Βολτίτσες στα καλά βιβλία

<Νέα έκδοση δεν θα μπορούσε να την πει κανείς ούτε και παλιά πάλι. Κυκλοφόρησε τον Ιούλιο του 2008 από τις εκδόσεις Πορεία σε 500 αντίτυπα. Το λεύκωμα Χαρτί και καλαμάρι: τα εργαλεία της γραφής δεν μπορεί παρά να περιληφθεί στα βιβλιοβιβλία. Ο συγγραφέας του, ο Μιχάλης Καΐρης γιατρός με ειδίκευση στην παιδιατρική Παθολογική Ανατομική ασχολήθηκε με τα εργαλεία της γραφής (το διαβάζω στο μπροστινό αφτί του εξωφύλλου) τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια. Για αυτόν είναι ένα πισωγύρισμα στην σχολική ηλικία, τα πρώτα γράμματα, και ένας φόρος τιμής στην αξία της γνώσης που τον οδήγησε στην ζωή του και τον έκανε να σκεφτεί πράγματα για τα ανθρώπινα επιτεύγματα. Και μια προσωπική απόδραση από την καθημερινότητα του παιδικού πόνου που αντιμετώπισε στην δουλειά του, λέω εγώ
Ακόμα, με ενδιαφέρον διαβάζω και μαθαίνω ότι είναι μέλος της Writing Equipment Society (Εταιρεία Γραφικού Εξοπλισμού), εταιρεία που δεν φανταζόμουν να υπάρχει και μου μπαίνουν νέες ιδέες για μαζέματα που θα πρέπει να καταπολεμήσω πάραυτα.
Πλούσιο σε φωτογραφικό υλικό με ιστορικές αναδρομές και επεξηγήσεις χρήσης και λειτουργίας των αντικειμένων της γραφής από την αρχή στα μέρη του κόσμου όλου, Ανατολής και Δύσης. Ανατρέχω, το ξεφυλλίζω, κοντοστέκομαι εδώ και εκεί. Αντικείμενα όμορφα, αντικείμενα πρακτικά. Άλλα είναι γνωστά και αναγνωρίσιμα, τα επιβεβαιώνω και γαντζώνονται στερεότερα μέσα μου άλλα είναι λιγότερο γνωστά, ίσως ακουστά και τα ζυγώνω καλύτερα, μερικά είναι εντελώς καινούργιες εικόνες ενώ άλλα, τα έχω κρατήσει στα δάχτυλά μου.
Ξεκινά από τις βραχογραφίες και σπηλαιογραφίες ως στοιχειώδη μορφή γραπτής αποτύπωσης. Γραφή σε πήλινες πινακίδες, σε πάπυρο που αλλιώς τον καλούνε βύβλο, σε περγαμηνή, την ακριβή διφθέρα από δέρματα ζώων, με εργαλεία χάραξης την σμίλη, το μαχαιρίδιο και μελάνι. Γραφή σε πολλά και διάφορα υλικά: ξύλινα πινακίδια, τις δέλτους, σε ξύλινες κερωμένες πινακίδες, σε άλλες από ελεφαντοστό, μεταλλικά φύλλα, σε πήλινα σκεύη, σε πέτρες, σε φύλλα και φλοιούς δέντρων που αφθονούσαν στην φύση, σε ύφασμα.
