Διαβάζοντας τα γράμματα του ιρλανδού Τζέημς Τζόυς προς την αγαπημένη του σύντροφο Νόρα Μπάρνακλ, αναρωτιέμαι κατά πόσο ο ίδιος θα ήθελε να εκδοθούν, να μεταφραστούν, να διαβαστούν παγκοσμίως. Κατά πόσο ο κορυφαίος συγγραφέας του Οδυσσέα θα επιθυμούσε οι ιδιωτικές του στιγμές και φαντασιώσεις να γίνουν δημόσιο αγαθό.
Η Νόρα Μπάρνακλ ήταν ένα σπουδαίο κεφάλαιο στη ζωή του Τζόυς και μια σημαντική πηγή έμπνευσης όλων των σελίδων της ζωής του. Όταν γνωρίστηκαν ήταν 19 ετών εκείνη και 23 αυτός και έμειναν μαζί μέχρι να τους χωρίσει ο θάνατος σε μια σχέση γεμάτη πάθος, ένταση και με αρκετά σκαμπανεβάσματα.
Μέσα από τις επιστολές του, εκτός από όλη την ερωτική του ζωή που ξεδιπλώνεται στη φαντασία του αναγνώστη, φαίνεται ο τρόπος ζωής του συγγραφέα, η αγωνία του να στηρίξει οικονομικά τον εαυτό του και την οικογένειά του, η αγωνία του να εκδοθούν τα βιβλία του, τα πνευματικά παιδιά που κυοφορούσε χρόνια.
Μία ακόμη συμπεριφορά του που παρουσιάζεται μέσα από τις επιστολές είναι η διάθεσή του να ικανοποιεί τη Νόρα δωρίζοντάς της αντικείμενα. Ανάλλογα με τα οικονομικά του, πότε της αγόραζε κοσμήματά μέσα σε φανταχτερά κουτιά, πότε δερμάτινα γάντια και γούνες και πότε δώρα περισσότερο προσωπικά.
Ένα από αυτά ήταν η δημιουργία ενός χειρόγραφου βιβλίου από φύλλα περγαμηνής της ποιητικής του συλλογής Μουσική Δωματίου. Επιθυμία του ήταν να καταστρέψει όλα τα υπόλοιπα χειρόγραφά του ώστε το μοναδικό χειρόγραφο της Μουσικής Δωματίου να βρίσκεται στα χέρια της γυναίκας του.
Στις 22 Δεκεμβρίου του 1909 στέλνει το δώρο που σχεδίαζε μαζί με την παρακάτω επιστολή.
Ίσως η επιστολή να περιλαμβάνει την καλύτερη αφιέρωση που έχει γραφτεί ποτέ μαζί με ένα βιβλίο δώρο.
Νόρα αγαπημένη μου
Σου στέλνω εξπρές και συστημένο ένα δώρο για τα Χριστούγεννα. Είναι το καλύτερο που μπορώ να σου προσφέρω (κι όμως φτωχικό, όσο να πεις) σαν ευχαριστήριο για την ειλικρινή, αφοσιωμένη, πιστή σου αγάπη. Έχω στοχαστεί κάθε λεπτομέρεια τις νύχτες που δεν κοιμόμουν, ή όταν τριγύριζα με το αυτοκίνητο σ' όλο το Δουβλίνο και νομίζω πως το αποτέλεσμα είναι τελικά επιτυχημένο. Όμως ακόμη κι αν το δώρο μου δεν προκαλούσε παρά μονάχα ένα φευγαλέο κοκκίνισμα στα μάγουλά σου από την ευχαρίστηση να ανακαλύπτεις ότι η τρυφερή, ερωτευμένη και η πιστή καρδιά σου τρέμει από χαρά, εγώ θα ένιωθα ότι οι κόποι μου έχουν αληθινά, αληθινά, αληθινά, ανταμειφθεί.
