Τετάρτη 10 Ιουνίου 2009

Και πάλι για την Woolf

Οι Βολτίτσες το έχουν δηλώσει πόσο τους αρέσει η συγγραφέας, δοκιμιογράφος, κριτικός και σκεπτόμενος άνθρωπος Virginia Woolf (1882-1941) με τις αναρτήσεις, τα σχόλια, τα λόγια μας. Οι Βολτίτσες εκτιμάνε πολύ τις προσεγμένες εκδόσεις, τις μεταφράσεις που έχουν μεράκι και σεβασμό για αυτά που καταπιάνονται, με αυτά που ταξιδεύουν από την μια γλώσσα στην άλλη, που μεταναστεύουν από το ένα ανθρώπινο περιβάλλον στο άλλο.
Ο λόγος για την απόδοση του «On Not Knowing Greek» από τον Βάιο Λιαπή και τις εκδόσεις Στιγμή, δέκα χρόνια πίσω. Πρόκειται για το βιβλίο Βιρτζίνια Γουλφ, Για την άγνοια των αρχαίων ελληνικών, Αθήνα 1998, 53 σ.
Η εισαγωγή του μεταφραστή κατατοπιστική, τεκμηριωμένη, ειλικρινής. Η συγγένειά του, πνευματική εννοείται, με την συγγραφέα, ορατή. Το δοκίμιο τοποθετείται χρονικά και εκδοτικά, και η ουσία του δίνεται σφιχτά χωρίς να κλέβει το ενδιαφέρον για το κείμενο που ακολουθεί. Οι υποσημειώσεις απαντάνε σε ερωτήματα σχετικά με τα αρχαία και αγγλικά πράγματα προτού τεθούν.
Η Woolf μας λέει πώς δεν είναι δυνατόν να μεταφράσουμε, να γνωρίσουμε τους αρχαίους. Μιλάει για ένα «τρομερό ρήγμα στην παράδοση» που μας εμποδίζει να το πετύχουμε. Μιλάει για το κλίμα της καταχνιάς που κλείνει τους ανθρώπους σε καταφύγια και ακόμα πιο βαθιά στα όστρακά τους, αντίθετα με τον «υπαίθριο τρόπο» ζωής και γραφής. Για την αμεσότητα του θεατρικού λόγου, τις γυμνές, σκέτες λέξεις, χαράς ή οδύνης. Για την ενατένιση της αλήθειας που δεν είναι μόνο διανοητική διεργασία, καλύτερα να παραθέσω: «Είναι μια διαδικασία εξαντλητική· οι επώδυνες συσπάσεις γύρω από το ακριβές νόημα των λέξεων… πώς η γνώμη συρρικνώνεται και μεταβάλλεται, καθώς στερεοποιείται και πυκνώνει για να γίνει αλήθεια.» (σ. 38). «Η Αλήθεια, ως φαίνεται ποικίλλει· την Αλήθεια πρέπει να κάνουμε σκοπό μας, μ’ όλες τις αισθητηριακές και πνευματικές δυνάμεις μας» (σ. 41), χωρίς να αποκλειστούμε από τις χαρές της ζωής, δεν οφελεί, «Δεν πρέπει να στραφούμε στον μοναστικό, πειθαρχημένο τύπο ατόμου, αλλά στη φύση την ηλιοψημένη, στον άνθρωπο που ασκεί την τέχνη του ζην έτσι που να αποκομίζει το μεγαλύτερο δυνατό όφελος.» (σ. 41).
Εμπόδιο κατανόησης, πεδίο παρανόησης η γλώσσα που μας έχει δεμένους. Μετά οι λέξεις έχουν φορτιστεί, γεράσει, πεθάνει και ξαναγεννηθεί με άλλο περιεχόμενο, ίσως συγγενικό και παραπλήσιο, όχι όμως εκείνο. Οι αισθήσεις είναι άλλες, το χιούμορ χάνεται από γλώσσα σε γλώσσα.
Οι αρχαίοι Έλληνες έχουν επίγνωση του τραγικού «Πίσω-πίσω της η ζωή έχει μια θλίψη που δεν επιχειρούν να την μετριάσουν» (σ. 52), λέει η Woolf.

Έκδοση πολυτονική, όλο και πιο σπάνιο στις μέρες μας, παρόλο που δεν χρειαζόμαστε πια τα σημαδάκια που έδιναν τον τονισμό και την προφορά παλιάαα, είναι πινελιές που στολίζουν και ντύνουν το κείμενο με την ιστορία του αλφαβήτου μας. Διαβάζουμε χωρίς να τα βλέπουμε, καν.
Τα τυπογραφικά φύλλα άκοπα να περιμένουν το προσεχτικό, ελεγχόμενο ανυπόμονο χέρι με τον σελιδοκόφτη να ανοίξουν τις αξάκριστες σελίδες, πρώτο δείγμα ότι το βιβλίο πατήθηκε, κατακτήθηκε. Για να ακολουθήσουν τα άλλα ίχνη ανάγνωσης, μικρά τσακίσματα, καμιά δαχτυλιά ίσως, υπογραμμίσεις, μολυβένιες λεξούλες στα γενναιόδωρα χορταστικά περιθώρια, αποκόμματα διπλοχωνιασμένα…
Ο τίτλος με κόκκινα στοιχεία, το ίδιο και το σήμα και τα πρωτογράμματα από την παράδοση των τυπογραφείων της Βενετιάς, να δίνει χρώμα και να συνεχίζει μια εκδοτική αφήγηση διακριτικά.
Σκέφτομαι και δανείζομαι από ένα παράλληλο διάβασμά μου, του Αιγύπτιου στοχαστικού μυθιστοριογράφου Γκαμάλ Γκιτανί ότι όλα ξεκινούν από το τίποτα, προετοιμασμένα από ένα τίποτα και ότι κάθε ξεκίνημα είναι σπουδαίο από μόνο του και ότι δεν επαναλαμβάνεται ακριβώς το ίδιο ποτέ (και ας το νομίζουμε). Και εμείς έχουμε μαζέψει πολλά τίποτα από το ανθρώπινο πέρασμά μας, οι αφετηρίες μας είναι πολλές και ατομικές. Άντε τώρα να ξέρουμε τι μας γίνεται, θέλει αναζήτηση και αφοσίωση η γνώση και τα εφαλτήριά μας καθόλου δεδομένα.

