Παρασκευή 28 Οκτωβρίου 2016

Λογοτεχνία του φανταστικού


Προσπαθώ να θυμηθώ ποιο ήταν το έτος που τα βιβλία που ανήκουν στην κατηγορία "λογοτεχνία του φανταστικού" παρεισφρήσαν στα βιβλιοπωλεία και απέκτησαν δική τους ξεχωριστή βιβλιοθήκη και τη δική τους θέση στα σπίτια και στις καρδιές των αναγνωστών. Αναρωτιέμαι αν ένα βιβλίο έκανε την αρχή ή πολλά γεγονότα συντέλεσαν ώστε αυτό το είδος να καθιερωθεί. Σίγουρα ο Τόλκιν συντέλεσε καθοριστικά ώστε να γεννηθεί αυτό το είδος της λογοτεχνικής γραφής, αλλά μαζικά αυτό συνέβη κυρίως όταν τα έργα του έγιναν δημοφιλή και πολυδιαβασμένα, όταν δηλαδή μεταφέρθηκαν στην μεγάλη οθόνη. Μετά βοήθησαν ο Χάρι Πότερ και όλες οι βαμπίροϊστορίες, ταινίες και βιβλία κι ενδεχομένως το τελικό χτύπημα να ήρθε από τον Αμερικανό George Raymond Richard Martin με τα πετυχημένα βιβλία της σειράς Game of Thrones. Στο ενδιάμεσο ακολούθησαν πολλοί στο δρόμο της σίγουρης επιτυχίας. Στην Ελλάδα υπάρχουν δύο τρεις εκδοτικοί οίκοι που ειδικεύονται στην έκδοση μόνο αυτής της κατηγορίας λογοτεχνικών βιβλίων. Νομίζω ότι μπορώ να τους ξεχωρίσω από μακριά, βλέποντας απλά και μόνο τις σκουρόχρωμες ράχες των εκδόσεών τους με τα ιδιαίτερα σχεδόν γοτθικά τυπογραφικά στοιχεία. Το μόνο σίγουρο είναι ότι οι λάτρεις αυτών των βιβλίων συνεχώς αυξάνονται, με έμφαση στους νέους αναγνώστες. Τώρα όλο και συχνότερα βλέπω εφηβάκια να διαβάζουν, να φωτογραφίζουν, να ξεφυλλίζουν και να στέκονται με τις ώρες στις βιβλιοθήκες αυτής της κατηγορίας. Μια μόδα που φαίνεται πως ήρθε για να μείνει. Είναι πράγματι όμως νέα μόδα;

Λογοτεχνία του φανταστικού, λοιπόν, έτσι θέλησαν να ονομάσουν εκείνες τις μυθ-ιστορίες που αναφέρονται σε αλλόκοτα πλάσματα που στην πραγματικότητα δεν υπήρξαν ποτέ, αφύσικες ή υπερφυσικές ή παραφυσικές καταστάσεις που η λογική απαρνιέται. Μάγισσες, ξόρκια, δράκοι, ξωτικά, νεκροί που περιφέρονται στον κόσμο των ζωντανών κι ένα σωρό άλλα αποκυήματα της ανθρώπινης φαντασίας. Μα είναι όλα αυτά καινούρια; Αυτά όλα δεν υπήρχαν από τότε που ο άνθρωπος ξεκίνησε να γράφει. Ποια λαϊκή παράδοση, ποιο λαϊκό παραμύθι, ποιας χώρας δεν συμπεριλαμβάνει μέσα πνεύματα νεκρών που επιστρέφουν από τον κάτω κόσμο για να πάρουν εκδίκηση; Μου έρχονται στο νου τα παραμύθια διάφορων χωρών των λίγο διαφημισμένων στα κοινωνικά δίκτυα εκδόσεων Απόπειρα αλλά και τα δικά μας λαϊκά παραμύθια που κατά καιρούς απολαμβάνω να διαβάζω. Κι ο νους μου μπορεί να τρέξει σε μυριάδες βιβλία που μες στην ιστορία τους περιλαμβάνουν αφύσικα γεγονότα από τον Όμηρο μέχρι τον Πόε, κι όλα αυτά εντάσσονται σε αυτήν την κατηγορία; Μη μιλήσω για την επιστημονική φαντασία γιατί θα γίνει ακόμα πιο περίπλοκο.

