την λογοτεχνία, έτσι και με το σκάκι, δεκάδες άνθρωποι με περιτριγύρισαν, ο ένας μου πρότεινε βιβλία, ο άλλος συγγραφείς, ο τρίτος βιβλιοπωλεία, κάποιος άλλος με λυπήθηκε για τα βιβλία που επέλεγα να διαβάσω, με την σειρά μου λυπήθηκα και γω άλλους για τα βιβλία που επέλεγαν να διαβάσουν και πάει λέγοντας (κάνε μόνη σου την αντιστοιχία των παραπάνω περιπτώσεων με τον κόσμο του σκακιού). Όμως μέσα σ' αυτό το συρφετό ερεθισμάτων, ξεχωρίζει μια περίπτωση, συνήθως όχι αυτή με την μεγαλύτερη επιρροή πάνω στο πειραματόζωο, η οποία όμως είναι διακριτή και μνημονεύεται πάντα με ανάμικτα συναισθήματα γιατί είναι μια στιγμή μετάβασης σε έναν κόσμο που συνεχώς περιπλέκεται και έτσι μοιραία, το σαστισμένο πειραματόζωο από την μια χαίρεται για την πολυπλοκότητα του νέου του κόσμου (τις λιγότερες φορές!) και από την άλλη, βασανίζεται από την σκληρή γνώση που αυτός ο κόσμος φέρει. Θυμίζει λίγο ζωή;; "Το σκάκι είναι η ζωή" που έλεγε και ο Μπόμπι Φίσερ!

Αυτή η διακριτή περίπτωση στο χώρο του σκακιού είσαι εσύ Librarian και αν δε θέλω να φανώ αγνώμων (που δεν το θέλω!) οφείλω μια δημόσια παραδοχή! Αλλά επειδή μια σκέτη δημόσια παραδοχή μοιάζει λίγο σαν διακοσμητικό αντικείμενο, ας ρίξω στην σκακιέρα μερικές προτάσεις να' χεις να πορεύεσαι. Δυο βιβλία, "Η ζωή είναι μια παρτίδα σκάκι" του Γκάρι Κασπάροφ σε εξαιρετική μετάφραση του Γιώργου Ίκαρου-Μπαμπασάκη* για τις προεκτάσεις που έχει το σκάκι στην ζωή μας και στην σκέψη μας, και το "Βασιλιάς σε καταδίωξη", μια μυθιστορηματική βιογραφία για τη ζωή του Μπόμπι Φίσερ. Μια ταινία, "Η έβδομη σφραγίδα" του Μπέργκμαν (αν ο Μπέργκμαν σε κάποιους φαίνεται βαρύς, πιθανότατα δεν ασχολούνται και με το σκάκι, η ταινία ξεδιπλώνεται με την μαεστρία μιας αριστοτεχνικά παιγμένης παρτίδας). Όσοι πιστεύουν ότι το σκάκι είναι συνυφασμένο με την "κουλτούρα" έχουν πέσει ήδη στην παγίδα. Όμως και εκείνοι που το αντιμετωπίζουν με την mainstream (Σαχλ ματ!) διάθεση, σιγά σαν το τάβλι είναι, θα δουν την επίθεσή τους να εξασθενεί μετά από μερικές ανταλλαγές κομματιών.

Χαιρετώ για την ώρα και να θυμάσαι, δε λέω όχι σε μια παρτίδα σκάκι!


*(Θα ήθελα να διαβάσω μια ανάρτηση για το βιβλίο του Μπαμπασάκη. Αναρωτιέμαι πώς θα σου φαινόταν ένα τέτοιο βιβλίο.)

librarian είπε...

Δε ξέρω ποιοι σε μύησαν στη λογοτεχνία πάντως αν εγώ ήμουν ένας από αυτούς που σε ώθησε στο μαγικό κόσμο του σκακιού νιώθω πολύ υπερήφανη. Εντυπωσιακή ταχύτητα μάθησης, ζηλεύω γιατί εγώ έμεινα πίσω.
Σε ευχαριστώ για τα βιβλία που αφήνεις.
Το βιβλίο του Μπαμπασάκη είναι διαβασμένο πια, περιμένω να δω αν το κατακάθι του θα βγάλει ανάρτηση.

Elli είπε...

Η βασίλισσα του σκακιού πολύ μου άρεσε όπως και άλλα βιβλία της Γιάλομ, έχουν αφήγηση, πληροφορίες, αίσθηση του αστείου, ιστορίες... Μου αρέσουν τα θέματα με τα οποία καταπιάνεται.

librarian είπε...

Είναι, όντως ένα πολύ καλό βιβλίο!