Ίσως τούτο το βιβλίο που σου στέλνω να ζήσει πιο πολύ από εμένα κι από εσένα. Ίσως μια μέρα τα δάχτυλα ενός νεαρού άντρα ή μιας νεαρής γυναίκας (των παιδιών των παιδιών μας) να ξεφυλλίσουν ευλαβικά τα φύλλα της περγαμηνής, όταν πια οι δυο εραστές που τα αρχικά τους είναι χαραγμένα στο κάλυμμα, θα 'χουν χαθεί από καιρό. Τίποτα δεν θα έχει μείνει τότε, αγαπημένη μου, απ' τα φτωχά μας τα κορμιά που τα συνταράζουν τα πάθη και ποιος να ξέρει πού θα βρίσκονται δύο ψυχές που συνεννοούνταν μονάχα με το βλέμμα. Θα 'θελα να προσευχηθώ στο Θεό η ψυχή μου να παρασυρθεί από τον άνεμο, κι αν ο Θεός θελήσει, ν' αφήσει την πνοή μου να χαϊδεύει απαλά, αιώνια, ένα παράξενο μοναχικό γαλάζιο λουλούδι, μουσκεμένο στη βροχή, σ' έναν έρημο χερσότοπο του Ώγκριμ ή του Όρανμορ.
Πού να βρίσκεται άραγε αυτό το όμορφο (το ομορφότερο) δώρο που με τόση αγάπη προσέφερε ο Τζόυς στη γυναίκα του;
Δεν ξέρω.
Ξέρω όμως ότι όταν θα λέω "'έρωτας" θα εννοώ αυτό ακριβώς που είχαν ο Τζέημς και η Νόρα.
Η Νόρα Μπάρνακλ ήταν ένα σπουδαίο κεφάλαιο στη ζωή του Τζόυς και μια σημαντική πηγή έμπνευσης όλων των σελίδων της ζωής του. Όταν γνωρίστηκαν ήταν 19 ετών εκείνη και 23 αυτός και έμειναν μαζί μέχρι να τους χωρίσει ο θάνατος σε μια σχέση γεμάτη πάθος, ένταση και με αρκετά σκαμπανεβάσματα.
Μέσα από τις επιστολές του, εκτός από όλη την ερωτική του ζωή που ξεδιπλώνεται στη φαντασία του αναγνώστη, φαίνεται ο τρόπος ζωής του συγγραφέα, η αγωνία του να στηρίξει οικονομικά τον εαυτό του και την οικογένειά του, η αγωνία του να εκδοθούν τα βιβλία του, τα πνευματικά παιδιά που κυοφορούσε χρόνια.
Μία ακόμη συμπεριφορά του που παρουσιάζεται μέσα από τις επιστολές είναι η διάθεσή του να ικανοποιεί τη Νόρα δωρίζοντάς της αντικείμενα. Ανάλλογα με τα οικονομικά του, πότε της αγόραζε κοσμήματά μέσα σε φανταχτερά κουτιά, πότε δερμάτινα γάντια και γούνες και πότε δώρα περισσότερο προσωπικά.
Ένα από αυτά ήταν η δημιουργία ενός χειρόγραφου βιβλίου από φύλλα περγαμηνής της ποιητικής του συλλογής Μουσική Δωματίου. Επιθυμία του ήταν να καταστρέψει όλα τα υπόλοιπα χειρόγραφά του ώστε το μοναδικό χειρόγραφο της Μουσικής Δωματίου να βρίσκεται στα χέρια της γυναίκας του.
Στις 22 Δεκεμβρίου του 1909 στέλνει το δώρο που σχεδίαζε μαζί με την παρακάτω επιστολή.
Ίσως η επιστολή να περιλαμβάνει την καλύτερη αφιέρωση που έχει γραφτεί ποτέ μαζί με ένα βιβλίο δώρο.
Νόρα αγαπημένη μου
Σου στέλνω εξπρές και συστημένο ένα δώρο για τα Χριστούγεννα. Είναι το καλύτερο που μπορώ να σου προσφέρω (κι όμως φτωχικό, όσο να πεις) σαν ευχαριστήριο για την ειλικρινή, αφοσιωμένη, πιστή σου αγάπη. Έχω στοχαστεί κάθε λεπτομέρεια τις νύχτες που δεν κοιμόμουν, ή όταν τριγύριζα με το αυτοκίνητο σ' όλο το Δουβλίνο και νομίζω πως το αποτέλεσμα είναι τελικά επιτυχημένο. Όμως ακόμη κι αν το δώρο μου δεν προκαλούσε παρά μονάχα ένα φευγαλέο κοκκίνισμα στα μάγουλά σου από την ευχαρίστηση να ανακαλύπτεις ότι η τρυφερή, ερωτευμένη και η πιστή καρδιά σου τρέμει από χαρά, εγώ θα ένιωθα ότι οι κόποι μου έχουν αληθινά, αληθινά, αληθινά, ανταμειφθεί.
