Δευτέρα 29 Ιουνίου 2015

Από το έντυπο στο ψηφιακό χάος


Τον τελευταίο καιρό υπάρχει έντονο ενδιαφέρον δημιουργίας ιδρυματικών αποθετηρίων και ψηφιακών βιβλιοθηκών εξαιτίας των κονδυλίων που έχουν (;) διατεθεί μέσω ΕΣΠΑ και αφορούν στην Ψηφιακή Σύγκλιση και άλλων παραπλήσιων ευρωπαϊκών προγραμμάτων ύψους πολλών εκατομμυρίων ευρώ που σε καμία περίπτωση δεν χαρίζονται. Έτσι, όλα τα ακαδημαϊκά ιδρύματα και άλλοι φορείς και οργανισμοί ψηφιοποιούν μετά μανίας το υλικό τους για να γίνει διαθέσιμο από όλους και από παντού μέσω διαδικτύου. Τα σκάνερ δουλεύουν ανελλιπώς και τεράστιος όγκος έντυπης πληροφορίας γίνεται ψηφιακή καταλαμβάνοντας πολλούς σκληρούς δίσκους μεγάλης χωρητικότητας. Το έργο έχουν αναλάβει να φέρουν εις πέρας βιβλιοθήκες και αρχεία που με τη σειρά τους το ανέθεσαν σε ιδιωτικές εταιρείες. Στην πλειονότητά τους τα έργα τα διευθύνουν υπεύθυνοι που ίσως να μην έχουν ιδέα τι ακριβώς είναι ένα ιδρυματικό αποθετήριο, ποιος ο στόχος του και ποιο θα πρέπει να είναι το περιεχόμενό του. Με την ίδια λογική κανείς δεν έχει προβλέψει επί του πρακτέους πώς θα λειτουργούν, θα ανανεώνονται και θα παραμένουν ζωντανά τα αποθετήρια αυτά μετά την ολοκλήρωση και την παράδοσή τους στο ευρύ κοινό. Για άλλη μία φορά λείπει η οργάνωση, ο σχεδιασμός και η πρόβλεψη ειδικά σε έναν τομέα όπως η τεχνολογία που διαρκώς εξελίσσεται.
Σαν τα κτίρια που δημιουργήθηκαν [πρόχειρα και με μεγάλο κόστος] με σκοπό να στεγάσουν υπηρεσίες χωρίς να προβλεφθούν θέσεις εργασίας.

Αναζητώντας πληροφορίες για τη δημιουργία ψηφιακών βιβλιοθηκών εντόπισα το βιβλίο του καθηγητή του Ιονίου Πανεπιστημίου Σαράντου Καπιδάκη "Εισαγωγή στις ψηφιακές βιβλιοθήκες" το οποίο χρησιμοποιείται ως διδακτικό σύγγραμμα σε ακαδημαϊκά τμήματα που ασχολούνται με τις υπηρεσίες πληροφόρησης.

Πρόκειται για ένα εισαγωγικό κείμενο και μια πρώτη γνωριμία με τον κόσμο της οργάνωσης της ψηφιακής πληροφορίας που συγκεντρώνει ένα μέρος όσων διδάχτηκα σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο. Το βιβλίο αναφέρεται στη διαδικασία της ψηφιοποίησης και στη δημιουργία ψηφιακών αντικειμένων, δίνει ορισμούς και διασαφηνίζει τη σημασία της ψηφιακής βιβλιοθήκης και τις διαφοροποιήσεις από τις βάσεις δεδομένων, τον ιστό και τις αυτοματοποιημένες βιβλιοθήκες. Περιέχει επεξηγηματικά παραδείγματα τόσο εγχώριων όσο και διεθνών ψηφιακών βιβλιοθηκών και αναφέρεται στο δύσκολο εγχείρημα της αυτοματοποίησης των ψηφιακών βιβλιοθηκών.
Είναι ένα καλό εργαλείο που θα έπρεπε να ανατρέξουν σε αυτό όσοι ασχολούνται με τη δημιουργία ψηφιακών βιβλιοθηκών τόσο σε θεωρητικό όσο σε πρακτικό επίπεδο.
Δεν αναφέρονται θέματα πνευματικών δικαιωμάτων που είναι ένα μείζονος σημασίας θέμα ειδικά όταν πρόκειται να γίνει διάθεση υλικού που προστατεύεται από τα δικαιώματα των δημιουργών του.
Δυστυχώς όμως η θεωρητική κατάρτιση των υπευθύνων που διαχειρίζονται έργα ιδρυματικών αποθετηρίων ή αναβάθμισης υπηρεσιών βιβλιοθηκών θα έπρεπε να έχει γίνει πολύ πριν αναλάβουν να τα φέρουν εις πέρας και δεν μιλάω καθόλου για το σχεδιασμό και την οργάνωση τους γιατί αυτή απλά δεν υπάρχει.