Κι όλες αυτές οι σκέψεις για το νεοεκδοθέν βιβλίο που είναι εν μέρη βιβλίο για βιβλία (που ως φανατική συλλέκτρια αυτού του είδους δεν θα μπορούσα να μην αποκτήσω) του Νίκου Φαρούπου «Ο αρχιβιβλιοθηκάριος κι άλλες ιστορίες». Με αυτόν τον τίτλο και με αυτό το εξώφυλλο (το βιβλίο είναι το μόνο αντικείμενο που μπορώ να σκεφτώ που έχει τη δυνατότητα να αυτοδιαφημίζεται μέσω του εξωφύλλου του) δεν θα μπορούσα να μην το ερωτευτώ με την πρώτη ματιά. Εν μέρη βιβλίο για βιβλίο καθώς μόνο η μία από τις τέσσερις ιστορίες έχει βιβλιοφιλικό περιεχόμενο. Τέσσερις ιστορίες με κοινό παρονομαστή το αφύσικο που του επιτρέπει να κατηγοριοποιηθεί στη λογοτεχνία του φανταστικού (αν και κάτι μου λέει ότι κανένα βιβλιοπωλείο δεν θα το εντάξει στα αντίστοιχα ράφια). Τέσσερις ευκολοδιάβαστες κι ανάλαφρες ιστορίες της μιας ημέρας που μπορούν να διαβαστούν κι από ένα παιδί γυμνασίου.

Η ιστορία του αρχιβιβλιοθηκάριου, που κατά τη γνώμη δεν είναι και η πιο δυνατή (ή εγώ είμαι πολύ απαιτητική όταν αναφέρεται κάποιος στο αγαπημένο μου θέμα) εκτυλίσσεται σε μια βιβλιοθήκη με πολλά και σπάνια βιβλία, μια κυριολεκτικά ζωντανή βιβλιοθήκη που φαίνεται να αγαπούν τα πνεύματα των συγγραφέων. Κι ο συγγραφέας αγαπά τους κλασικούς τα έργα και τους βίους τους και δεν ξεχνά να μας το υπενθυμίζει μέσα από τις γραμμές αυτής της μικρής ιστορίας. Εξάλλου, ο πρωταγωνιστής αυτής της ιστορίας, ο διευθυντής της ιστορικής βιβλιοθήκης γνωρίζει από λογοτεχνία καθώς διδάσκει την ιστορία της και γράφει ένα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο με τίτλο Εξομολογήσεις συγγραφέων στο οποίο ερευνά τη ζωή και τον χαρακτήρα των σπουδαιότερων συγγραφέων της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Οι άλλες τρεις απολαυστικές ιστορίες περιλαμβάνουν φανταστικά όντα μιας μακρινής εποχής (;) που οι άνθρωποι πίστευαν σε μάγισσες και ξόρκια τα οποία συναναστρέφονται με ανθρώπους ή είναι μέρος τους.

Τρίτη 18 Οκτωβρίου 2016

Το βιβλίο ως αντικείμενο


Τον βιβλιόφιλο δεν τον ενδιαφέρει το βιβλίο μόνο για το περιεχόμενό του, τον ενδιαφέρει το βιβλίο και ως αντικείμενο και ναι είμαι μια παθιασμένη βιβλιόφιλη που μπορώ να αγοράσω ένα βιβλίο απλά και μόνο γιατί μου αρέσει εμφανισιακά. Μου αρέσουν οι παλιές εκδόσεις των προηγούμενων αιώνων, εκείνες οι δερματόδετες εκδόσεις με την χρυσοτυπία, τις παχιές σελίδες και τα ραμμένα στο χέρι τυπογραφικά τετράδια. Εκείνο το τυπογραφικό χαρτί μιας άλλης εποχής που αντέχει ακόμη όσοι αιώνες κι αν έχουν περάσει. Εκείνο το χαρτί που προτιμά το σκουλήκι, με κάνει να πιστεύω ότι είναι πιο νόστιμο κι ας μην μπορώ να το γευτώ, με την αφή όμως μπορώ να το αισθανθώ. Και τα τυπωμένα γράμματα μπορώ να αισθανθώ. Έτσι απαλά αν περάσω τις άκρες των δαχτύλων μου θα αισθανθώ το αμυδρό βαθούλωμα που άφησαν τα τυπογραφικά στοιχεία καθώς πιεζόντουσαν πάνω στο χαρτί για να σφραγίσουν τις λέξεις. Και από τα βαθουλώματα των εικόνων μπορώ να φανταστώ τον χαράκτη που τις σμίλευε με μεράκι, εκείνον τον καλλιτέχνη που με τη σειρά του συντελούσε για να δημιουργηθεί ένα άλλο έργο τέχνης, το βιβλίο. Έχω αγοράσει βιβλία γραμμένα σε ξένες λέξεις που δεν αναγνωρίζω μόνο και μόνο επειδή έχουν εκδοθεί μερικούς αιώνες πριν γεννηθώ, μόνο και μόνο γιατί παραμένουν όμορφα και μου υπενθυμίζουν την ιστορία του βιβλίου.

