Φτιαξιά της ανάγνωσης

Και τώρα μιας και στην προηγούμενη ανάρτηση τίναξα τα βιβλιοβιβλία σε αναμονή, χωρίς εκκρεμότητες να με πιέζουν, μπορώ ότι μου κατέβει να κάνω. Από τα παλιά, από τα νέα, ό,τι να είναι. Πάω σε ένα δοκίμιο για την ανάγνωση με τον τίτλο «Οι λόγιοι και η ανάγνωση» το οποίο ανήκει στο Καμαράκι κάτω από τη σκάλα του Διονύση Καψάλη (εννιά δοκίμια από τις εκδόσεις Άγρα, 2008, σ. 47-62), γραμμένο το 2002. Τον τίτλο του το βιβλίο οφείλει στο ένα
το τελευταίο κομμάτι αφιερωμένο στον ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη και το μυστικό και κρυφό «μικρό καμαράκι κάτω από τη σκάλα» που κανείς ποτέ δεν μπήκε.
Το ξεκίνημά του η πετυχημένη επιλογή δανεισμένη από τον Άμλετ του Σαίξπηρ. Απαντά ο Άμλετ στο ερώτημα του Πολώνιου «Τι διαβάζετε εκεί, Κύριέ μου;», «Λέξεις, λέξεις, λέξεις.» Στο πέρασμα του χρόνου η διαδικασία, η επιτέλεση, εδώ ο «πολιτισμός» της ανάγνωσης, σαφώς και δεν παραμένει η ίδια. Μεταβάλλεται και εξακολουθεί να μεταβάλλεται και μάλλον μέρος της συζήτησης για την ανάγνωση και το διαδίκτυο αυτό το ζητούμενο γυρεύει να διερευνήσει και για αυτό ανησυχεί (ξεχνώντας ακριβώς ότι η ανάγνωση δεν είναι πράγμα στατικό και αναλλοίωτο στον καιρό, ότι μπορεί να διαμορφωθεί και κάπως αλλιώς.)
Πρώτη επανάσταση του διαβάσματος, ο χωρισμός των λέξεων που οδήγησε σταδιακά στο μοναχικό διάβασμα, γιατί πριν το διάβασμα είχε απαραίτητα δυνατή φωνή. Ποιος διαβάζει σήμερα φωναχτά; Γυρνάω περιστάσεις στο μυαλό μου και δεν βρίσκω, σχεδόν ούτε οι πρωτομυούμενοι μαθητές ούτε τα θέματα εξετάσεων εκφωνούνται, γραπτά δίνονται. Παραδόσεις, διαλέξεις, αναγνώσεις μάλλον χαλαρές αναγνώσεις. Η εκκλησία κρατάει την παράδοση, έχει και τον Αναγνώστη για αυτήν την δουλειά. Πάει η κοινωνικότητα της ανάγνωσης, έγινε δράση εαυτού, ησυχίας, μοναχικό καταφύγιο. Ο άνθρωπος βημάτισε προς τα ενδότερα, μπορούσε εσωτερικά να διαβάζει, να σκέφτεται τα όσα διαβάζει, να τα επεξεργάζεται σιωπηλά, να αναπτύσσει επιχειρήματα σε ένα ρόλο για δύο. Ο λόγιος αναγνώστης είναι κοινωνικός με τις λέξεις μα με την γραπτή τους μορφή. Συναντιέται με τους ανθρώπους μέσα από κείμενα που στο κάτω κάτω της γραφής έχουν μια σταθερότητα, παραμένουν, δεν πετάνε στον αέρα με την εκφορά τους. Δεύτερο βήμα στάθηκε η εφεύρεση της τυπογραφίας.
Η πνευματικότητα αποχωρίζεται το φευγαλέο του προφορικού λόγου, καταγράφεται, λαμβάνει όρους υλικούς, σώμα, σάρκα και οστά, χαρτί, μελάνι, δική του τεχνική και αισθητική, ιστορία. Η ανάγνωση μπαίνει στην υπηρεσία ικανοποίησης πολλών και διαφόρων αναγκών, της πληροφόρησης, της μάθησης, της διασκέδασης και ψυχαγωγίας, της κατοχύρωσης περιουσίας, των συνεργασιών, παντού.
Η ανάγνωση των λογίων φτιάχνει γνώση και χτίζει διάβασμα και σκέψεις πάνω σε συνεχές διάβασμα. Και αν «το πρότυπο του λογίου παραμένει κατά τρόπο παράδοξο ισχυρό και γοητευτικό ως σήμερα διότι… περικλείει και πραγματώνει παραδειγματικά τα δύο διαφωτιστικά αιτήματα: την ελευθερία και την ευδαιμονία.» (σ. 60-61). Αιτήματα που επιμένουν και παραμένουν στις μέρες μας. Θέλουμε να είμαστε και ελεύθεροι και ευτυχισμένοι.