Οι ράχες των βιβλίων

Η θέα από το κρεβάτι μου είναι η καλύτερη. Με το που ανοίγω τα μάτια αντικρίζω τα βιβλία μου και χαίρομαι. Εκείνα βέβαια, μου έχουν γυρισμένη την πλάτη αλλά δεν με νοιάζει, το ότι στέκονται όρθια ή ξαπλωτά είναι η καλύτερη εικόνα. Συνθέτουν έναν ιδιόμορφο ενιαίο πίνακα με τις ανομοιόμορφες χρωματικές φέτες τους, με τα διαφορετικά πάχυτα και ύψη, με τις σκιές που γεννάνε οι όγκοι τους ανάλογα με το φυσικό φως αλλά και με το ηλεκτρικό τις νύχτες. Αν χαλάσω αυτόν τον πίνακα και τον ξαναορίσω (δεν το κάνω και πολύ συχνά αλλά το έκανα πρόσφατα) φτιάχνεται ένας νέος πίνακας που με ξενίζει έως ότου τον μάθω και πάλι. Το κοίταγμά του συνθετικού και μοναδικού πίνακα μου φτιάχνει την διάθεση σταθερά, με ανεβάζει. Τώρα που το σκέφτομαι αυτό που βλέπω είναι κάτι σαν ένα ντουλάπι τροφοδοσίας και αέναης ανατροφοδοσίας. Το ότι έχω ήδη τσιμπήσει, φάει, χωνέψει αλλά και ότι μπορώ να επανέλθω να βουτήξω όποτε και όταν το επιθυμήσω μου δίνει το αίσθημα της ασφάλειας. Άσε που είναι και κάτι σαν καθρέφτισμα….
Ράχη είναι το πίσω μέρος του βιβλιακού σώματος, εκείνο που φαίνεται όταν βρίσκονται στα ράφια. Αποτελεί μέρος του εξώφυλλου και αντιστοιχεί στο σημείο εκείνο που δένονται τα τυπογραφικά φύλλα (τα φύλλα μπορεί να είναι κολλητά δηλαδή κολλημένα με κόλλα στο σημείο αυτό αλλά σωστότερα είναι τα ραφτά δηλαδή τα ραμμένα κατά φυλλάδια, δεκαεξασέλιδα συνήθως ή αλλιώς ‘τετράδια’). Τα δεσίματα ποικίλλουν. Τα πιο προσεγμένα, συνήθως από δέρμα, μπορεί να έχουν νεύρα, δηλαδή κάτω από το δέσιμο να κρύβεται ένα κομμάτι σπάγκου που δίνει ένα εξόγκωμα. Τα γράμματα όταν είναι χρυσά δηλώνουν την συμβολή και άλλης μιας τέχνης, της χρυσοτυπίας, που χρησιμοποιεί άλλα εργαλεία και έχει δικά της μυστικά για τα γράμματα και για διακοσμητικά στοιχεία στην ράχη ή και στο εξώφυλλο. Χαρτόδετα, πανόδετα, δερματόδετα, με καλύμματα χάρτινα, πανωφόρια, με όποιο δέσιμο, τα βιβλία έχουν στην ράχη τους την πιο βασική ταυτότητα του βιβλίου: συγγραφέα, τίτλο (χωρίς υπότιτλο), και ίσως το εκδοτικό σήμα το οίκου. Συνήθως με κεφαλαία γράμματα, να διαβάζονται εύκολα και από κάποια απόσταση.
Ένα πολύ εκνευριστικό θέμα είναι η φορά των γραμμάτων. Αλλού διαβάζονται από τα δεξιά και σε άλλα από αριστερά. Έτσι όταν βρίσκονται όρθια στο ράφι και ψαχουλεύουμε οπτικά τους τίτλους γυρεύοντας συγκεκριμένα ένα, αναγκαζόμαστε να στριφογυρίζουμε το βλέμμα μας πέρα δώθε, κίνηση κουραστική και ζαλιστική. Οι αγγλικοί τίτλοι διαβάζονται από τα αριστερά. Οι περισσότεροι ελληνικοί από τα δεξιά, αλλά και πάλι όχι όλοι, δεν υπάρχει κανόνας. Σαφής, ξεκάθαρη σύμβαση για την φορά δεν έχω καταλάβει να ισχύει σε αυτό.
Ράχες χωρίς γράμματα, μπορεί να συμβεί σε ολιγοσέλιδα βιβλία που ράχη τους δεν έχει την αντίστοιχη υπόσταση χώρου, καθιστούν τα βιβλία άφωνα, δύσκολα στην αναζήτηση και τον εντοπισμό από τον χρήστη. Γιατί είναι οι ράχες που είναι ανοιχτές στην θέα του ματιού.

Οι άνθρωποι των βιβλιοθηκών στο κάτω μέρος της ράχης των βιβλίων κολλάνε την ετικέτα με τον ταξινομικό αριθμό του βιβλίου. Μια ετικέτα που επικαλύπτεται με διαφανές αυτοκόλλητο για προστασία αν και δύσκολα ξεκολλάει στην περίπτωση που πρέπει να αλλαχθεί ο αριθμός, με αποτέλεσμα να πληγώνεται το βιβλίο. Οι ετικέτες κολλιούνται σε ομοιόμορφο ή έστω περίπου ομοιόμορφο ύψος και είναι φορές που συμβαίνει να κρύβουν κομμάτια πληροφορίας. Πληροφορίες χάνονται και οι ράχες παραμορφώνονται και όταν είναι σπασμένες, φθαρμένες από την ανάγνωση και το τέντωμά τους. Το τράβηγμα από το ράφι γίνεται συνήθως χώνοντας το δάκτυλο στο πάνω μέρος του επιλεγμένου βιβλίου. Εάν είναι στριμωγμένο έως σφηνωμένο, η πιθανότητα να υποκύψει στην πίεση που του ασκούμε και να λυγίσει είναι μαθηματικά βέβαιη.

Τα βιβλία ως αντικείμενα αποτελούνται από πολλά μέρη (εξώφυλλο, οπισθόφυλλο, σώμα, καπάκια), έχουν ειδική ορολογία (ψευδότιτλος, σελίδα τίτλου, κολοφώνας, επίτιτλα, διάστιχα, κά). Και η βιβλιοδεσία είναι άλλο μέγα κεφάλαιο, με ξεχωριστή ιστορία, εδώ μόνο τις ράχες λιγουλάκι χαϊδέψαμε…