Κατάλοιπα ζωντανού συγγραφέα

Robert Musil, Κατάλοιπα ζωντανού συγγραφέα, μτφρ. Δήμος Βαρθολομαίος κ.ά., εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα, 1994, 217 σ.

Οι περισσότεροι από εσάς εκεί έξω δηλώνετε ότι δε δανείζεστε βιβλία από δανειστικές βιβλιοθήκες ή από φίλους. Προτιμάτε, έχετε γράψει κατά καιρούς, να έχετε το αντίτυπο στην κατοχή σας, να υπογραμμίζετε, να σημειώνετε και να ανατρέχετε σε αυτό όποτε το αισθανθείτε. Εν μέρει το κατανοώ. Πράγματι είναι δύσκολο να διαβάζεις λογοτεχνία ή ποίηση από ένα αντίτυπο που δεν είναι δικό σου, που δεν έχεις κανένα δικαίωμα πάνω του, αλλά δε συμβαίνει το ίδιο με επιστημονικά εγχειρίδια.

Τα Κατάλοιπα ζωντανού συγγραφέα του Ρόμπερτ Μουζίλ, συγγραφέα του βιβλίου Άνθρωπος χωρίς ιδιότητες, είναι ένα βιβλίο που εντόπισα στα ράφια βιβλιοθήκης και φυσικά δανείστηκα χωρίς να το πολυσκεφτώ. Από τις πρώτες σελίδες του μου δημιουργήθηκε η επιθυμία να γράψω γι’ αυτό εδώ, αλλά τώρα συνειδητοποιώ πόσο δύσκολο είναι να εντοπίσω τα κομμάτια εκείνα που περισσότερο μου άρεσαν και θα ήθελα να τα παραθέσω από ένα αντίτυπο ξένο στο οποίο δεν μπορούσα να υπογραμμίσω.

Οι σελίδες του φαντάζουν ένα πέλαγος με ακυβέρνητες λέξεις, αναγκάζομαι να διαβάσω πάλι από την αρχή κεφάλαια για να εντοπίσω εκείνες τις προτάσεις που ήθελα να κάνω δικές μου. Ίσως να χρειαστεί να το διαβάσω όλο ξανά.

Το βιβλίο είναι χωρισμένο σε τέσσερα μέρη. Τα τρία μέρη είναι χωρισμένα σε κεφάλαια σαν μικρά αφηγήματα, δοκίμια ή στοχασμούς. Το τέταρτο μέρος είναι ένα αφήγημα με τον τίτλο «Κότσυφας», το οποίο τελειώνει με τον αφηγητή να στέκει μόνος, ανάμεσα στα φαντάσματα των νεκρών, στο πατρικό του σπίτι που πέρασε τα παιδικά του χρόνια και να ανακαλύπτει τα παιδικά του βιβλία σε ένα μπαούλο στη σοφίτα, με όψη ταλαιπωρημένη από το χρόνο όλα σχεδόν δε τα γνώριζε αλλά «σαν μπήκε μες στις σελίδες κατέκτησε το περιεχόμενό τους σαν τον πειρατή που κουρσεύει μες στους κινδύνους». Η τελευταία αυτή εικόνα μου άφησε μια γεύση γλυκιά κλείνοντας το βιβλίο.

Προτιμώ τα βιβλία που περιλαμβάνουν αφηγήματα ή διηγήματα. Τα θεωρώ ασφαλέστερα γιατί σίγουρα θα βρω μέσα τους κάτι που να ανταποκρίνεται περισσότερο στα γούστα μου. Η ΗΗΈτσι συνέβη κι εδώ. Το δεύτερο μέρος του που τιτλοφορείται «Εμπαθείς παρατηρήσεις» περιλαμβάνει κεφάλαια που με έβαλαν σε σκέψη. Ο συγγραφέας προσπαθεί να απαντήσει στην ερώτηση «Μπορείτε να ορίσετε τι είναι λογοτέχνης;» χωρίς τελικά να τα καταφέρνει την αφήνει σε εμάς.

Αλλού αντιστρέφει τον ισχυρισμό ότι σήμερα οι συγγραφείς δεν είναι σε θέση να γράψουν μεγάλα βιβλία με την εκδοχή ότι οι αναγνώστες δεν είναι σε θέση να διαβάσουν. Ο συγγραφέας επεμβαίνει σε όλα τα πεδία της τέχνης: στη ζωγραφική, στα μνημεία και στα γλυπτά, στον κινηματογράφο και παντού αφήνει αναπάντητα ερωτήματα.

Γραμμένα από το 1920 έως και το 1929 τα κείμενα του έχουν να δώσουν ακόμη και σήμερα σκέψη, όπως κάθε τι κλασικό.

Τον τίτλο του βιβλίου του εξηγεί στην πρώτη σελίδα στα «Προλεγόμένα» του:

«Όπως και να έχει το πράγμα, όποια και να είναι τα κριτήρια με τα οποία θα ξεχωρίσουμε τα αξιόλογα κατάλοιπα από τα απλά ρετάλια, εγώ είμαι αποφασισμένος να ματαιώσω τη δημοσίευση των δικών μου, προτού έρθει η στιγμή που θα μου είναι πια αδύνατο. Και ο ασφαλέστερος τρόπος να το πετύχω, όσο παράξενο κι αν φαίνεται, είναι να τα εκδώσω εγώ ο ίδιος όσο είμαι ακόμα ζωντανός.».