Γλώσσες

Και αν τα πολυαγαπημένα ράφια των βιβλιοβιβλίων στέκονται χαϊδεμένα και περήφανα στην βιβλιοθήκη του διαδρόμου υπάρχουν και άλλα ράφια που φέρουν άλλο αγαπημένο θέμα, και σίγουρα έχω αρχίσει να τα μαζεύω και πιο παλιά από τα βιβλιοβιβλία. Είναι εκείνα για τις γλώσσες, τα αλφάβητά τους, την ιστορία τους.
Κίνητρο για την συγκέντρωσή τους που ας το δηλώσω ότι πολύ απέχει από το να είναι εξαντλητική, ήταν διάφορες σκέψεις αιωρούμενες, ακόμα. Πώς γίνεται το ελληνικό αλφάβητο, το αρχαιότερο στην ευρωπαϊκή ήπειρο να δυσκολεύεται να επιβιώσει, πόσο κινδυνεύει να ξεχαστεί μαζί με την γλώσσα που αποτυπώνει. Πώς γίνεται και χάνονται οι γλώσσες τελικά; Γιατί το γνωρίζουμε ότι στο διάβα της η ανθρωπότητα έχει ξεχάσει (ό, τι χάνεται ξεχνιέται, λησμονιέται, φεύγει από την μνήμη) γλωσσικά συστήματα και ίσως αφήνουν ίχνη που μετά από καιρούς προκαλούν ερωτηματικά, συχνά αναπάντητα. Για παράδειγμα οι ετρουσκικές επιγραφές, που σαν τις βλέπεις φέρνουν πολλά κοινά με τα ελληνικά αλλά ελληνικά δεν είναι. Χάθηκαν οι Ετρούσκοι και ο πολιτισμός τους που είχε δάνεια ελληνικά, απορροφήθηκαν από τους Ρωμαίους. Χάθηκαν οι ήχοι της γλώσσας τους, δεν εξελίχθηκαν, δεν περπάτησαν μέσα στον χρόνο, έσβησαν σταδιακά από την αχρησία στην οποία περιέπεσαν. Παραδείγματα στην γειτονιά μας πολλά: η Γραμμική Α’ που μπορεί να έχει αποκωδικοποιηθεί αλλά δεν έχει φωνή, η Γραμμική Β΄ που εντάξει αποδείχτηκε γλώσσα πρωτοελληνική και διαβάστηκε, ο δίσκος της Φαιστού, επιγραφές στην Λήμνο, τα ιερογλυφικά στην Αίγυπτο. Ο όρος νεκρή γλώσσα αναφέρεται σε γλώσσες που γνωρίζουμε αλλά δεν χρησιμοποιείται από κανέναν, τα λατινικά ας πούμε. Όμως στον αντίποδα, υπάρχουν γλώσσες που μιλιούνται αλλά δεν έχουν γραπτή έκφανση σε πολλά μέρη του κόσμου, οι γλώσσες του Αμαζονίου, αφρικανικών φυλών, των ανθρώπων των πόλων, των νομά (και των Ελλήνων τσιγγάνων), παντού γενικά. Οι προφορικές γλώσσες είναι πιο εύθραυστες, διαλύονται, χάνονται μαζί με τους ανθρώπους που τις κουβαλάνε, χωρίς σημάδια χαραγμένα πουθενά.
Η γλώσσα είναι ζήτημα καίριο για κάθε λαό, κοινωνική ομάδα και μια ανάρτηση έχει εμφανείς περιορισμούς παρουσίασης. Σκόρπιες ιδέες ακροθίγονται, λίγο προσωπικές, λίγο γενικές. Η γλώσσα βάζει το πλαίσιο σκέψης, διατύπωσης του περιβάλλοντος, του εξωτερικού φυσικού κόσμου αλλά και εκείνου που κατασκευάζει ο άνθρωπος, για να μην αναφερθούμε στα του μέσα κόσμου καθενός ανθρώπου. Η γλώσσα δομεί τα άτομα, τα βάζει στην συλλογικότητα, καθρεφτίζει τρόπους, κοσμοθεωρίες, νοοτροπίες, φόβους, προσδοκίες.
Η Γραμματική αποτελεί την βασικότερη δήλωση ύπαρξης μιας γλώσσας και κατ’ επέκταση μιας ομάδας αριθμητικά και κοινωνικά σημαντικής, ώστε να διαθέτει επίσημη γλώσσα. Ακολουθούν στην κατάταξη σπουδαιότητας τα λεξικά και οι εγκυκλοπαίδειες που δίνουν νόημα και ιστορία σε έννοιες, λέξεις, πράγματα.
Με αυτά κατά νου με
είχε συναρπάσει το βιβλίο του Βασίλη Αλεξάκη Οι ξένες λέξεις για την γλώσσα σάνγκο μιας χώρας της Κεντρικής Αφρικής που κατασκευάζεται λέξη λέξη, έτσι ώστε να ανταποκριθεί στις ανάγκες των ανθρώπων της στην καθημερινότητά τους, τις παραδόσεις τους και τον σύγχρονο κόσμο. Ένα βιβλίο ταξίδι στην γέννηση και το βάθος των λέξεων και οι λέξεις έχουν μαγεία, είναι μαγικές, φτιάχνουν εικόνες και αισθήματα. Και για να πω τον πόνο μου εδώ, πάνω στον ενθουσιασμό μου το χάρισα επανειλημμένα και το δάνεισα μια και μόνη φορά γιατί από τότε έχασα το δικό μου αντίτυπο με τις υπογραμμίσεις μου και ξέχασα σε ποιον το εμπιστεύτηκα. Μακάρι να τουλάχιστον να το ευχαριστήθηκε πολύ!
Οι γλώσσες τοποθετούνται στον κόσμο, συναγωνίζονται η μια την άλλη για την ομορφάδα και την χρήση τους, και έχουν τις δημόσιες σχέσεις τους που τις διαφημίζει και τις υπερασπίζεται σε πολλά και διαφορετικά επίπεδα. Η ελληνική γλώσσα, γλώσσα μητέρα και μήτρα, δεν έχει ούτε τώρα ούτε και στο παρελθόν καθόλου καλό γραφείο δημοσίων σχέσεων γιατί λειτουργεί αποσυντονισμένα, περιστασιακά, σπασμωδικά, αμυντικά, χωρίς συγκρότηση και ένα σωρό άλλα, «πατριωτικά»- σοβινιστικά βλάπτοντας παρά ωφελώντας καθώς οι μέθοδοί είναι μονόπλευρες, υπεροπτικές και επιθετικές απέναντι σε άλλες γλώσσες. Άρα λείπει η αυτοπεποίθηση, το σχέδιο, η επιμονή, ή ωριμότητα, η έμπνευση, το μεράκι γιατί με αυτά τα όπλα θα είχαμε καλύτερα αποτελέσματα και ας είμαστε λίγοι, συγκριτικά, οι ομιλούντες ελληνικά.
Εμείς που γράφουμε, διαβάζουμε, μιλάμε τα ελληνικά είμαστε οι φύλακες της γλώσσας μας, δικαιούμαστε όλοι να έχουμε άποψη για αυτή μιας και είμαστε σε αμφίπλευρη σχέση μαζί της, μας ορίζει, καθορίζει και την ορίζουμε, πλάθουμε. Θα μπορούσαμε να την τοποθετήσουμε στο νέο παγκόσμιο σκηνικό με νέους όρους, σε νέες εφαρμογές, όπως είναι οι τεχνολογίες, το διαδίκτυο και πέρα…