Παρασκευή 28 Οκτωβρίου 2016

Λογοτεχνία του φανταστικού


Προσπαθώ να θυμηθώ ποιο ήταν το έτος που τα βιβλία που ανήκουν στην κατηγορία "λογοτεχνία του φανταστικού" παρεισφρήσαν στα βιβλιοπωλεία και απέκτησαν δική τους ξεχωριστή βιβλιοθήκη και τη δική τους θέση στα σπίτια και στις καρδιές των αναγνωστών. Αναρωτιέμαι αν ένα βιβλίο έκανε την αρχή ή πολλά γεγονότα συντέλεσαν ώστε αυτό το είδος να καθιερωθεί. Σίγουρα ο Τόλκιν συντέλεσε καθοριστικά ώστε να γεννηθεί αυτό το είδος της λογοτεχνικής γραφής, αλλά μαζικά αυτό συνέβη κυρίως όταν τα έργα του έγιναν δημοφιλή και πολυδιαβασμένα, όταν δηλαδή μεταφέρθηκαν στην μεγάλη οθόνη. Μετά βοήθησαν ο Χάρι Πότερ και όλες οι βαμπίροϊστορίες, ταινίες και βιβλία κι ενδεχομένως το τελικό χτύπημα να ήρθε από τον Αμερικανό George Raymond Richard Martin με τα πετυχημένα βιβλία της σειράς Game of Thrones. Στο ενδιάμεσο ακολούθησαν πολλοί στο δρόμο της σίγουρης επιτυχίας. Στην Ελλάδα υπάρχουν δύο τρεις εκδοτικοί οίκοι που ειδικεύονται στην έκδοση μόνο αυτής της κατηγορίας λογοτεχνικών βιβλίων. Νομίζω ότι μπορώ να τους ξεχωρίσω από μακριά, βλέποντας απλά και μόνο τις σκουρόχρωμες ράχες των εκδόσεών τους με τα ιδιαίτερα σχεδόν γοτθικά τυπογραφικά στοιχεία. Το μόνο σίγουρο είναι ότι οι λάτρεις αυτών των βιβλίων συνεχώς αυξάνονται, με έμφαση στους νέους αναγνώστες. Τώρα όλο και συχνότερα βλέπω εφηβάκια να διαβάζουν, να φωτογραφίζουν, να ξεφυλλίζουν και να στέκονται με τις ώρες στις βιβλιοθήκες αυτής της κατηγορίας. Μια μόδα που φαίνεται πως ήρθε για να μείνει. Είναι πράγματι όμως νέα μόδα;

Λογοτεχνία του φανταστικού, λοιπόν, έτσι θέλησαν να ονομάσουν εκείνες τις μυθ-ιστορίες που αναφέρονται σε αλλόκοτα πλάσματα που στην πραγματικότητα δεν υπήρξαν ποτέ, αφύσικες ή υπερφυσικές ή παραφυσικές καταστάσεις που η λογική απαρνιέται. Μάγισσες, ξόρκια, δράκοι, ξωτικά, νεκροί που περιφέρονται στον κόσμο των ζωντανών κι ένα σωρό άλλα αποκυήματα της ανθρώπινης φαντασίας. Μα είναι όλα αυτά καινούρια; Αυτά όλα δεν υπήρχαν από τότε που ο άνθρωπος ξεκίνησε να γράφει. Ποια λαϊκή παράδοση, ποιο λαϊκό παραμύθι, ποιας χώρας δεν συμπεριλαμβάνει μέσα πνεύματα νεκρών που επιστρέφουν από τον κάτω κόσμο για να πάρουν εκδίκηση; Μου έρχονται στο νου τα παραμύθια διάφορων χωρών των λίγο διαφημισμένων στα κοινωνικά δίκτυα εκδόσεων Απόπειρα αλλά και τα δικά μας λαϊκά παραμύθια που κατά καιρούς απολαμβάνω να διαβάζω. Κι ο νους μου μπορεί να τρέξει σε μυριάδες βιβλία που μες στην ιστορία τους περιλαμβάνουν αφύσικα γεγονότα από τον Όμηρο μέχρι τον Πόε, κι όλα αυτά εντάσσονται σε αυτήν την κατηγορία; Μη μιλήσω για την επιστημονική φαντασία γιατί θα γίνει ακόμα πιο περίπλοκο.

