Οι αρχαίοι Κυνικοί

O Μαραμπού διάβασε και μας έστειλε εντυπώσεις.

Οι αρχαίοι Κυνικοί θεωρούνταν οι παρίες της φιλοσοφίας. Περιθωριακοί, μισότρελοι και φαφλατάδες. Κανείς δεν τους έπαιρνε στα σοβαρά παρά μόνο για όσο διάστημα κρατούσε η παράξενη “παράστασή” τους. Κάποτε που ο Διογένης μιλούσε για ένα σοβαρό ζήτημα και κανείς δεν πλησίαζε να ακούσει άρχισε να σφυρίζει σαν πουλί˙ μόλις μαζεύτηκαν πολλοί τούς κατσάδιασε που όταν πρόκειται για ανοησίες σπεύδουν με ζήλο, ενώ για τα σπουδαία πράγματα καθυστερούν και δεν έχουν καμία διάθεση.

Αντιρρησίες και ασυμβίβαστοι, τα έβαζαν με την εξουσία και τις κοινωνικές συμβάσεις. Δεν προκαλούσαν μόνο κούφιους εντυπωσιασμούς αλλά γέμιζαν τις “παραστάσεις” με βαθύ στοχασμό που αποτέλεσε την μακρόχρονη φιλοσοφία τους, που έφθασε μέσω μαρτυριών μεταγενέστερων φιλοσόφων και βιογράφων, ως τις μέρες μας. Ποιος δεν γνωρίζει για το αναμμένο φανάρι καταμεσήμερο, με το οποίο ο Διογένης έψαχνε για έναν άνθρωπο ή για τον άνθρωπο του Πλάτωνα, ο οποίος όταν διατύπωσε τον ορισμό του ότι ο άνθρωπος είναι ένα δίποδο ζώο χωρίς φτερά, ο Διογένης μάδησε ένα κοτόπουλο και το ελευθέρωσε την Ακαδημία του πρώτου, αναφωνώντας “Αυτός είναι ο άνθρωπος του Πλάτωνα”!

Εκείνο που εντυπωσιάζει με τους Κυνικούς είναι η απόλυτη συνέπεια και ταύτιση ανάμεσα στην σκέψη και την ζωή τους. Περιφρονούσαν με ζήλο τα χρήματα, ο πλούτος είναι ένας εμετός της τύχης, και παρά ταύτα ένιωθαν ευτυχείς με την ύπαρξή τους – ο Διογένης έλεγε ότι τον είχαν βρει όλα όσα συμβαίνουν στις τραγωδίες: γιατί ήταν φτωχός, πλανόβιος, πρόσκαιρος. “Ενώ όμως τέτοια είναι η κατάστασή μου, είμαι έτοιμος να συναγωνιστώ σε ευτυχία τον βασιλιά των Περσών”.

Η ζωή τους ήταν μοναχική και εγκρατής, και συμπορευόταν με τα βαθιά πιστεύω τους – όταν κάποτε ορισμένοι τον περιγελούσαν που περπατούσε στη στοά αντίθετα, ο Διογένης τους είπε: “Δεν ντρέπεστε εσείς που πορευόσαστε ανάποδα στη ζωή να κατηγορείτε εμένα επειδή το κάνω ανάποδα στο περπάτημα;” Θεωρούσε ότι, οι άνθρωποι εφοδιάζονται με ό,τι τους είναι απαραίτητο για να ζουν, ενώ με ό,τι τους είναι απαραίτητο για να ζουν σωστά δεν εφοδιάζονται και κατέληγε με μια αιχμηρή κυνικότητα (μια λέξη της οποίας υπήρξε ο δημιουργός!) που συμψήφιζε όλη την κοσμοθεωρία του ότι στη ζωή πρέπει να είναι κανείς εφοδιασμένος με νου ή με μια θηλιά.

Το βιβλίο είναι μια βιβλιογραφική καταγραφή όλων των σωζόμενων αποσπασμάτων και μαρτυριών για τους βασικότερους εκπροσώπους της Κυνικής φιλοσοφίας – Αντισθένης (που θεωρείται και ο θεμελιωτής), Διογένης ο Κυνικός, Κράτης, Ιππαρχία, Μητροκλής και μερικοί ελάσσονες Κυνικοί. Όλα τα παραπάνω αποσπάσματα αποδίδονται στον Διογένη τον Κυνικό και επέλεξα τα “δικά του” γιατί είναι ο πλέον γνωστός εκπρόσωπος της Κυνικής φιλοσοφίας. Ωστόσο, μερικά αποσπάσματα αποδίδονται (ίσως ελαφρώς παραφρασμένα) σε δύο ή περισσότερους Κυνικούς και αυτή η σύγχυση οφείλεται στο γεγονός ότι οι Κυνικοί δεν άφησαν γραπτά πίσω τους και η διδασκαλία τους προέρχεται από μεταγενέστερους μελετητές με ό,τι αυτό συνεπάγεται.

Το συγκεκριμένο βιβλίο είναι μια συλλογή αποφθεγμάτων και τίποτα περισσότερο. Είναι χρήσιμο αν διαβαστεί αλλά δεν ξέρω κατά πόσο είναι και ελκυστικό. Επειδή όμως, μου αρέσει η Κυνική φιλοσοφία και θα ήθελα να πείσω μερικούς να ψαχτούν παραπάνω, δράττομαι της ευκαιρίας, να μνημονεύσω ένα εξαιρετικό βιβλιαράκι του Τζαίησον Ξενάκη με τίτλο “Χίππηδες και Κυνικοί”, εκδ. Απόπειρα, που προλογίζει ο θρυλικός Λεωνίδας Χρηστάκης (ένα must read ανάγνωσμα για ψαγμένους αναγνώστες που είναι εξαντλημένο εδώ και πολλά χρόνια και εξαφανισμένο από προσώπου γης, όμως, όποιος καταφέρει να βρει ένα αντίτυπό του κάπου, μπορεί να γίνουν θαύματα εν όψει Χριστουγέννων, θα νιώσει πλήρης και πλούσιος!).

Για να επιστρέψω ξανά στο βιβλίο που παρουσιάζω εδώ, ο Ν. Μ. Σκουτερόπουλος (που έκανε την επιμέλεια, την μετάφραση και τον σχολιασμό των αποσπασμάτων), στο πρόλογό του – και αυτό θα είναι ο δικός μου επίλογος – επισημαίνει το εξής: έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε το κέντημα του αρχαίου κόσμου από την καλή˙ με τους Κυνικούς το βλέμμα στρέφεται για λίγο και στην ανάποδη όψη του, την όχι και τόσο όμορφη, αυτήν όμως που, όπως θα έλεγε και ο Σοπενάουερ, μας επιτρέπει να αντιληφθούμε πώς ενώνονταν τα νήματα.