Δευτέρα 24 Αυγούστου 2009

Ο φύλακας στη σίκαλη


Είναι ένα πιτσιρίκι διαφορετικό από τα άλλα γιατί εκείνο όλα γύρω τα θεωρούσε «κάλπικα». Το μόνο που ήθελε ήταν να μην μπορούσε ούτε να μιλάει ούτε να ακούει, θεωρώντας ότι με αυτόν τον τρόπο θα κέρδιζε την ησυχία του. Ή να είχε μια φάρμα, κάπου μακριά, σε ένα μέρος ήσυχο, να ζούσε μόνος, με τον κήπο του και τα ζώα του. Να μεγάλωνε τα παιδιά του κρύβοντάς τα από τον κόσμο δίνοντάς τους μόνο βιβλία.
Είναι ένα πιτσιρίκι που για τρεις μέρες διαλέγει να αποδράσει από την πραγματικότητα και να τους αφήσει όλους πίσω.
Είναι ο θάνατος του αδερφού του, του μιλάει αλλά ξέρει ότι δεν μπορεί να τον ακούσει,
είναι και η αποβολή από το σχολείο, ένα ακόμη σχολείο που τον διώχνει, δεν τον νοιάζει τι θα πουν οι δικοί του αλλά φοβάται,
είναι και ολόκληρη η κοινωνία που είναι και αυτή… κάλπικη.
Περιπλανιέται, χωρίς κάποιον συγκεκριμένο προορισμό, παρατηρεί γύρω του, ψάχνει τους ανθρώπους του, βυθίζεται στις σκέψεις του και εμείς κρυφός παρατηρητής και συνοδοιπόρος.
Δίχως ενοχές σκεφτόμαστε τις σκέψεις του.
Ο Χόλντεν Κόλφιλντ είναι ένα πιτσιρίκι διαφορετικό από τα άλλα, γιατί έχει άσπρες τρίχες στα μαλλιά του και είναι και ψηλός πολύ και έτσι μοιάζει με μεγαλύτερος, τόσο μεγαλύτερος που καμιά φορά του σερβίρουν αλκοόλ.

Ο αμερικάνος συγγραφέας Τζ. Ντ. Σάλιντζερ έγραψε το βιβλίο του το 1951 και αν κάτι με εντυπωσίασε περισσότερο είναι η γλώσσα και το ύφος που χρησιμοποιεί:
"Αυτό που μου τη δίνει στ' αλήθεια είναι ένα βιβλίο που, άμα τελειώσεις να το διαβάζεις, θα ΄θελες να 'χεις φιλαράκο σου το συγγραφέα που το 'γραψε, και να μπορείς να τον παίρνεις τηλέφωνο όποτε σου κάνει όρεξη.".

Το βιβλίο αυτό συγκαταλέγεται στα βιβλία που πρέπει να διαβάσεις, και αν το διαβάσεις σε εφηβική ηλικία ακόμη καλύτερα.

Συνεχώς αναρωτιόμουν, καθώς διάβαζα, πως θα ήταν το κείμενο στο πρωτότυπο. Χωρίς καμία αμφιβολία η μετάφραση της ποιήτριας Τζένης Μαστοράκη ήταν δύσκολη υπόθεση.

«Το βιβλίο το ξαναδιάβασα επιτέλους. Και δε με πρόδωσε. Κατακαλόκαιρο του '68 μού το 'χε φέρει ο Νίκος, ο παιδικός μου φίλος που ήθελε να γίνει Χόλντεν, κι έγινε τελικά παιδοψυχίατρος. Λέω και ξαναλέω «το βιβλίο», σαν ν' αποφεύγω τον τίτλο. Ο φύλακας στη σίκαλη. Ποτέ δεν το συνήθισα έτσι όπως έγινε στα ελληνικά το Catcher in the Rye. Η κυριολεκτική μετάφρασή του ήταν δρακόντειος όρος στο συμβόλαιο, κι ο Γιώργος Βαμβαλής, ο εκδότης, πάλευε να τους διαβιβάσει την απελπισία μου, πού να τον βρούμε εμείς τον catcher, πού τη σίκαλη, εκτός από τις φρυγανιές. Δε σήκωναν κουβέντα. Η λέξη «φύλακας» ήταν η τελευταία παραχώρηση. Eνας τερματοφύλακας λειψός. Πριν απ' το τέρμα ενός γκρεμού. Το «βιβλίο» λοιπόν. Από το 1968 και μέχρι σήμερα είναι σταθερά το πιο αγαπημένο μου. Eνα κομμάτι μου που αιμορραγεί αόρατα, τρυπημένο από αόρατη σφαίρα.».

