Και πάλι για την Woolf

Οι Βολτίτσες το έχουν δηλώσει πόσο τους αρέσει η συγγραφέας, δοκιμιογράφος, κριτικός και σκεπτόμενος άνθρωπος Virginia Woolf (1882-1941) με τις αναρτήσεις, τα σχόλια, τα λόγια μας. Οι Βολτίτσες εκτιμάνε πολύ τις προσεγμένες εκδόσεις, τις μεταφράσεις που έχουν μεράκι και σεβασμό για αυτά που καταπιάνονται, με αυτά που ταξιδεύουν από την μια γλώσσα στην άλλη, που μεταναστεύουν από το ένα ανθρώπινο περιβάλλον στο άλλο.
Ο λόγος για την απόδοση του «On Not Knowing Greek» από τον Βάιο Λιαπή και τις εκδόσεις Στιγμή, δέκα χρόνια πίσω. Πρόκειται για το βιβλίο Βιρτζίνια Γουλφ, Για την άγνοια των αρχαίων ελληνικών, Αθήνα 1998, 53 σ.
Η εισαγωγή του μεταφραστή κατατοπιστική, τεκμηριωμένη, ειλικρινής. Η συγγένειά του, πνευματική εννοείται, με την συγγραφέα, ορατή. Το δοκίμιο τοποθετείται χρονικά και εκδοτικά, και η ουσία του δίνεται σφιχτά χωρίς να κλέβει το ενδιαφέρον για το κείμενο που ακολουθεί. Οι υποσημειώσεις απαντάνε σε ερωτήματα σχετικά με τα αρχαία και αγγλικά πράγματα προτού τεθούν.
Η Woolf μας λέει πώς δεν είναι δυνατόν να μεταφράσουμε, να γνωρίσουμε τους αρχαίους. Μιλάει για ένα «τρομερό ρήγμα στην παράδοση» που μας εμποδίζει να το πετύχουμε. Μιλάει για το κλίμα της καταχνιάς που κλείνει τους ανθρώπους σε καταφύγια και ακόμα πιο βαθιά στα όστρακά τους, αντίθετα με τον «υπαίθριο τρόπο» ζωής και γραφής. Για την αμεσότητα του θεατρικού λόγου, τις γυμνές, σκέτες λέξεις, χαράς ή οδύνης. Για την ενατένιση της αλήθειας που δεν είναι μόνο διανοητική διεργασία, καλύτερα να παραθέσω: «Είναι μια διαδικασία εξαντλητική· οι επώδυνες συσπάσεις γύρω από το ακριβές νόημα των λέξεων… πώς η γνώμη συρρικνώνεται και μεταβάλλεται, καθώς στερεοποιείται και πυκνώνει για να γίνει αλήθεια.» (σ. 38). «Η Αλήθεια, ως φαίνεται ποικίλλει· την Αλήθεια πρέπει να κάνουμε σκοπό μας, μ’ όλες τις αισθητηριακές και πνευματικές δυνάμεις μας» (σ. 41), χωρίς να αποκλειστούμε από τις χαρές της ζωής, δεν οφελεί, «Δεν πρέπει να στραφούμε στον μοναστικό, πειθαρχημένο τύπο ατόμου, αλλά στη φύση την ηλιοψημένη, στον άνθρωπο που ασκεί την τέχνη του ζην έτσι που να αποκομίζει το μεγαλύτερο δυνατό όφελος.» (σ. 41).
Εμπόδιο κατανόησης, πεδίο παρανόησης η γλώσσα που μας έχει δεμένους. Μετά οι λέξεις έχουν φορτιστεί, γεράσει, πεθάνει και ξαναγεννηθεί με άλλο περιεχόμενο, ίσως συγγενικό και παραπλήσιο, όχι όμως εκείνο. Οι αισθήσεις είναι άλλες, το χιούμορ χάνεται από γλώσσα σε γλώσσα.
Οι αρχαίοι Έλληνες έχουν επίγνωση του τραγικού «Πίσω-πίσω της η ζωή έχει μια θλίψη που δεν επιχειρούν να την μετριάσουν» (σ. 52), λέει η Woolf.

Έκδοση πολυτονική, όλο και πιο σπάνιο στις μέρες μας, παρόλο που δεν χρειαζόμαστε πια τα σημαδάκια που έδιναν τον τονισμό και την προφορά παλιάαα, είναι πινελιές που στολίζουν και ντύνουν το κείμενο με την ιστορία του αλφαβήτου μας. Διαβάζουμε χωρίς να τα βλέπουμε, καν.
Τα τυπογραφικά φύλλα άκοπα να περιμένουν το προσεχτικό, ελεγχόμενο ανυπόμονο χέρι με τον σελιδοκόφτη να ανοίξουν τις αξάκριστες σελίδες, πρώτο δείγμα ότι το βιβλίο πατήθηκε, κατακτήθηκε. Για να ακολουθήσουν τα άλλα ίχνη ανάγνωσης, μικρά τσακίσματα, καμιά δαχτυλιά ίσως, υπογραμμίσεις, μολυβένιες λεξούλες στα γενναιόδωρα χορταστικά περιθώρια, αποκόμματα διπλοχωνιασμένα…
Ο τίτλος με κόκκινα στοιχεία, το ίδιο και το σήμα και τα πρωτογράμματα από την παράδοση των τυπογραφείων της Βενετιάς, να δίνει χρώμα και να συνεχίζει μια εκδοτική αφήγηση διακριτικά.
Σκέφτομαι και δανείζομαι από ένα παράλληλο διάβασμά μου, του Αιγύπτιου στοχαστικού μυθιστοριογράφου Γκαμάλ Γκιτανί ότι όλα ξεκινούν από το τίποτα, προετοιμασμένα από ένα τίποτα και ότι κάθε ξεκίνημα είναι σπουδαίο από μόνο του και ότι δεν επαναλαμβάνεται ακριβώς το ίδιο ποτέ (και ας το νομίζουμε). Και εμείς έχουμε μαζέψει πολλά τίποτα από το ανθρώπινο πέρασμά μας, οι αφετηρίες μας είναι πολλές και ατομικές. Άντε τώρα να ξέρουμε τι μας γίνεται, θέλει αναζήτηση και αφοσίωση η γνώση και τα εφαλτήριά μας καθόλου δεδομένα.