Σταδιακά από τα τέλη του 19ου αιώνα και μετά τα βιβλία άρχισαν να ασχημαίνουν γιατί κάποιοι σκέφτηκαν ότι όπου και να τυπώσεις μια ωραία λέξη θα εξακολουθεί να είναι ωραία. Σε ό,τι χαρτί, με ό,τι μελάνι, με όποια γραμματοσειρά, με όποια επιμέλεια  το ποίημα θα παραμένει ποίημα. Παράγουμε μαζικά για να ικανοποιούμε τη ζήτηση, τυπώνουμε όπως όπως σε μεγάλο τιράζ για να βγάλουμε κέρδος. Χαμηλώνουμε το κόστος, αυξάνουμε την παραγωγή, κάνουμε προσιτό το βιβλίο σε όλους. Γιατί προσιτό πρέπει να είναι μόνο το εκχυδαϊσμένο. Ικανοποιούμε την αναγνωστική ανάγκη αδιαφορώντας για το γούστο και για την ποιότητα προσβάλοντας έτσι τον ίδιο τον συγγραφέα. Τύπωσε με το κιλό Τολστόι, Ντίκενς, Όστεν γράψε το όνομα του συγγραφέα και τον τίτλο του βιβλίου με μεγάλα γράμματα, κρέμασε τα στο περίπτερο δίπλα από τις αθλητικές εφημερίδες για να τραβήξει την προσοχή κι αυτό αρκεί για να αισθανθεί υπερήφανος κάποιος που πήγε για τσιγάρα και γύρισε με Ντοστογιέφσκι, τόσο υπερήφανος που εντέλει εθίστηκε και δεν θα ηρεμούσε αν δεν συμπλήρωνε όλη τη σειρά, κάποιοι τον ονόμασαν και συλλέκτη, συλλέκτη έργων τέχνης του περιπτέρου.

Ένας εκδοτικός οίκος με το παράξενο όνομα DeAgostini συγκέντρωσε για εσένα όλα τα αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, ακόμη κι εκείνα που ενδεχομένως να μην γνώριζες και βάλθηκε να σε αναγκάσει να χτίσεις τη βιβλιοθήκη σου κι εσύ ενέδωσες στην προσιτή τιμή και στην πολύ διαφήμιση. Εξάλλου το να γεμίσεις τα άδεια ράφια σου με βιβλία του ίδιου σχήματος και του ίδιου χρώματος φάνταζε ειδυλλιακό. Ενδεχομένως το χρώμα των βιβλίων να σε κέντρισε περισσότερο, δεν αμφιβάλλω διόλου πως ήταν κι αυτό ένα μαρκετινίστικο τρικ μιας πολυεθνικής ή ίσως απλά να ταίριαζε με το χρώμα της πολυθρόνας σου. Και κάπως έτσι κάποιοι δημιούργησαν την ιδιωτική τους ομοιόμορφη βιβλιοθήκη χωρίς ποτέ να μπουν σε ένα βιβλιοπωλείο, χωρίς ποτέ να αποκτήσουν άποψη για το ποια τελικά είναι τα αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας.