Δευτέρα 22 Ιουνίου 2015

Εκδόσεις για λίγους

Ο "Λίβελος κατά της τυπογραφίας" του Filippo de Strata που αναφέρθηκε στην προηγούμενη ανάρτηση του Μαραμπού, φυλάσσεται στα Ιταλικά χειρόγραφα της Μαρκιανής Βιβλιοθήκης της Βενετίας.
Σε χειρόγραφη μορφή, όπως θα ήθελε και ο συγγραφέας. Κι έτσι συνεχίζει να υπάρχει για να θυμίζει ένα επάγγελμα που έσβησε.
Όσο κι αν έψαξα δεν κατάφερα να βρω ούτε μια πληροφορία για την ελληνική μετάφραση και έκδοση της συγκεκριμένης ολιγοσέλιδης διαμαρτυρίας του Ιταλού αντιγραφέα που είδε το επάγγελμά του να φθίνει εξαιτίας της τυπογραφίας.
Ούτε μια φωτογραφία του εξωφύλλου αυτής της έκδοσης που τελικά προοριζόταν για λίγους.
Μέχρι που έφθασε ταχυδρομικώς έξω από την πόρτα μου από έναν καλό άγγελο.
Πρόκειται για μία επετειακή έκδοση των εκδόσεων ΜΙΕΤ με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 30 χρόνων από την κυκλοφορία του βιβλίου που εγκαινίασε τις εκδόσεις ("Εισαγωγή στην ελληνική παλαιογραφία" του Elpidio Mioni), η οποία κυκλοφόρησε εκτός εμπορίου το 2007.
Την έχω πατήσει άλλη μια φορά με αυτές τις εκδόσεις φάντασμα που κυκλοφόρησαν εκτός εμπορίου και κανείς ποτέ δεν έγραψε τίποτα. Τότε ήμουν προπτυχιακή φοιτήτρια και μου ζητήθηκε να βρω πληροφορίες για μια έκδοση που ενώ κρατούσα στα χέρια μου φαινόταν σαν να μην είχε εκδοθεί ποτέ! Αν θυμάμαι καλά ήταν ένας κατάλογος από τις εκδόσεις του Φοίνικα του Μπάμπη Λέγγα με ανύπαρκτα βιβλία. Είναι κάποιοι εκδότες που αγαπούν το επάγγελμά τους και τους αρέσει να συνομιλούν μεταξύ τους μοιράζοντας το μεράκι τους.
Αφήνω εδώ μια φωτογραφία αυτής της έκδοσης που μάλλον είναι πολύ δύσκολο να αποκτήσει κάποιος, με πολλά ευχαριστώ για την ευκαιρία που είχα να διαβάσω τις λέξεις αυτού του αντιγραφέα σε ένα τυπωμένο κείμενο.


Πέμπτη 4 Ιουνίου 2015

Ανάθεμα τα βιβλία!


Ο Μαραμπού ταξιδεύοντας εντόπισε λέει ένα βιβλίο με τον τίτλο "Λίβελος κατά της τυπογραφίας" και είναι, λέει κιόλας, του ΜΙΕΤ. Εγώ πολύ ζηλεύω γιατί καθόλου δεν ξέρω αυτό το βιβλίο και ούτε το εξώφυλλο του δεν μπορώ να εντοπίσω. Για να παύσω να ζηλεύω θα πιστέψω ότι είναι αποκυήματά της φαντασίας του και ότι αυτό το βιβλίο δεν κυκλοφορεί. Είχε όμως το φιλότιμο να μου στείλει μια ανάρτηση και να μου πει ότι αναφέρεται στην αιώνια μάχη των τεχνολογικών εξελίξεων του βιβλίου. Δημοσιεύω την ανάρτηση αν και τολμά να γράψει (και να θέλει να αναρτήσω) ότι το "ηλεκτρονικό βιβλίο θα κερδίσει το έντυπο". Μα πόσους αιώνες συνυπήρχε το έντυπο με το χειρόγραφο; Για να δούμε θα τους ξεπεράσει το ηλεκτρονικό;