Περιλαμβάνονται και οι σφραγίδες, αντικείμενα που παλαιότερα είχαν υψηλή αισθητική αξία, και κατασκευάζονταν από καλλιγράφους και χαράκτες, εργάτες της γραφής δηλαδή. Τα εργαλεία γραφής στην Άπω Ανατολή, συγκεντρωμένα σε ένα κεφάλαιο όπου χαρακτηρίζονται το «ιερά σύνεργα της γραφής». Λόγια για τους χρωστήρες, την μελάνη και τα μελανοδοχεία, τα χαρτιά και την διαδικασία παραγωγής τους, την σφραγίδα με την υπογραφή του καλλιγράφου. Ακολουθεί το κεφάλαιο για τα μέσα γραφής στον ισλαμικό κόσμο. Εδώ αναφέρονται τα οργανωμένα εργαστήρια αντιγραφής με εξειδικευμένους ανθρώπους, το χειροποίητο χαρτί, και εδώ τα ιδιαίτερα εργαλεία, η κάλαμος με την ευαίσθητη μύτη της, τα μελάνια και τα μελανοδοχεία, οι ισλαμικές σφραγίδες. Περνάει στην γραφίδα από φτερό πουλιού, η διακίνηση και το εμπόριό της , πώς ήταν φτιαχνόταν και πώς εξελίχθηκε στο πέρασμα του χρόνου, πώς συσκευαζόταν, σε χαρτονένια κουτιά των 6 ή 12 τεμαχίων. Ξέχωρη σημασία δίνει στις μύτες των φτερών που χρησιμεύουν για πένες, πράγματα ολότελα ξεχασμένα σήμερα. Μιλάει για τον φορητό εξοπλισμό των γραφέων που έπρεπε να τον φέρουν μαζί τους. Περνάει στο ξύλινο μολύβι, μολυβδοκόντυλο το έλεγαν, την βιομηχανική του παραγωγή και την εξέλιξή του έως ότου πάρουν την μορφή του μολυβιού που ξέρουμε ακόμα, τα μολύβια που ξεχώρισαν, εκείνα που εξυπηρετούν ειδικές χρήσεις, τα χρωματιστά μολύβια, τα εξαρτήματά τους (λαβές, θήκες, κ.ά.). Σβήστρες, γόμες, γομολάστιχες, ξύστρες πάνε με τα μολύβια.
Το επόμενο κεφάλαιο αναφέρεται στις μεταλλικές πένες, την διαδρομή τους, την κατασκευή τους, τους τρόπους κατασκευής τους, εκείνες ειδικής χρήσης, και συνεχίζει με τις γυάλινες, κοκάλινες, πλαστικές πένες τους κονδυλοφόρους και τα εξαρτήματά τους, τα στηρίγματα, και με τις διαδικασίες καθαρίσματος και στεγνώματος (στύπωμα, στουπόχαρτα). Μελάνη, μελανοδοχεία, συσκευασίες, διάσημες και λησμονημένες μάρκες, πόση μελάνη έχει χυθεί πάει να πει πόσα πολλά έχουν γραφεί και ίσως χωρίς να καταλήξουν κάπου. Η πλάκα και το κονδύλιο, ο μαυροπίνακας με την κιμωλία, διδασκαλία γράφοντας στην άμμο. Η επανάσταση των μηχανικών μολυβιών που εξόντωσαν τις ξύστρες, οι στυλογράφοι με πένα σε περιόδους και οι κατασκευαστές τους, οι κασετίνες (δεν επικράτησε η λέξη γραφοθήκη), οι στυλογράφοι διαρκείας όπου καταργείται η μύτη για να μπει στην θέσει της μεταλλική σφαίρα, τα θρανία, τα γραφεία, όλα αυτά στις σελίδες του βιβλιοβιβλίου. Για την καλλιγραφία και την ελληνική καλλιγραφία, για την γραπτή επικοινωνία, την αλληλογραφία, την κουλτούρα της επιστολογραφίας, την τηλεγραφία, την στενογραφία, την γραφή για μη βλέποντες. Και δεν τελειώνει εδώ. Έχει και για την δημιουργία αντιγράφων, χαρτιά αντιγραφής, καρμπόν για γραφομηχανές, τον πολύγραφο οινοπνεύματος. Κλείνει με ελληνόγλωσση και πλούσια ξενόγλωσση βιβλιογραφία.

Ελπίζω να μην σας κούρασα με την αναδρομή στα εργαλεία της γραφής που γίνονται αντικείμενα συλλεκτικά και ίσως κάποτε στο μέλλον να μην είμαστε σε θέση να θυμηθούμε τι έκαναν, πώς δούλευαν. Το πληκτρολόγιο του υπολογιστή είναι το εργαλείο γραφής και όλοι έχουμε μάθει να γράφουμε, πιο αργά ή πιο άνετα, ακολουθώντας την σειρά των γραμμάτων του χωρίς να καταλαβαίνουμε εντελώς την λογική της διάταξής τους και πού κρύβονται σύμβολα που δεν σημειώνονται πάνω στα πλήκτρα του. Με το πληκτρολόγιο κληρονομιά της γραφομηχανής, γράφουμε, αλλάζουμε γραμματοσειρές, σημειώνουμε, αλλάζουμε αλφάβητα, μεγέθη, διατάξεις, αποστάσεις, χρώματα, και, και δίνουμε εντολές, να αποθηκευτεί, να αρχειοθετηθεί, να πάει το κείμενο εκεί σε άλλο υπολογιστή, να κλειδωθεί.