Αυτά μεταξύ άλλων έγραψε η μεταφράστρια στην Καθημερινή το 2006 και η αγάπη της για το βιβλίο που μετέφρασε με έκανε να πιστέψω ακόμη περισσότερο πως η μετάφρασή του δεν ήταν μόνο δύσκολη αλλά αναμφίβολα ήταν και μια εξαιρετική δουλειά.

Πολλούς προβληματισμούς μου γεννά η κίνηση του 90χρονου σήμερα συγγραφέα που μήνυσε εκείνον που προσπάθησε να γράψει τη συνέχεια του βιβλίου. Δεν ξέρω αν θίγονται τα πνευματικά δικαιώματά του ή αν θίγεται η ελευθερία του λόγου που εκφράζεται μέσα από τη λογοτεχνία.

Πέμπτη 6 Αυγούστου 2009

Καλοκαιρινές αναγνώσεις



Οι καλοκαιρινές αναγ
νώσεις είναι πολύ σημαντικές στην ζωή των ανθρώπων.

Έτσι θα άρχιζα το κείμενο αν ήταν έκθεση της έκτης δημοτικού ή της πρώτης γυμνασίου. Αλλά παρόλο που δεν είναι σχολική έκθεση ισχύει ότι οι καλοκαιρινές αναγνώσεις επιτελούν σπουδαία και συμβολική λειτουργία.
Είναι ιδιαίτερες με τον τρόπο τους. Δεν γίνονται στο περίσσευμα του εργασιακού, επαγγελματικού και οικιακού χρόνου, όπως συμβαίνει τις υπόλοιπες εποχές. Τα διαβάσματα στον ήλιο αντιπροσωπεύουν την προσμονή ελεύθερου χρόνου, της αυτοδιαχείρισης του εαυτού μας, το δικαίωμα της άνεσης να διαβάσουμε κάτι παραπάνω από τα προγραμματισμένα, εφημερίδες, ή άλλα που πρέπει για διάφορους λόγους (σπουδές, ενημέρωση δουλειάς, κλπ). Μπορούν τώρα να καταλάβουν κύριο κομμάτι του καιρού μας, να γίνουν διασκέδαση αποκλειστική, προσωπική, κάτι που κάνει κάποιος δώρο στον ίδιο.
Μέσα στο ταξίδι των διακοπών με την φυσική έννοια, η ανάγνωση αποτελεί ένα δεύτερο ταξίδι, νοερό, νοητικό. Ταξίδι μέσα στο ταξίδι, πολυδιάστατο, διπλοτάξιδο.
Οι καλοκαιρινοί αναγνώστες είναι υπαίθριοι αναγνώστες. Διαβάζουν σε χώρους ανοιχτούς, στα μπαλκόνια, στις ξαπλώστρες της παραλίας, στα τραπεζάκια έξω, περιμένοντας να πάνε, να έρθουν, στον κόσμο με την κίνηση. Δεν κλείνονται μέσα, βγαίνουν σε περιοχές δημόσιας δραστηριότητας.

