Περί υπογραμμίσεων

Οι υπογραμμίσεις στα βιβλία είναι θέμα άρρηκτα δεμένο με την ανάγνωση ή καλύτερα με τα είδη των αναγνώσεων. Αν υπογραμμίζουμε όταν διαβάζουμε ή όχι, με μολύβι, στυλό ή stabilo, με ποιον τρόπο, με πόση ένταση, αν οι υπογραμμίσεις συνοδεύονται από σημειώσεις στα περιθώρια, συνδέεται με τα γιατί και πώς των στιγμών των διαβασμάτων μας. Άσε που είναι και εντελώς παλιά υπόθεση που συνέβαινε και στα χειρόγραφα ακόμα και στα μάρμαρα και στις πέτρες (πρόσφατα κυκλοφόρησε μετάφραση βιβλίου για την γένεση των υποσημειώσεων που πριν συγκεντρωθούν σε ένα μέρος –κάτω από την σελίδα ή πίσω όλες μαζί- συσσωρεύονταν από τους αναγνώστες-σχολιαστές οπουδήποτε κοντά στο παράθεμα). Ας το ακροθίξω.
Οι υπογραμμίσεις, μαζί με τους τρόπους που ανοίγουμε το βιβλίο, πόσο ανοίγουμε την ράχη και πιέζουμε τα δεσίματά του, το αφήνουμε στο τραπεζάκι ή στο πάτωμα μισανοιγμένο μισοδιαβασμένο, τσαλακώνουμε τις άκρες των σελίδων, τα φυλάμε στα ράφια μας όρθια, ξαπλωτά, στριμωχτά στην πίσω σειρά έχουν να κάνουν με τον τρόπο που πλησιάζουμε το βιβλίο ως αντικείμενο, πώς του συμπεριφερόμαστε, πού ρίχνουμε αξία στο περιεχόμενο που επιθυμούμε να ρουφήξουμε ή σε αυτή καθαυτή την βιβλιακή του οντότητα.
Οι μαθητές και οι σπουδαστές διαβάζουν κυρίως για τις ανάγκες διαγωνισμάτων και εξετάσεων. Τα κίνητρά τους βεβιασμένα, η συμπεριφορά απέναντι στο έντυπο καθρέφτης, stabilo, διπλοϋπογραμμίσεις ξανά και ξανά, σαν για να ξεπηδήσουν οι γραμμές και από εκεί να πάνε στην κόλλα. Οι αναγνώστες λογοτεχνίας μαγεύονται από τον χορό των λέξεων, θα ήθελαν να παρίστανται μέσα στο κείμενο, υπογραμμίζουν σεβαστικά, με θαυμασμό. Οι αναγνώστες επιμελητές κειμένων δεν διαβάζουν απλά, συνεργάζονται στενά και σχολαστικά με το γραπτό, δεν υπογραμμίζουν στενά αλλά στοχευμένα στα νοήματα, το συντακτικό, την γραμματική και την ορθογραφία, τις τυπογραφικές συμβάσεις, κατασημαδεύουν το κείμενο με σύμβολα, τόσο που γίνεται διάστικτα αγνώριστο. Οι συγγραφείς αναγνώστες συνομιλούν με τα κείμενα, αναζητούν τις συγγένειες, αναλογίζονται τις αποστάσεις, ξεψαχνίζουν την έμπνευση, ψάχνουν να ξεκινήσουν, να συνεχίσουν έναν ειρμό.

Υπογραμμίσεις βρίσκω σε όλα τα διαβάσματά μου, λογοτεχνικά, επιστημονικά ακόμα και εφημερίδες. Από παλιά, από το σχολείο και τα σπουδαστικά χρόνια. Είναι γιατί επιθυμώ να μην ξεχάσω τι πήρα, τι άφησα να με διασχίσει, τι ίσως κάποτε δανειστώ και παραθέσω, πατήσω και πάω κάπου αλλού. Ίχνη ποικίλων προθέσεων. Από τη μια μεριά λειτουργεί, όλα τα παραπάνω συμβαίνουν, από την άλλη πάλι δεσμεύουν και περιορίζουν, με την έννοια ότι το υπόλοιπο κείμενο χάνεται. Ακόμα και αν είναι εκεί την επόμενη φορά και είσαι πιο έτοιμος να το προσεγγίσεις, να δεις και άλλα πράγματα, όταν το ξαναδιαβάζεις τα υπογραμμισμένα σε τραβάνε. Φέρνουν πίσω τα πρώτα, τα γνωστά, αυτά που έχουμε ήδη επεξεργαστεί, γυροφέρει στο νου μας όταν δεν το ελέγχαμε άμεσα, ανάλογα με την διάθεση των αισθημάτων, των εμπειριών και την μνήμης μας. Όσα έχουμε προσθέσει και τακτοποιήσει μέσα μας. Οι υπογραμμίσεις εμποδίζουν, κλείνουν τον δρόμο για νέες συγκομιδές, αναγνώσεις. Παρόλα αυτά θα συνεχίσω να υπογραμμίζω.
Υπογραμμίζω πάντα με μολύβι, όταν τυχαίνει να μην έχω μαζί μου και θέλω να μην χάσω το σημείο, βάζω μια διακριτική κουκίδα στο πλάι και επανέρχομαι. Είναι φορές που τα θέλω όλα, τότε τραβάω μια κάθετη γραμμή στο πλάι, ίσως διακεκομμένη ίσως ευθεία. Όταν είναι μια λέξη που τραβάει δυνατά την προσοχή μου, η υπογράμμιση είναι σταθερή και καθαρή. Όταν είναι ένας συλλογισμός η γραμμή είναι πιο αλαφριά και μεγάλη, όταν είναι δυο απομακρυσμένες λέξεις που συνδέονται ορατά ή υπαινικτικά τις κυκλώνω και τις ενώνω με μια γραμμή.
Ένα δανεικό βιβλίο με υπογραμμίσεις μας βάζει στα αχνάρια της προηγούμενης ανάγνωσης, του κατόχου του, δείγμα εμπιστοσύνης και ανοιχτοσύνης. Μας κάνει και λίγο κουτσομπόληδες! Ο μηχανισμός της ανάγνωσης σαν σπίρτο ανάβει κάτι και στην συνέχεια δημιουργεί καύση, εσωτερική όταν την κρατάμε για εμάς και μας φτιάχνει την μέρα και τα όνειρα, ανοιχτή όταν την μοιραζόμαστε με οποιονδήποτε τρόπο.

Δεν ήταν το επόμενο θέμα που είχα σκεφτεί να αναρτήσω αλλά αυτό παραμέρισε τα άλλα και άλλαξε την προτεραιότητα. Αποδείχτηκε πιο δυνατό από παρουσιάσεις βιβλιοβιβλίων και άλλα διάφορα που στοιβάζονται, και κέρδισε, τα άλλα μηρυκάζονται στα εφτά στομάχια του νου…