Κι όλες αυτές οι σκέψεις για το νεοεκδοθέν βιβλίο που είναι εν μέρη βιβλίο για βιβλία (που ως φανατική συλλέκτρια αυτού του είδους δεν θα μπορούσα να μην αποκτήσω) του Νίκου Φαρούπου «Ο αρχιβιβλιοθηκάριος κι άλλες ιστορίες». Με αυτόν τον τίτλο και με αυτό το εξώφυλλο (το βιβλίο είναι το μόνο αντικείμενο που μπορώ να σκεφτώ που έχει τη δυνατότητα να αυτοδιαφημίζεται μέσω του εξωφύλλου του) δεν θα μπορούσα να μην το ερωτευτώ με την πρώτη ματιά. Εν μέρη βιβλίο για βιβλίο καθώς μόνο η μία από τις τέσσερις ιστορίες έχει βιβλιοφιλικό περιεχόμενο. Τέσσερις ιστορίες με κοινό παρονομαστή το αφύσικο που του επιτρέπει να κατηγοριοποιηθεί στη λογοτεχνία του φανταστικού (αν και κάτι μου λέει ότι κανένα βιβλιοπωλείο δεν θα το εντάξει στα αντίστοιχα ράφια). Τέσσερις ευκολοδιάβαστες κι ανάλαφρες ιστορίες της μιας ημέρας που μπορούν να διαβαστούν κι από ένα παιδί γυμνασίου.

Η ιστορία του αρχιβιβλιοθηκάριου, που κατά τη γνώμη δεν είναι και η πιο δυνατή (ή εγώ είμαι πολύ απαιτητική όταν αναφέρεται κάποιος στο αγαπημένο μου θέμα) εκτυλίσσεται σε μια βιβλιοθήκη με πολλά και σπάνια βιβλία, μια κυριολεκτικά ζωντανή βιβλιοθήκη που φαίνεται να αγαπούν τα πνεύματα των συγγραφέων. Κι ο συγγραφέας αγαπά τους κλασικούς τα έργα και τους βίους τους και δεν ξεχνά να μας το υπενθυμίζει μέσα από τις γραμμές αυτής της μικρής ιστορίας. Εξάλλου, ο πρωταγωνιστής αυτής της ιστορίας, ο διευθυντής της ιστορικής βιβλιοθήκης γνωρίζει από λογοτεχνία καθώς διδάσκει την ιστορία της και γράφει ένα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο με τίτλο Εξομολογήσεις συγγραφέων στο οποίο ερευνά τη ζωή και τον χαρακτήρα των σπουδαιότερων συγγραφέων της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Οι άλλες τρεις απολαυστικές ιστορίες περιλαμβάνουν φανταστικά όντα μιας μακρινής εποχής (;) που οι άνθρωποι πίστευαν σε μάγισσες και ξόρκια τα οποία συναναστρέφονται με ανθρώπους ή είναι μέρος τους.

6 σχόλια:

Michael K. είπε...

Η λογοτεχνία του φανταστικού σίγουρα διατρέχει την ανθρώπινη αφήγηση από τα πρώτα χρόνια που οι άνθρωποι διηγούνται ιστορίες. Ως ξεχωριστή κατηγορία υπάρχει απ'όταν πολλαπλασιάστηκαν τόσο τα σχετικά έργα που να δικαιολογούν την ύπαρξη ξεχωριστής κατηγορίας όπως συμβαίνει και με κάθε άλλη κατηγορία. Βασικά είναι θέμα ευκολίας και οργάνωσης όπως πχ λέμε αστυνομικά, ιστορικά κλπ
Σαφώς το έργο του Τόλκιν είναι κορυφαίο στο χώρο του φανταστικού και τα βιβλία της J.K. Rowling και του G.R.R. Martin ίσως τα πιο αναγνωρίσιμα, όμως αδικούμε τη λογοτεχνία του φανταστικού αν σταθούμε μόνο σε αυτά. Πολλώ δε μάλλον που μεγάλο μέρος της αναγνωρισιμότητας (ειδικά του τελευταίου) προέρχεται από την τηλεοπτική μεταφορά, δηλαδή ένα κοινό που μπορεί στην πλειοψηφία του να μην έχει αναγνωστικά ενδιαφέροντα. Βέβαια έστω και ένας να παρακινηθεί να διαβάσει εξαιτίας μιας ωραίας σειράς, προσωπικά το θεωρώ κέρδος.
Το βιβλίο πάντως που παρουσιάζεις φαίνεται εξόχως ενδιαφέρον και θα τα έχω στα υπόψιν μου!

librarian είπε...

Michael προφανώς κατηγοριοποιήθηκαν όταν πολλαπλασιάστηκαν, χρονικά προσπαθώ να το τοποθετήσω και μάλλον καταλήγω, χωρίς να είμαι απολύτως βεβαία, στην πρώτη δεκαετία του αιώνα μας. Επειδή δεν γνωρίζω καθόλου τα βιβλία αυτής της κατηγορίας, θα με ευχαριστούσε να μου αφήσεις μερικά ονόματα συγγραφέων εκπροσώπους αυτής της λογοτεχνίας!

