Ο Ρίλκε για την γραφή

Στα γράμματα του Rainer Maria Rilke (1875-1926) προς τον νεαρό ποιητή Franz Xaver Kappus, έχει γίνει αναφορά παλιότερα. Είναι το 26ο βιβλιοβιβλίο, μετά τα αποσπάσματα του Αντόν Τσέχοφ (25ο βιβλιοβιλίο) για την γραφή και πριν από τα γράμματα Βάργκας Λιόσα (27ο βιβλιοβιβλίο) προς ένα νέο μυθιστοριογράφο. Τρία βιβλία σε επιστολιμιαία μορφή (ανταλλαγή επιστολών), τα δύο αφορούν επιστολές που πραγματικά ανταλλάχθηκαν από υπαρκτό αποστολέα σε υπαρκτό παραλήπτη ενώ το τρίτο, του Λιόσα δεν είναι αποτελεί παρά στυλ γραφής κατά μίμηση, ο παραλήπτης είναι σαν μυθιστορηματικό πρόσωπο (ίσως να είναι πολλά πρόσωπα που κατά καιρούς το ρώτησαν διάφορα), σε μια εποχή που η παραδοσιακή αλληλογραφία φθίνει και πραγματοποιείται αλλιώς, διαδικτυακά.
Για την προσέγγιση των γραμμάτων του Ρίλκε, τότε, χρησιμοποιήθηκε η έκδοση του Ιουλίου 2005 του Ίκαρου, που έως τότε είχε κυκλοφορήσει δεκατρείς φορές, όπως αναγράφεται στην σελίδα του τίτλου. Ο γερμανόφωνος ποιητής «μπήκε» στα ελληνικά λογοτεχνικά πράγματα από την πόρτα των μεταφραστικών επιλογών της εκδοτικής εταιρίας του Ίκαρου, σε μετάφραση του Μάριου Πλωρίτη, συνιδρυτή των εκδόσεων που φέρουν την δική τους σφραγίδα της υψηλής ποιότητας και της αισθητικής. Οι δεκατρείς εκδόσεις, ποσοτικά, μαρτυρούν την ζήτηση και την απήχηση. Από την άλλη πλευρά αυτό δεν σημαίνει ότι το ζήτημα της μετάφρασης των επιστολών του Ρίλκε ικανοποιούμενο, έκλεισε για πάντα. Εξάλλου τα για πάντα και τα κλειστά ισχύουν με ειδικούς όρους, είναι όρια που με τον καιρό ξεπερνιούνται, για να τεθούν νέα ώσπου και τα νέα αυτά να πατηθούν και να σπρωχτούν πιο πέρα ή και πιο δώθε ξανά σε πισωγύρισμα, ώσπου να φθαρούν με την σειρά τους και ως κατεστημένα να παραλλάξουν ή να αποδιωχτούν. Σαν ένας φράκτης που όλο τον μεταθέτουν εξερευνητές που επιθυμούν να δουν τι γίνεται πίσω από τον φράκτη, θέλουν να ανακαλύψουν νέα γη και να την κάνουν δικιά τους. Και τούτη είναι η χρησιμότητα των ορίων, αποτελούν πλαίσιο, κανόνες επικοινωνίας, βάση επικοινωνίας, στέρεο σημείο εκκίνησης. Ισχύει για τα μεγάλα και τα μικρά, για συστήματα ολόκληρα, νοοτροπίες και λεπτομέρειες, αυτά που μοιάζουν με λεπτομέρειες. Ισχύει για τις γλώσσες που είναι ζωντανές και άλλα προσθέτουν άλλα ξεχνάνε άλλα ξαναθυμούνται…
Οι μεταφραστές, εκείνοι που μεταφέρουν κείμενα από την μια γλώσσα στην άλλη είναι, μεταφορικά, αγωγιάτες γλωσσών και εννοιών και συναισθημάτων και… και…, διακομιστές ενδιάμεσοι. Η αγγλική λέξη για το ρήμα μεταφράζω, to translate, περικλείει, εκτός από το μεταφράζω, μεταγλωττίζω, και το εξηγώ, ερμηνεύω, μεταφέρω, διακινώ και φτάνει στα παλαιότερα αγγλικά να εννοεί εκστασιάζω πνευματικά. Καθώς η γλώσσα αποτυπώνει έναν δομημένο τρόπο σκέψης, ένα σύστημα αξιών στο πέρασμα από την μια στην άλλη υπάρχουν απώλειες, γεγονός δεδομένο αλλά υπάρχει και κέρδος εκτός από το αυτονόητο της γνωριμίας με τον συγγραφέα. Η γλώσσα υποδοχής, μέσα από τον μεταφραστή, καλείται να τεντωθεί προς κατευθύνσεις ανεξερεύνητες, να δώσει λύσεις για τα κενά, τις ελλείψεις, τα εννοούμενα και υπονοούμενα, δηλαδή μπολιάζεται και πλουτίζεται. Καθώς οι γλώσσες είναι δυναμικοί οργανισμοί, αναπνέουν, τρέφονται από τους γύρο καρπούς και εικόνες, ακολουθούν «δικές τους υπόγειες διαδρομές», μεταβάλλονται, εκφράσεις παλιώνουν, λέξεις εκπίπτουν. Τότε νέες μεταφράσεις είναι αναγκαίες για τα ίδια κείμενα, που απευθύνονται σε νέους ανθρώπους.

Τα δέκα γράμματα του Rilke προς τον ποιητή του Βιβλίου των Ωρών, Kappus, γραμμένα μεταξύ των ετών 1903-1908, πρωτοκυκλοφόρησαν το 1929. Έκαναν εξ αντανακλάσεως τον Kappus διάσημο, αν και έχει και ο ίδιος σημαντικό γραπτό έργο να επιδείξει. Μόλις κυκλοφόρησε μια νέα μετάφραση των γραμμάτων του Ρίλκε στα ελληνικά, με τίτλο Επιστολές σε έναν νεαρό ποιητή, σε μετάφραση και με επίμετρο του Αλέξανδρου Ίσαρη από τις εκδόσεις Αρμός. Η νέα μετάφραση έγινε απευθείας από τα γερμανικά και προτείνει αποδόσεις που ρέουν στην ανάγνωση. Η νέα έκδοση προσεγμένη εκτυπωτικά, περιέχει και εικονογράφηση που πολύ βοηθάει. Εικόνες ανθρώπων και τόπων. Βγάζει το κλίμα της εποχής, το ύφος των ανθρώπων, τα μάτια τους, τα χέρια που έγραψαν.

Με τούτα και με εκείνα, με αγωνία περιμένουμε το προαναγγελμένο αλλά όχι και έτοιμο, προσιτό στα βιβλιοπωλεία, βιβλίο με θέμα τα βιβλία του Τατσόπουλου. Στην προαγγελία έχει ένα απλό εξώφυλλο στα κόκκινα.