Ίσως τούτο το βιβλίο που σου στέλνω να ζήσει πιο πολύ από εμένα κι από εσένα. Ίσως μια μέρα τα δάχτυλα ενός νεαρού άντρα ή μιας νεαρής γυναίκας (των παιδιών των παιδιών μας) να ξεφυλλίσουν ευλαβικά τα φύλλα της περγαμηνής, όταν πια οι δυο εραστές που τα αρχικά τους είναι χαραγμένα στο κάλυμμα, θα 'χουν χαθεί από καιρό. Τίποτα δεν θα έχει μείνει τότε, αγαπημένη μου, απ' τα φτωχά μας τα κορμιά που τα συνταράζουν τα πάθη και ποιος να ξέρει πού θα βρίσκονται δύο ψυχές που συνεννοούνταν μονάχα με το βλέμμα. Θα 'θελα να προσευχηθώ στο Θεό η ψυχή μου να παρασυρθεί από τον άνεμο, κι αν ο Θεός θελήσει, ν' αφήσει την πνοή μου να χαϊδεύει απαλά, αιώνια, ένα παράξενο μοναχικό γαλάζιο λουλούδι, μουσκεμένο στη βροχή, σ' έναν έρημο χερσότοπο του Ώγκριμ ή του Όρανμορ.
Πού να βρίσκεται άραγε αυτό το όμορφο (το ομορφότερο) δώρο που με τόση αγάπη προσέφερε ο Τζόυς στη γυναίκα του;
Δεν ξέρω.
Ξέρω όμως ότι όταν θα λέω "'έρωτας" θα εννοώ αυτό ακριβώς που είχαν ο Τζέημς και η Νόρα.
4 σχόλια:
Αγόρασα και γω αυτό το βιβλιαράκι. Έχω μια "μεταστατική" εμμονή με οτιδήποτε Τζοϋσικό που μετά βίας καταφέρνω να διατηρώ στα όρια του λογοτεχνικού! Επιπλέον, διατηρώ και μια αγάπη για τις αλληλογραφίες και τα ημερολόγια των συγγραφέων. Αν και αμφιταλαντεύομαι αν θέλω να τα διαβάζω, γιατί αυτές οι αναγνώσεις εγείρουν ηθικά ζητήματα. Για την δική μου κλίμακα αξιών, το να διαβάσεις ένα γράμμα μου που δεν απευθύνεται σε σένα είναι το πιο απεχθές πράγμα. Όταν πλέον, τα κοινωνικά δίκτυα έχουν γίνει μια κλειδαρότρυπα ελεύθερης πρόσβασης, η παραπάνω σκέψη ακούγεται παρωχημένη. Όταν όμως η συμπύκνωση των σκέψεων που μεταφέρεται μέσω του γραπτού λόγου είναι προορισμένη να διαβαστεί και να εκτιμηθεί από πολύ περιορισμένο αριθμό ατόμων τότε υποτιμάται η αξία της και η δυναμική της, αν εκτεθεί σε ευρύτερο κοινό.
Στους συγγραφείς εν προκειμένω, δεν ξέρω κατά πόσο αυτό που λέγεται, ότι μέσα από τις επιστολές μαθαίνεις λίγο καλύτερα τον συγγραφέα, ισχύει στην πραγματικότητα. Νομίζω ότι, η ανάγνωση επιστολών γαργαλάει λίγο το ηδονοβλεπτικό μας αισθητήριο, να μάθουμε ότι ο συγγραφέας υπήρξε βασανισμένος, είχε διαταραγμένες ερωτικές σχέσεις, ή ότι ήταν ένας κοινός θνητός όπως οι περισσότεροι, εν τέλει πιστεύω ότι μέσω των επιστολών δεν εξυψώνεται στο ελάχιστο ο συγγραφέας, ίσως μόνο φωτίζεται (κατά τη συνήθη έκφραση) η ανθρώπινη πλευρά του.