Την επιλογή των καλοκαιρινών αναγνώσεων θα έβαζα σε δυο βασικές κατηγορίες. Η πρώτη αποτελείται από εκκρεμότητες που περιμένουν τον ειδικό χρόνο της σχόλης. Εκείνες που ντανιάζονται αδιάβαστες κάπου κοντά μας, στο κομοδίνο μας για παράδειγμα, που μας τράβηξαν το ενδιαφέρον, βιβλία που τα αγοράσαμε αλλά δεν πήραν καλή σειρά προτεραιότητας. Αδιάβαστα ή έστω αξεφύλλιστα δεν είναι δυνατόν να τοποθετηθούν στο σωστό ράφι με τα συναφή συγγενικά. Περιμένουν, λοιπόν, την κατάλληλη ευκαιρία επεξεργασίας τους. Το καλοκαίρι προσφέρεται, είναι η κατάλληλη περίσταση να «ξεχρεωθούν». Είναι διαθέσιμα, δεν απαιτείται αναζήτηση, μας περιμένουν και τα περιμένουμε. Η στιγμή τους έφτασε!
Η δεύτερη κατηγορία αναφέρεται σε βιβλία που αναζητάμε με σκοπό ακριβώς να διαβάσουμε το καλοκαίρι. Ρωτάμε τους γνωστούς μας, συμβουλευόμαστε φίλους, αναζητάμε προτάσεις στον τύπο. Εκδοτικοί οίκοι εκδίδουν με την ευκαιρία του καλοκαιριού ειδικά φυλλάδια, εφημερίδες και περιοδικά σπεύδουν να μας συστήσουν και να μας καθοδηγήσουν στο τι μπορούμε να διαβάσουμε. Αναφέρονται σε νέες κυκλοφορίες, στην κλασική λογοτεχνία και στο τι διαβάζουν αυτόν τον καιρό (ή λένε ότι διαβάζουν) γνωστοί και διάσημοι (συνήθως πέντε βιβλία εντελώς διαφορετικά μεταξύ τους). Παρουσιάζονται σε λίγες αράδες σε συνοδεία της εικόνας του εξώφυλλου τους. Δημιουργούν μια μόδα, μια κοινωνική κουβέντα γύρω από αυτά, καλλιεργούν ένα αναγνωστικό κλίμα. Θυμάμαι να έχω δει σε μια μικρή παραλία τουλάχιστον δέκα ανθρώπους να διαβάζουν το ίδιο βιβλίο (είχε κόκκινο εξώφυλλο και ήταν αναγνωρίσιμο από μακριά).
Σε μια παρέα, τα βιβλία περνάνε από χέρι σε χέρι, κλίνονται συμφωνίες «όταν το διαβάσεις, θα μου το δώσεις;», και είναι δύσκολο να αρνηθείς ακόμα και όταν είσαι κάθετα εναντίον του δανεισμού γιατί μαζί είσαστε, θα είναι μπροστά όταν το βιβλίο διαβάζεται.
Τα χαρακτηριστικά αυτής της κατηγορίας περιλαμβάνουν βιβλία διαβαστερά, αυτά που δύσκολα διακόπτεις μιας και τα αρχίσεις, όχι όμως πλακωτικά σε περιεχόμενο, όχι εντελώς απλοϊκά από την άλλη, να έχουν μια ενδιαφέρουσα πλοκή, έντονη δράση και εναλλαγές, και συναισθήματα φυσικά. Να αφήνουν κάτι, μια γεύση ευχάριστη, εικόνες ασυνήθιστες, να έχουν πυροδοτήσει σκέψεις. Αστυνομικά, κοινωνικά, ιστορικά εμπίπτουν στις αγαπημένες προτιμήσεις.

Μην περιμένετε ότι θα παραθέσω κατάλογο καλοκαιρινών βιβλίων. Δεν σκοπεύω να μαρτυρήσω τους τίτλους των βιβλίων που διάλεξα για τις διακοπές και καταβαραίνουν την αποσκευή μου (και ξεχρεώνω και προσθέτω και δανείστηκα, και ομολογώ ότι είχα να κάνω δύσκολους διαχωρισμούς. Όλα τα ήθελα). Με την επιστροφή θα έχουν μετατραπεί σε ταξιδεμένα μιας και θα διασχίσουμε κύματα και θα καθίσουμε σε παραλίες. Τα κρατάω κρυφούλικα για τώρα, για λίγο, ώσπου να τα ανακατέψω, να τα βράσω και μαγειρέψω στο καζάνι του κεφαλιού μου. Ανυπομονώ.