Ντάντι, τσέκαρε το μέιλ σου!

Ο Μαραμπού διάβασε και μας έστειλε εντυπώσεις:

Ακόμη και έτσι, σταλμένη σύμφωνα με τις τεχνολογικές εξελίξεις της εποχής και χρησιμοποιώντας εφηβική φρασεολογία, η “Επιστολή προς τον πατέρα” του Φραντς Κάφκα, παραμένει αναλλοίωτη ως προς την ουσία της και διαβάζεται με διαρκώς ανανεωμένο ενδιαφέρον.
Όλο το σωζόμενο έργο του – κατεστραμμένο, κατά τας διαθήκας του! – διαπνέεται από μια σχέση εξουσιαστή-εξουσιαζόμενου και υποψιάζεσαι ότι αυτή η περιώνυμη επιστολή αποτελεί το θεμέλιο λίθο όλου του οικοδομήματος. Ο ίδιος ο Κάφκα ζήτησε τα κείμενά του Μεταμόρφωση, Κρίση και Θερμαστής να εκδοθούν σε ένα βιβλίο υπό τον γενικό τίτλο “Οι γιοι”. Το διήγημα “Ένας επαρχιακός γιατρός” αφιερώνεται, σχεδόν ειρωνικά, εξαιτίας της γνώμης που είχε ο πατέρας για τις ασχολίες του γιου, “στον πατέρα μου”. Το παράσιτο Γκέοργκ Σάμσα απηχεί πολύ εύγλωττα την όλη ιδέα. Αποσπάσματα από την Δίκη ή τον Πύργο, φανερώνουν την σχέση πατέρα-γιου. “Τα γραπτά μου είχαν να κάμνουν με εσένα, εγώ θρηνούσα εκεί βέβαια μόνο ό,τι δεν μπορούσα να θρηνήσω στην αγκαλιά σου”.

Σε όλη την επιστολή ο Κάφκα προβαίνει σε μια μυθοποίηση του πατέρα,  από την πρώτη τρυφερή παιδική ηλικία, και δεν επιχειρεί την απομυθοποίησή του ούτε στο ελάχιστο, τα χρόνια που ακολουθούν. “Εκείνα που εσύ ήσουν αναγκασμένος να τ' αποκτήσεις με αγώνες εμείς τα λαμβάναμε απ' τα δικά σου χέρια, αλλά τον αγώνα για την εξωτερική ζωή, στον οποίο είχες πάραυτα πρόσβαση εσύ και τον οποίο φυσικά ούτε και μεις γλυτώνουμε, αυτόν εμείς είμαστε αναγκασμένοι να τον δώσουμε αργά, με παιδικές δυνάμεις όντες ενήλικοι”.

Ο πατέρας παρουσιάζεται αυταρχικός και δεσποτικός, με άτεγκτους κανόνες διαπαιδαγώγησης που δεν επιτρέπεται να παραβούν τα παιδιά, εκείνος όμως “σπάει” συνεχώς για τον εαυτό του, εύρωστος και υγιής, έρχεται σε κραυγαλέα αντίθεση με τον κοκαλιάρη και ασθενικό Φράντς, γεμίζοντάς τον από μικρό, με συναισθήματα ενοχής και μηδαμινότητας. Όχι όμως βίαιος· ουδέποτε χειροδίκησε. “Είναι επίσης αλήθεια πως εσύ ούτε μια φορά στην πραγματικότητα δεν με χτύπησες. Αλλά οι κραυγές, η ερυθρίαση του προσώπου σου, το πώς έλυνες βιαστικά τις τιράντες, η πρόχειρη θέση τους στην ράχη της καρέκλας ήσαν για μένα σχεδόν χειρότερα. Είναι όπως όταν πρόκειται να απαγχονιστεί κάποιος. Αν πράγματι απαγχονιστεί, τότε είναι νεκρός και όλα έχουν περάσει. Αν όμως είναι αναγκασμένος να βιώνει όλες τις προετοιμασίες για τον απαγχονισμό και, μόλις δει να κρέμεται εμπρός στο πρόσωπό του η θηλιά, πληροφορηθεί τη χάρη που του δίνουν, τότε μπορεί όλη του τη ζωή να μέλλει να υποφέρει απ' αυτό”.

Η επιθυμία του για ανεξαρτησία και φυγή είτε με τεμπέλικη ενατένιση του ταβανιού από το κρεβάτι του, είτε με την γραφή κειμένων ή ημερολογίων  είτε με τις προσπάθειες να παντρευτεί και να εγκαταλείψει την πατρική εστία, συνήθως ναυαγούσαν μέσα σε απόνερα ενοχής. “Εσύ αποκτούσες για μένα την αινιγματικότητα που έχουν όλοι οι τύραννοι που το δίκιο τους εδράζεται στο πρόσωπό τους, κι όχι στην σκέψη. Τουλάχιστον έτσι φαινόταν σ' εμένα”. Το γεγονός ότι, εν τέλει, η επιστολή δεν παραδόθηκε ποτέ στον πατέρα, συμπυκνώνει με διαφωτιστικό τρόπο την νομοτέλεια του πατέρα έναντι του γιου.

Ο ριζοσπαστικότερος συγγραφέας του εικοστού αιώνα υπήρξε ένας βαθιά ενοχικός άνθρωπος, τα ημερολόγια του είναι καταθλιπτικότατα και η ζωή του ακόμα περισσότερο. Αν διαβάσεις πρώτα τα ημερολόγια και αυτή την επιστολή, ίσως να μην θες να διαβάσεις τα βιβλία του· αν όμως διαβάσεις πρώτα τα βιβλία του, σίγουρα αυτά τα “κατάλοιπα” θα είναι φυσικό επακόλουθο, στην προσπάθειά σου να φωτίσεις καλύτερα έναν αφύσικο συγγραφέα.

Η πατρική φιγούρα συνήθως εκφράζει την εξουσία (αλλά αυτό, οι διάφοροι ψυχαναλυτές, θα το πουν καλύτερα απ' ό,τι θα μπορούσα εγώ!), γενικά οι σχέσεις με τους γονείς μας είναι σχέσεις εξουσίας και όλοι έχουμε κάνει ανάλογες σκέψεις και έχουμε βιώσει ανάλογα συναισθήματα. Μην θεωρήσετε αυτήν την επιστολή αναχρονιστική, παρωχημένη ή ότι δε σας αφορά. Μην την καταχωνιάσετε στην ανεπιθύμητη αλληλογραφία ως κάτι ανεπίκαιρο και ελαφρώς ενοχλητικό. Όπως συνηθίζεται και στην ρητορική των μέιλ, αν σας ρωτήσουν,“Εμπιστεύεστε τον αποστολέα αυτού του μηνύματος;”, απαντήστε, ναι!