Για ένα ατόφιο βιβλιοβιβλίο

Διαβάζοντας το μικρό αγγλικό –αμερικανικό μάλλον σωστότερα- βιβλιαράκι της Anne Fadiman, τόσο μου άρεσε που σκέφτηκα ότι θα ήθελα να το μεταφράσω στα ελληνικά. Να αναμετρηθώ με τις λέξεις του, να τις φέρω στα μέτρα και τα σταθμά τα δικά μας, να δανειστώ εικόνες και εκφράσεις, να πλουτίσουμε με παραστάσεις φερμένες από αλλού. Και αυτό γιατί οι μεταφράσεις το κάνουν, μεταγγίζουν από γλώσσα σε γλώσσα ένα σωρό πράγματα από ιδέες, τρόπους διατύπωσης και σκέψης, ήχους ακόμα και τις ίδιες τις λέξεις, που συμβαίνει να ταξιδεύουν σε ποικίλα γλωσσικά περιβάλλοντα, γνώριμες και αγνώριστες συγχρόνως, με καινούριο αέρα. Και αν παλαιότερα με εκνεύριζε ότι στην ελληνική βιβλιοπαραγωγή υπερτερούσαν οι εκδόσεις μεταφρασμένων έργων, σήμερα έχω αναθεωρήσει και νομίζω ότι οι μεταφράσεις είναι εντέλει ασκήσεις ελληνικού λόγου και αυτογνωσίας. Εξάλλου έχει μετατραπεί πια και η αναλογία μεταξύ ελληνικών και μεταφρασμένων.
Το ήθελα γιατί τα θέματά του είναι απολύτως μέσα στον κόσμο του τυπωμένου χαρτιού, ένα και ένα, της καθημερινότητας, των σπουδαστικών χρόνων, των οικογενειακών αναμνήσεων, γραμμένα με ευαισθησία και αίσθηση του χιούμορ, αεράτα άλλα όχι ανάλαφρα, με την χροιά της στοχαστικότητας αλλά όχι βαριά και ασήκωτα ένα πράγμα.. Σε απόλυτα πρώτο πρόσωπο, προσωπικό εντελώς μα που προχωρά σε μια γενικότερη θέα. Δεκαοκτώ σύντομα κεφάλαια που πραγματεύονται ζητήματα όπως για παράδειγμα την συστέγαση βιβλιοθηκών δύο ανθρώπων, την λειτουργία τους και την σχέση μεταξύ ανθρώπων και βιβλίων, του πάντρεματός τους, τις ιδιαίτερες λέξεις που μένουν στο παρελθόν και σιγά σιγά εξαφανίζονται από την χρήση, τα ειδικά και περίεργα ράφια του καθενός, εκείνα τα άσχετα, και τι κουβαλάνε, για την συμπεριφορά μας στα σώματα των βιβλίων, τις υπογραμμίσεις, σημειώσεις, διπλώματα, σκισίματα, αν έχουν την ίδια βαρύνουσα σημασία όπως το περιεχόμενό τους, τα βιβλία ως αντικείμενα ομορφιάς και σεβασμού, βιβλία οικογενειακά κειμήλια και το πέρασμά τους από ζωή σε ζωή, τις αφιερώσεις στα πρωτοσέλιδα και το πνεύμα τους που δένεται αδιάσπαστα με το αντίτυπο εφεξής, για παθιασμένους αναγνώστες και αναγνώσεις ιστορικών κειμένων, για την γλώσσα, τον ρατσισμό, τον σεξισμό και όλα τα κοινωνικά και πολιτισμικά που καθρεφτίζει στις πτυχές του συντακτικού των γλωσσών, για τους επιμελητές και διορθωτές των κειμένων που μπαίνουν στο πετσί των γραπτών άλλων και τα υποστηρίζουν έτσι ώστε να δείξουν τον ωραιότερό τους εαυτό ακόμα και όταν δεν τους ανήκουν, για τα μέσα γραφής και το δέσιμο που έχουμε μαζί τους -τα μολύβια, στιλούς, πένες- και την μαγεία που νομίζουμε ότι μας δίνουν όταν γίνονται προέκταση των δακτύλων και του νου μας, για την συνέχεια στα γραψίματα μιας και όλα έχουν ειπωθεί με τον ένα ή τον άλλο τρόπο άρα μιλάμε για ανακύκλωση της παγκόσμιας λογοτεχνίας, για τους καταλόγους των εκδοτικών οίκων, για τα βιβλία κύβους παιχνίδια, για τις δημόσιες και τις ιδιωτικές αναγνώσεις που είναι και στις δύο περιπτώσεις παραστάσεις, για τα παλαιού τύπου σκοτεινά και σκονισμένα βιβλιοπωλεία που αργοεξαφανίζονται, για τον τρόπο που τοποθετούμε τα βιβλία δίπλα δίπλα το ένα στο άλλο και τέλος, για βιβλία για τα βιβλία (και αυτή!! και από το 1998). Στο τέλος προτείνει τίτλους βιβλιοβιβλίων, άπειρων που όλα θα ήθελα να τα έχω και όχι μόνο να τα έχω αλλά και να τα διαβάσω. Ουφ! μια τεράστια πρόταση βγήκε χωρίς ανάσα. Δεν τα ανέφερα και όλα ούτε μπήκα σε λεπτομέρειες…
Και ο τίτλος του, ex libris, είναι ξεχωριστός. Ως επίθετο σημαίνει εκείνη την ένδειξη που σημειώνει την προέλευση από συλλογή βιβλίων ή βιβλιοθήκης, ως ουσιαστικό, από την άλλη, είναι μια καρτέλα στην οποία αναφέρονται τα στοιχεία του κατόχου του βιβλίου. Στην πρώτη και πιο γνωστή, του επιθέτου εκδοχή του (ex lib σε συντομογραφία, χαϊδευτικά), είναι ένα ορθογώνιο ή τετράγωνο σήμα κολλημένο στην μέσα μεριά του εξωφύλλου που συνήθως έχει να κάνει με παραστάσεις βιβλίων, ανάγνωσης, γνωστά και αγαπημένα με φαντασία και εικαστικότητα δοσμένα (δείγματα βρίσκονται εδώ στις πρώτες αναρτήσεις που έκαναν οι Βολτίτσες).
Όμως δεν προχώρησα σε καμία μετάφραση, δεν το δοκίμασα καν. Έκανα τις δικές μου σκέψεις περπατώντας πάνω στα κείμενα, ακλούθησα και πιο δικά μου, μίλησα μαζί τους, με άλλα ναι συμφώνησα με άλλα όχι και τόσο, έφτιαξα και δικά μου, και έμεινα εκεί.