12 σχόλια:

ναυτίλος είπε...

Το δοκίμιο είναι εξαιρετικό! Το είχε ανακαλύψει η Χρυσάνθη κι ως φιλόλογος το λάτρεψε και πολλά απ' αυτά που γράφει τα χρησιμοποίησε στη διδασκαλία της.

Elli είπε...

ναυτίλοι καλημέρα, πολύ θαυμάσιο της Χρυσάνθης και της εμπλουτισμένης διδασκαλίας. Κείμενα που έρχονται και επανέρχονται στην λειτουργία της μνήμης, της μετάδοσης, της ανθρώπινης επικοινωνίας, κείμενα στοχαστικά, μαγευτικά...

librarian είπε...

Καλημέρα και από εμένα! Τι άλλο να πω για τη γραφή και τη σκέψη της Γούλφ;
Μακάρι να μεταφράζονταν στα ελληνικά και τα ημερολόγιά της. Πασχίζω να τα διαβάσω στα αγγλικά αλλά...
Τέτοιου είδους κείμενα είναι καλύτερα από τα μυθιστορήματά της και πιο κοντά στη σκέψη της.

aerostatik είπε...

δε τη φοβάται κανένας πια...

maximus είπε...

Έτσι όπως τα γράφετε εσείς και η librarian νιώθω κάθε φορά την ανάγκη να πάω πρωί πρωί να αγοράσω το βιβλίο. Θα μιλήσω λίγο πεζά, αλλά είναι σαν να περιγράφετε το mille feuille γνωστού ζαχαροπλαστείου... Δεν το έχω κάνει ακόμα όμως για να είμαι ειλικρινής αλλά είμαι τόοοσο κοντά :-)

Η V. Woolf είναι από τις αγαπημένες μου. Ευχαριστούμε για άλλη μια φορά για την πολύ καλή ενημέρωση, για την αγάπη και την τρυφερότητα που δείχνετε για το βιβλίο.

Kαληνύχτα!

Elli είπε...

libraria καλημέρα για μια άλλη μέρα! Μακάρι να μεταφράζονταν, καλύτερη η προσέγγιση και από την πρωτότυπη γλώσσα...

aerostatik δεν την φοβάται και την διαβάζει

MAXIMUS, καλημέρα! Χαιρόμαστε να μοιραζόμαστε την αγάπη μας για τα βιβλία και την ανάγνωση, και ακόμα περισσότερο χαιρόμαστε όταν υπάρχει ανταπόκριση. έχουν μεγάλη γλύκα, σε πολλά επίπεδα (καθόλου πεζή εικόνα.

Άστρια είπε...

Πολύ συνεκτικός και περιεκτικός ο λόγος στις επιλογές κειμένου.
Τί να πρωτοαγοράσουμε αλήθεια, τί να πρωτοπρολάβουμε να διαβάσουμε; Μεγάλες οι επιθυμίες που μας βάζετε κάθε φορά!

Elli, Librarian, όποτε μπορέσετε, περάστε να πάρετε κάτι από το blog μου για τις βολτίτσες:))

Elli είπε...

Άστρια στόχος είναι τα περισσότερα δυνατά, εκείνα που μας εκφράζουν, εκείνα από τα οποία μαθαίνουμε, κάτι μένει και σωρεύεται.
Ευχαριστούμε πολύυυυ!
Ώραία και η έπληξη στον τόπο σου!
Καλό βράδυ!

Κατερίνα Μαλακατέ είπε...

Η Βιρτζίνια Γουλφ είναι από τις αγαπημένες μου. Αλλά με τα δοκίμια δεν τα πάω και τόσο καλά. Δεν ήξερα πως τα ημερολόγια της δεν είναι μεταφρασμένα στα ελληνικά. Κρίμα.

Elli είπε...

Κατερίνα καλημέρα! Χαίρομαι που η Γουλφ είναι από τις αγαπημένες σου. Η μετάφραση είναι κομβικό πράγμα για την ενημέρωση και την γνωριμία των διαφορετικών άλλων ανθρώπων. Και εγώ είχα θέμα και δυσκολίες με το δοκίμιο αλλά με τον καιρό και τα διαβάσματα γενικά μου προέκυψε και αυτό!

Κατερίνα Μαλακατέ είπε...

Συμφωνώ, η μετάφραση είναι βασικό εργαλείο για να γνωριστούμε. Αν και όλο κάτι χάνεται... Μπορεί στο μέλλον όταν γίνω σοφότερη να τα καταφέρω με τα δοκίμια. Προς το παρόν έχω ακόμα (12 χρόνια μετά) το σύνδρομο των Πανελληνίων...

Elli είπε...

κατερίνα γεια και χαρά! Αλήθεια είναι ότι μπορεί να χάνεται κάτι στο πέρασμα των μεταφράσεων αλλά από την άλλη δουλεύεται η γλώσσα δημιουργικά για να βρει διατυπώσεις.
Μην το πιέζεις μα μην το ξεγράφεις κιόλας (για τα δοκίμια)