Τα βιβλία δυο δυο

Αναλφάβητος, και βέβαια ξέρω τι σημαίνει αλλά για μια φορά ακόμη ανοίγω το λεξικάκι μου, να, για να συναντήσω τις λέξεις που περιγράφουν με ακρίβεια και αντιστοιχία την σημασία, το νόημα. Είναι κίνηση αναπόσπαστή μου, μηχανική σχεδόν, συνήθεια πια. Διαβάζω πως γραμματικά είναι επίθετο, είναι «ο τελείως αγράμματος, ο αστοιχείωτος». «Άνθρωπος αγράμματος, ξύλο απελέκητο», λαϊκή σοφία, παροιμία που δείχνει την αξία της γραφής και ανάγνωσης στην κοινή συνείδηση. Μεγάλη πάει να πει, φτιάχνει, σμιλεύει, δίνει σχήμα στον άνθρωπο. «Μάθε γέρο γράμματα», ποτέ δεν είναι αργά για να μάθει κανείς. Κοντινή λέξη «αναλφαβητισμός», μάστιγα ακόμα στον πλανήτη μας με πολλές μορφές, καθώς υπάρχουν πληθυσμοί χωρίς καν γραπτό λόγο, γλώσσες προφορικές, οι αναλφάβητοι σε γραμμένες γλώσσες, οι ημιαλφάβητοι, οι λειτουργικά αναλφάβητοι, οι ηλεκτρονικά …
Είναι δυο μικρά βιβλία στο βιβλιοράφι που περιμένουν την σειρά τους, τα ενώνω εντελώς ασυναίσθητα γιατί έχουν τις λέξεις «αναλφάβητη» και αγράμματος» στον τίτλο τους. Αλλά είναι παντελώς διαφορετικά σε ύφος και περιεχόμενο, πιο διαφορετικά δεν γίνεται.
Ο αγράμματος συγγραφέας του Γιώργου Σωτηρέλλου (εκδόσεις Μελάνι, 2006, 140 σ.) είναι το πρώτο διήγημα από τα πενήντα τρία που δίνει και τον τίτλο στην συλλογή έναν τίμιο και ολιγαρκή καμηλιέρη του Νείλου. Από μικρός επιθυμούσε να πάει στην πόλη των γραμμάτων, την Αλεξάνδρεια, όπου είχαν ζήσει γνωστοί συγγραφείς και να γίνει συγγραφέας και ο ίδιος. Όμως μόνο το όνομά του ήξερε να γράφει και όχι και σωστά «Έτσι συνέχιζε τη δουλειά του με τις καμήλες αλλά συγγραφέας δεν το αποφάσιζε να γίνει.» (σ. 12). Το όνειρο ενός ταξιδευτή που αν και καλά καλά δεν ξέρει ακριβώς τι είναι συγγραφέας, και είναι αμύητος στον αλφάβητο επιθυμεί να γίνει συγγραφέας, χωρίς να το αποφασίζει να γίνει, χωρίς μάλλον να γνωρίζει ακριβώς τι επιθυμούσε να αποκτήσει. Η συγγραφή ως επιθυμιά, ανεκπλήρωτος πόθος, καημός.
Το άλλο βιβλίο είναι ένα αυτοβιογραφικό αφήγημα της Ουγγαρέζας Agota Kristof με τίτλο Η Αναλφάβητη (μετάφραση Αργυρώ Μακάρωφ, εκδόσεις Άγρα, 2008, 69 σ.). Διαβάζει από μικρή τα πάντα, ρουφάει το τυπωμένο χαρτί άρρωστη χωρίς γιατρειά σε τούτη την αρρώστια. Και της αρέσουν οι ιστορίες που έχουν «και μετά, και μετά…» χωρίς τέλος. Σε οικοτροφείο κλεισμένη διαβάζει τα υποχρεωτικά μη ενδιαφέροντα βιβλία, κρατά ένα ημερολόγιο και επινοεί μια δική της μυστική γραφή. Γράφει αυτοσχέδια θεατρικά σκετς που δίνουν γέλιο και χαρά στους θεατές. «Γλώσσα μητρική και γλώσσες εχθρικές», όπως τα γερμανικά και τα ρωσικά για τους Ούγγρους που παραπέμπουν σε κατοχές και κυριαρχίες. Και γλώσσες μυστικές, ιδιωτικές μεταξύ αδελφών. Και τα γαλλικά της Ελβετίας που και αυτήν την καταχωρίζει η συγγραφέας στις εχθρικές γιατί αισθάνεται ότι «αυτή η γλώσσα σκοτώνει τη γλώσσα μου τη μητρική.» (σ. 36). Με μια μνήμη ελλειπτική, επιλεκτική «που αρνείται να θυμηθεί εκείνη τη στιγμή που έχασα ένα μεγάλο κομμάτι της ζωής μου.» (σ. 47) περνώντας τα σύνορα, περνώντας από ένα λαό σε έναν άλλο, από μια γλώσσα σε άλλη. Και μια μεγάλη βεβαιότητα ότι στην ζωή της θα έγραφε πάντως, όπου και να βρισκόταν, σε όποια γλώσσα και να ζούσε μέσα. Ακόμα και αν εξακολουθεί να είναι επαόριστον χρήστρια του γαλλικού λεξικού. Γράφει, λέει, όσο καλύτερα μπορεί, με την συνείδηση ότι δεν θα γράψει όπως ο γενετής γαλλόφωνοι [όπως το παιδί της, χωρίς να νιώθει ότι το ουγγρικό της μπόλιασμα με το ελβετογαλλικό είναι ίσως αυτό ακριβώς που κάνει την διαφορά, που κάνει το παιχνίδι της γλώσσας ενδιαφέρον, το παράταιρο που δίνει ένα ταιριαχτό]. «Αυτή τη γλώσσα δεν την επέλεξα. Μου την επέβαλλαν η τύχη, η μοίρα, οι συγκυρίες» (σ. 69), είναι το στοίχημά της. Σε παρουσιάσεις βιβλίων της απαντά σε ερωτήσεις για την ζωή της και για τα συγγραφικά της «γίνεσαι συγγραφέας γράφοντας με υπομονή και επιμονή, χωρίς ποτέ να σταματάς να πιστεύεις σ’ αυτό που γράφεις.» (σ. 64). Απλό που ακούγεται, τάχα μου να γίνεται πάντα;

Αγράμματος ο καμηλιέρης του διηγήματος στην κυριολεξία, με λέξεις που αιωρούνται στην προφορικότητα, χωρίς γράμματα (Βλέπω ότι ο αγράμματος συγγραφέας πήγε και διακοπές, θα φροντίσω να μάθω πού!). Αγράμματη από το πέρασμα μιας γλώσσας σε άλλη, γραφτές λέξεις της μητρικής λαλιάς στην γλώσσα υποδοχής η Agota Kristof. Άλλη μεγάλη ιστορία οι δίγλωσσοι λογοτέχνες που έγραψαν σε δυο γλώσσες, ή που μετέφεραν κείμενά τους οι ίδιοι από την μια σε άλλη.