Και τώρα εγώ που έχω απέχθεια για όλα αυτά τα ομοιόμορφα μπλε με κόκκινη ράχη βιβλία προσβάλω περισσότερο τον συγγραφέα από εκείνον τα τύπωσε;

Δευτέρα 3 Οκτωβρίου 2016

Από τον θησαυρό μου


Πολυαγαπημένα βιβλία για βιβλία, τα βιβλία εκείνα δηλαδή που αναφέρονται σε άλλα βιβλία, βιβλιοθήκες, βιβλιοπωλεία, εκδότες, τη δύναμη των λέξεων, τη φιλαναγνωσία, την αγάπη για τη μυρωδιά του χαρτιού. Ποιος βιβλιόφιλος δεν απολαμβάνει την ανάγνωση ενός τέτοιου βιβλίου και δεν βρίσκει κάτι από τον εαυτό του μέσα στις σελίδες του; 

Θα σας μιλήσω για ένα αγαπημένο βιβλιοβιβλίο που είχα διαβάσει το μακρινό 2007 και το ξαναδιάβασα τώρα για να γράψω δύο λόγια  εδώ γιατί του αξίζει και με το παραπάνω μια ανάρτηση. Πριν αρχίσω όμως να σας πω ότι το βιβλίο είναι εξαντλημένο από τον εκδότη του οπότε αν θελήσετε να το διαβάσατε θα πρέπει να κομπιάσετε για να το βρείτε, ένα πραγματικό κυνήγι βιβλίου δηλαδή που εμένα με εξιτάρει λίγο παραπάνω. Πρέπει να απευθυνθείτε σε λαγωνικά βιβλίων, σε έμπειρους παλαιοβιβλιοπώλες δηλαδή, να μιλήσετε με φύλακες βιβλίων, δηλαδή τοπικές βιβλιοθήκες ή και μεγαλύτερες, ή να βάλετε αγγελία σε κάποιο ομάδα ανταλλαγής βιβλίων ή απλά να περιμένετε μήπως και επανακυκλοφορήσει. Όπως και να έχει Η μοναχούλα του Pierre Péju που οι εκδόσεις Ποταμός επέλεξαν να το αφήσουν εξαντλημένο αξίζει να διαβαστεί από όσους αγαπούν την ανάγνωση, κι είμαστε πολλοί αυτοί, σας βλέπω όλους μέσω instagram!

Μια μελαγχολική ιστορία  που αναφέρεται σε μοναχικούς ανθρώπους. Ο βιβλιοπώλης Βολλάρ που από μικρή ηλικία διάβαζε μανιωδώς βιβλία, ζούσε σε έναν δικό του κόσμου μαζί με τους χάρτινους φίλους του που του έδιναν δύναμη να αντιμετωπίσει όλη τη βία και την απόρριψη που δεχόταν από το σχολικό του περιβάλλον, επειδή έκανε το λάθος να είναι διαφορετικός, η Τερέζε μια διάφανη γυναίκα που πιο πολύ από όλα θέλει να φεύγει και να σημειώνει τις σκέψεις της σε ένα τετράδιο και η Εύα η μοναχούλα που έκανε το λάθος να γεννηθεί. Όλοι αυτοί συναντιούνται στην πρώτη σελίδα λόγω ενός τροχαίου δυστυχήματος. Ο Βολλάρ αγαπάει να διαβάζει ιστορίες, πολλές από τις οποίες έχει απομνημονεύσει και μπορεί να απαγγέλει από μνήμης. Οι ιστορίες έχουν τη δύναμη να γιατρεύουν κάθε πόνο μόνο που αυτή τη φορά δεν τα καταφέρνουν.

Το βιβλίο συγκεντρώνει προτάσεις από εκείνες τις βιβλιοφιλικές που μου αρέσει να υπογραμμίζω, παραθέτει αποσπάσματα από αγαπημένους συγγραφείς, μιλάει για τη δύναμη των λέξεων αλλά και την αδυναμία τους. Γιατί τελικά αυτός που διαβάζει μανιωδώς και ζει μέσω των φανταστικών ηρώων της λογοτεχνίας εντέλει ζει τη ζωή που θα ήθελε αλλά δεν μπορεί να ζήσει. Σταδιακά αποκόπτεται από τον πραγματικό κόσμο, απομονώνεται, αποκοινωνικοποιείται. Αγαπάμε τα βιβλία, αγαπάμε τα social network αλλά τίποτα δεν μπορεί να αντικαταστήσει την πραγματική ζωή.

Ένα βιβλίο αφιερωμένο σε όλους εμάς εφάμιλλο ενός ακόμη αγαπημένου βιβλίου από τις εκδόσεις Πατάκη Το χάρτινο σπίτι. Αναζητήστε το!

Για περισσότερα βιβλία για βιβλία μπορείτε να βλέπετε τη βιβλιολίστα μου που έχω συγκεντρώσει όλα όσα βιβλία αυτής της κατηγορίας γνωρίζω.