Το βιβλιοβιβλίο του Δεκεμβρίου

George Steiner, Η σιωπή των βιβλίων, επίμετρο Μισέλ Κρεπύ, μετάφραση Σοφία Διονυσοπούλου, Ολκός, Αθήνα 2008, 86 σ.

Τα βιβλία είναι οντότητες άφωνες από την φύση τους. Προκειμένου να αποκτήσουν ήχο, νόημα και σκέψη είναι απαραίτητη η τεχνογνωσία της ανάγνωσης. Η ανάγνωση των διαφόρων και ποικίλων αλφάβητων παρουσιάζεται αποκλειστικά και μόνον ανάμεσα στο ανθρώπινο γένος. Σημάδια αναγνωρίζουν όλα τα έμβια –του καιρού και της διάθεσης–, γραπτοί κώδικες όπως τους ξέρουμε είναι των ανθρώπων πράγμα που αποθηκεύει τις προφορικές συμπεριφορές, τους στοχασμούς και τις παρατηρήσεις, τις ανησυχίες και τους φόβους, τις προσδοκίες και τα αισθήματα. Ο γραπτός λόγος υπήρξε καθοριστικός για την διαδρομή των ανθρώπων, δημιούργησε δυνατότητες που δεν υφίσταντο, προσέφερε την διάσταση της χρονικής μεταβίβασης αλλά και ατόνησε άλλα χαρακτηριστικά, κυρίως την μνήμη μα και την αμεσότητα στην επικοινωνία, αυτό που αποκαλούμε διαίσθηση και άλλα.

Σημασία της μουσικής, μιας γλώσσας που μεταφέρει τρόπους κοινωνικής οργάνωσης και συναισθημάτων, η σημασία της προφορικότητας και το κύρος του χαραγμένου, σκαλισμένου και τελικά γραπτού λόγου.

Ο Steiner γράφει ότι «γραπτό κείμενο είναι προϊόν μιας σύμβασης. Ενώνει τον συγγραφέα με τον αναγνώστη του μέσω της υπόσχεσης ενός νοήματος» (σ. 14). Το γραπτό ασκεί εξουσία, δένει τον δέκτη του και το ένα κείμενο γεννά το επόμενό του σε έναν ατέρμονο διάλογο (βουβό και αυτόν).

Μιλά για την δύναμη και την δυναμική της μνήμης και σημειώνει ότι η εκπαίδευση δεν βοηθά την απομνημόνευση. Διδάσκει εφήμερες γνώσεις. «Ό,τι δεν μαθαίνουμε και δεν το αποστηθίζουμε,… , μπορούμε να πούμε ότι δεν το αγαπάμε αληθινά». Με άλλα λόγια μου φαίνεται ότι λέει πως δεν μαθαίνουμε να αγαπάμε, να διαλέγουμε όσα μας ακουμπάνε με όποιον μυστηριώδη τρόπο και να τα κάνουμε δικά μας. Το αντεπιχείρημα είναι ότι αξιοποιούμε το μυαλό μας, τον πεπερασμένο σκληρό μας δίσκο, πιο αποτελεσματικά. Αλλά πάλι το αποτελεσματικά αφήνει απέξω κομμάτια εαυτού.

Οι αρχαίοι Έλληνες και Λατίνοι, ο Ιησούς, ο Παύλος θεμελιωτές του Λόγου. Η τυπογραφία και ο Γουτεμβέργιος, η ίδρυση βασιλικών και ακαδημαϊκών βιβλιοθηκών, η ανάπτυξη της μορφωμένης αστικής τάξης είναι το σχήμα που ακολουθεί ο συγγραφέας. Η σημασία της ύπαρξης χρόνου ανάγνωσης δοσμένη στους πανεπιστημιακούς και ερευνητές. Τα ρεύματα, χοντρικά δύο αντίπαλα που κυριαρχούν στον σύγχρονο πολιτισμό σχετικά με τα βιβλία: το ουτοπικό, και το ασκητικό, εχθρικό. Οι πυρές στην Ιστορία, η λογοκρισία, ερωτήματα για τα οποία δεν έχει απαντήσεις, τα συμπεράσματά του θολά, το μέλλον άδηλο, η σχέση έντυπου και ηλεκτρονικού σε νηπιακή ηλικία, αδοκίμαστη. Παρατηρεί ότι «Όπως οι τέχνες της μνήμης, η γυμναστική της συγκέντρωσης, η ύφεση της σιωπής…, ο χώρος της ανάγνωσης στο ευρωπαϊκό πολιτισμό οδεύει προς συρρίκνωση» (σ. 50). Επισημαίνει ότι η μεταβατική εποχή μας κινείται με ρυθμούς πολύ γλήγορους και μας δυσκολεύει να βρούμε το τέμπο της.

Το κλείσιμό του αφήνει δυσάρεστη απόγευση. Οι διανοούμενοι, πανεπιστημιακοί και βιβλιάνθρωποι δεν είναι γενναίοι γιατί δεν «εκπαιδεύονται στην ανδρεία» (σ. 54), ελευθερία θα έλεγα. «... η υπερβολική ενασχόληση με το βιβλίο και η μελέτη είναι φορείς απανθρωπιάς» (σ. 59), κλέβουν την αποφασιστικότητά μας, μπερδεύουν την κρίση μας σε καιρούς δύσκολους όπου εκπέμπονται μηνύματα μονοκόμματα.

Το επίμετρο του Μισέλ Κρεπύ έχει τίτλο «Αυτή η ακόμα ατιμώρητη διαστροφή», εννοώντας την ανάγνωση και στο ξεκίνημά του παραθέτει μια φράση του Πλίνιου του νεότερου που λέει «Μιλώ με τα βιβλία». Για την ανάγνωση με την σειρά του κάνει την δική του βόλτα στα διαβάσματά του, στις εμπειρίες του. Λείπει η υπομονή, ο χρόνος, η πλήξη. Δεν είναι αξία να κρυβόμαστε σε απόμερες γωνιές για να διαβάσουμε, η γλυκιά μοναξιά και αναπόληση δεν επιτρέπονται, όλα τρέχουν, το ίδιο και οι εικόνες στις οθόνες τηλεοράσεων στα σπίτια μας.

Δεν είναι τα βιβλία που πεθαίνουν, δεν είναι που δεν εκδίδονται, είναι που αλλάζουν, για μια φορά ακόμα, οι συνήθειές μας.

Και αν τα βιβλία είναι σιωπηλά, δεν κλείνουν την σιωπή…