Αυτό που εγώ βρίσκω ενδιαφέρον στις αλληλογραφίες των συγγραφέων, είναι να αναζητώ ενδείξεις και μοτίβα σκέψεων που χρησιμοποιήθηκαν στα έργα τους (πάντα διαβάζω τις αλληλογραφίες αφού έχω πρώτα διαβάσει σχεδόν όλα τα έργα του συγγραφέα). Στο "Γράμματα στη Νόρα" για παράδειγμα, μου άρεσε που έμαθα (έστω και από την εισαγωγή, μιας και αυτή η λεπτομέρεια υπήρχε στα γράμματα της Νόρας προς τον Τζόυς, τα οποία δεν συμπεριλαμβάνονταν στην συγκεκριμένη έκδοση) ότι, ο τρόπος που απαντούσε στα γράμματα του, γράφοντας μερικές φορές χωρίς καθόλου σημεία στίξης και με έναν εσωτερικό μονόλογο μπερδεμένο που θύμιζε κουρασμένο άτομο πριν τον πάρει ο ύπνος, είναι ο ίδιος τρόπος που επέλεξε ο Τζόυς για να γράψει τον εκπληκτικό μονόλογο του στις τελευταίες σελίδες του Οδυσσέα. Από την άλλη, στα Ημερολόγια του Κάφκα διακρίνονται μερικές ιδέες που ξεπήδησαν αργότερα στα έργα του. Η σχέση μεταξύ αλληλογραφίας/ημερολογίων και λογοτεχνικών έργων, μπορεί να αποδοθεί με ένα παράδειγμα: στα Ημερολόγια του Κάφκα είσαι σίγουρος ότι αυτός που τα έγραψε ήταν δυστυχισμένος άνθρωπος, στα λογοτεχνικά του έργα μόνο να το υποθέσεις μπορείς.
Εν κατακλείδι, αν εξαιρέσεις την περίπτωση του Σεφέρη ο οποίος διατηρούσε αντίγραφα των επιστολών του, σημάδι ότι εκτός των άλλων ίσως επιθυμούσε και την δημοσίευσή τους μετά θάνατον, οι περισσότερες περιπτώσεις δημοσιευμένων επιστολών αποτελούν εξαργύρωση της υστεροφημίας του συγγραφέα καθώς και άκρατη εμπορική εκμετάλλευση. Η γοητεία της ανάγνωσης των επιστολών όμως παραμένει διαρκής... και αν ήμουν στο facebook θα συνυπέγραφα αυτή τη δήλωση με ενα like!
Καλό απόγευμα Librarian!
Υ.Γ. Το ταξίδι στην άκρη της νύχτας δεν τελείωσε ακόμα; Δε θα κρυφοκοιτάξουμε στις "ταξιδιωτικές" σου εντυπώσεις;
Το αγόρασες, ε; Εγώ δεν το αγόρασα, ευτυχώς, γιατί δεν είναι από τα βιβλία που θα ήθελα να έχω στη βιβλιοθήκη μου. Θυμάμαι την αγάπη σου για τον Τζόυς αλλά πιστεύω ότι αυτό το βιβλίο δεν τον κολακεύει ιδιαίτερα. Δεν έχω κάποιο ιδιαίτερο θέμα με αλληλογραφίες και ημερολόγια αλλά σε αυτήν την περίπτωση φαίνεται πως ο ίδιος συγγραφέας δεν είχε καμία θέληση να εκδοθούν καθώς τονίζει στη Νόρα ότι έχουν γραφεί μόνο για εκείνη.
Ηθικά δεν μου αρέσει να εισχωρώ στις τόσο ιδιωτικές στιγμές των ανθρώπων.
Από την άλλη πλευρά υπάρχουν κάποιες επιστολές που έχουν ενδιαφέρον, όπως αυτή που ανήρτησα καθώς και κάποιες στις τελευταίες σελίδες του βιβλίου που αναφέρεται στην αλληλογραφία με τον εκδότη του.
Όλες οι υπόλοιπες επιστολές με τις σεξουαλικές φαντασιώσεις του μου περνάν απαρατήρητες. Προτιμώ να διαβάσω ένα ερωτικό μυθιστόρημα (όχι τις πενήντα αποχρώσεις του γκρι αλλά το Μέγα Ανατολικό έχω στο μυαλό μου) παρά αλληλογραφία.
Το ταξίδι στην άκρη της νύχτας έχει από καιρό τελειώσει. Μου άφησε ανάμεικτα συναισθήματα. Ένα ένα σίγουρο, θα προτιμούσα να ήξερα γαλλικά και να το είχα διαβάσει στο πρωτότυπο. Σίγουρα η ανάγνωση θα είχε κορυφωθεί περισσότερο.