Μετά την εμφάνιση και εξάπλωση (;) των ηλεκτρονικών βιβλίων, πολλοί διαμαρτυρήθηκαν για τον επικείμενο θάνατο του έντυπου. Η γνωστή μάχη του καινούριου με το οικείο, κραυγές και σπαράγματα, συνθήματα στους τοίχους (τώρα πια και σε ηλεκτρονικούς τοίχους!), "Θάνατος στο ηλεκτρονικό βιβλίο", "Να καεί, να καεί, το μπουρδέλο το βιβλίο" κτλ κτλ. Αυτή η μάχη όμως κρατάει κάμποσους αιώνες, τουλάχιστον από την εφεύρεση της τυπογραφίας, όπου ένας ταπεινός πλην τίμιος αντιγραφέας βιβλίων έγραψε έναν λίβελο κατά της τυπογραφίας, αυτής της μάστιγας που γέμιζε την πόλη με βιβλία! Ο Φίλιππο ντε Στράτα δεν έβλεπε με καλό μάτι την νέα μπίζνα που εξαπλωνόταν, κάτι αντίστοιχο με έναν ιερέα που δε θα του καλοάρεσε η καύση των νεκρών. Αποφάσισε λοιπόν να διαφυλάξει τα ιερά και τα όσια, γράφοντας μερικές οργισμένες επιστολές σε μορφή ποιημάτων που τις απήυθυνε προς την ανώτατη Αρχή του κράτους η οποία θα μπορούσε να αντισταθεί στην αναδυόμενη νέα δύναμη, την τυπογραφία.

[...] Τυπώνουν πια τόσο φθηνά, που ο καθείς διαλέγει
και παίρνει απεριόριστα. Σπουδάζουν κι οι γάιδαροι.
Οι τυπογράφοι με κρασί μεθούν και ασωτεύουν,
ρεκάζουν και καταγελούν. Και οι γραφείς - στον στάβλο.
Εξόριστη η υπέρτατη η τέχνη των γραφέων,
που ένα μόνο ξέρουνε, πώς όμορφα να γράφουν.
Δόγη, ιδού δόξα για σε: κλείσ' τα τυπογραφεία,
Σε ικετεύω, κάνε το, μην το κακό θεριέψει.

Φευ! Αυτό έγινε, το κακό θέριεψε και τώρα πια...

[...] Βιβλία η πόλη γέμισε, χαίρε αγαθέ πολίτη.
Σε τρια χρόνια γίνονται με πενταροδεκάρες
προφέσορες, και όλ' αυτά χάρη στους τυπογράφους!
Ο κάθε άξεστος, χωρίς λατινικά να ξέρει,
τέτοια αλαλάζει. Όμως εγώ το αντίθετο σας λέω:
Ποτέ δεν είχε η πόλη αυτή βιβλία τόσο λίγα
ή ανθρώπους που να θέλουνε στ' αλήθεια το βιβλίο.
Στην πόλη δεν θα φέρουνε χρήμα ούτε πνεύμα οι πρέσες.

Η μάχη με την εξέλιξη είναι άνιση. Το ηλεκτρονικό βιβλίο θα κερδίσει αλλά εμάς τους υποστηρικτές του έντυπου δε θα μας νοιάζει, θα είναι σαν να πεθαίνει μαζί μας. Θα νοιάζει τους επόμενους που θα διαβάζουν (σε οθόνες; στον αέρα; στο νερό;) τους δικούς μας λιβέλους. Η τραγική ειρωνεία με τον δυσαρεστημένο αντιγραφέα μας είναι πως ο λίβελος κατά της τυπογραφίας του έφθασε ως εμάς μέσω της τυπογραφίας!! That's life! Get over it, Filippo de Strata!