Michael K. είπε...

Αν μιλάμε για την ελληνική σκηνή, θα έλεγα η κρίσιμη μάζα αναγνωστών προέκυψε όντως τότε αν και όλη τη δεκαετία 1995-2005 "προετοιμαζόταν" ο χώρος. Βέβαια στο εξωτερικό αυτά συνέβαιναν ήδη από τη δεκαετία του '80. Βέβαια δεν είμαι ο ειδικός επ'αυτού και πραγματικά θα άξιζε να παρακολουθήσεις το 2ο ΦantastiCon που έγινε στην αρχή του μήνα, εκεί θα λύνονταν πολλές απορίες σου και θα είχες την ευκαιρία να μιλήσεις με ανθρώπους πραγματικά γνώστες του θέματος. Έστω κι έτσι όμως μπορείς να ρίξεις μια ματιά στο www.fantasticon.gr για να σχηματίσεις μια άποψη και ίσως σε διαφωτίσουν τα podcast μου σχετικά με το θέμα.

Εκείνο που βιώνουμε έντονα τα τελευταία χρόνια είναι η εμφάνιση και Ελλήνων συγγραφέων του φανταστικού με σύγχρονη γραφή και άποψη που έχουν δώσει έργα εφάμιλλα των ξένων.

Χοντρικά τη λογοτεχνία του φανταστικού τη χωρίζουμε σε τρεις κατηγορίες, κλασσική, επιστημονική και τρόμου, χωρίς αυτό να σημαίνει πως υπάρχουν στεγανά. Άλλωστε υπάρχουν και υποείδη σε κάθε κατηγορία.

Στην κλασσική φαντασία πέρα από τον Τόλκιν, υπάρχουν πολλοί να αναφέρω κάπως πιο σύγχρονους τον Brandon Sanderson, Joe Abercrombie, Robert Jordan, Cr. Paolini.
Στην επιστημονική είμαι σίγουρος έχεις ακούσεις τους Arthur Clarke και Isaac Asimov αλλά και τους Andy Weir και Ernest Kline.
Στον τρόμο (που δεν είναι τόσο του γούστου μου) οι πιο κλασσικοί είναι σίγουρα ο H.P. Lovecraft και ο Edgan Allan Poe και ο πιο γνωστός ο Stephen King αλλά εξίσου καλοί οι Clive Barker και Neil Gaiman.

Θα παρατήρησες ότι δεν είπα τίποτα για τους Έλληνες καθώς έχω γνωρίσει κάποιους από τους νεότερους και παρακολουθώ ενεργά συγκεκριμένα site έτσι δεν θα ήθελα να αδικήσω κάποιους εδώ (αν σε ενδιαφέρει η ελληνική παραγωγή μπορώ να σε κατευθύνω κατ'ιδίαν για να έχεις μια καλή εικόνα).

librarian είπε...

Σε ευχαριστώ για το κατατοπιστικότατο σχόλιο.
Δεν την είχα σκεφτεί αυτήν την υποκατηγοριοποίηση αλλά την επιστημονική φαντασία και του τρόμου την καταλαβαίνω (κι ενδεχομένως τη γνωρίζω), για την κλασική δεν είμαι σίγουρη τι εννοείς. Όπως λέμε κλασική λογοτεχνία;
Θα ψάξω όμως τα ονόματα που μου άφησες.
Βλέπω ότι ασχολείσαι με τα εν λόγω βιβλία. Με ποιον τίτλο θα μου πρότεινες να ξεκινήσω από εκείνα της κλασικής;

Michael K. είπε...

Κλασσικό φανταστικό εννοούμε το είδος που οι περισσότεροι το γνώρισαν μέσω των ταινιών του Άρχοντα των Δαχτυλιδιών (αλλά και ο Κόναν παλιότερα σε αυτό το είδος κατατάσσεται). Βασικά αναφερόμαστε κυρίως (αλλά όχι αποκλειστικά) σε μεσαιωνικό τεχνολογικό επίπεφο, με μαγεία, εξωτικά πλάσματα κλπ (εξαιρέσεις φυσικά υπάρχουν). Θα έλεγα αν δεν έχεις διαβάσει το Hobbit και το Lord of the Rings να ξεκινήσεις από αυτά. Προτάσεις υπάρχουν και άλλες βέβαια, απλά πες μου τις προτιμήσρις δου γενικότερα και θα βρούμε κάτι!

librarian είπε...

Όχι, κάτι σε Τόλκιν, κάτι ή σύγχρονο ή παλιό καλό αλλά όχι τόσο γνωστό.