Αν και στο χρωστάω, θα το αφήσω χωρίς ανάρτηση.
Εσένα πώς σου φάνηκε η Χλομή φωτιά;
Θα συμφωνήσω μαζί σου, αυτό το βιβλίο δεν κολακεύει τον Τζόυς (όχι ότι μια επιλογή αλληλογραφίας θα έπρεπε να το κάνει αλλά επειδή η συγκεκριμένη επιλογή δεν το καταφέρνει. Παρουσιάζεται σαν ένα φάντασμα του εαυτού του. Βέβαια δεν συμπεριλαμβάνονται άλλες επιστολές, προς τους φίλους συγγραφείς φερ' ειπείν. Εκτός των άλλων, η Νόρα δεν έχει κανένα λογοτεχνικό ενδιαφέρον σχεδόν ούτε για τα βιβλία του. Νομίζω ότι ο Τζόυς χειρίστηκε πολύ καλύτερα τον έρωτά του προς αυτήν, μέσα από τις μετεμψυχώσεις που τις προσέδωσε στα κείμενα του). Αν, για 200 σελίδες παραπάνω γραμμένες στο ίδιο ύφος, πλήρωνα αυτό το βιβλίο 15 ευρώ, θα ένιωθα σίγουρα εξαπατημένος!
Δεν την ξεκίνησα την Χλομή φωτιά γιατί όπως ξεφύλλισα μερικά κομμάτια μού φάνηκε βαρύ ανάγνωσμα για καλοκαίρι. Η αλήθεια είναι ότι ένιωθα λογοτεχνικά μουδιασμένος απέναντι στον Ναμπόκοφ γιατί είχα διαβάσει ένα αφήγημά του (Πρόσκληση σ'έναν αποκεφαλισμό) που μου φάνηκε επιεικώς άθλιο και βαρετό και ενώ περίμενα ότι ο Ναμπόκοφ θα ταιριάζει στα γούστα μου, έμεινα ξαφνικά σαστισμένος! Ευτυχώς βρήκε ο αδερφός μου στα παλαιοβιβλιοπωλεία την Άμυνα του Λούζιν και την Λολίτα και η σχέση αποκαταστάθηκε πλήρως. Σίγουρα θα μου αρέσει και το δικό σου!
Υ.Γ. Μου άρεσε ο αυθόρμητος διαχωρισμός που έκανες για τα ερωτικά μυθιστορήματα! Και τα δυο είναι ερωτικά μυθιστορήματα απλώς το ένα είναι έξω από τα χωράφια της λογοτεχνίας. Δεν χρειαζόταν η διευκρίνηση... μεταξύ κατεργαρέων! Και εγώ θέλω να διαβάσω τον Μέγα Ανατολικό, έχω σκεφθεί να το αγοράσω κάποιες φορές άλλα είναι τόσο ακριβό να πάρεις όλους τους τόμους, που μόνο με την σκέψη ξεκαυλώνω (για να χρησιμοποιήσω και την γλώσσα του βιβλίου)! Άσε που μετά τις πρώτες σελίδες γίνεται φανερά μονότονο και βαρετό! Ενώ οι Πενήντα Αποχρώσεις μπερδεύουν και λίγο λογοτεχνία, προβάλλουν τα σωστά πρότυπα, ενισχύουν τις σωστές προκαταλήψεις.
Μήπως τελικά να...
"Εξαπατημένος" αυτή η λέξη νομίζω ότι ταιριάζει πολύ στα χρόνια της κρίσης που ζούμε.
Η Χλομή φωτιά πιστεύω ότι είναι και αυτό ένα βιβλίο που υστερεί πολύ αν το διαβάσεις μεταφρασμένο (περισσότερο και από το ταξίδι του Σελίν).
Όταν το διαβάσεις το συζητάμε.
Οι εκδόσεις Άγρα έβγαλαν μια περίληψη του Μεγάλου Ανατολικού σε έναν τόμο, σίγουρα είναι καλύτερα αυτούσιο το έργο αλλά από το τίποτα.
Η άλλη επιλογή είναι άμα το βρεις κάπως κάπου κάποτε σε μια βιβλιοθήκη και το δανειστείς.
Δημοσίευση σχολίου