Κυριακή 15 Φεβρουαρίου 2009

Για ένα ατόφιο βιβλιοβιβλίο


Διαβάζοντας το μικρό αγγλικό –αμερικανικό μάλλον σωστότερα- βιβλιαράκι της Anne Fadiman, τόσο μου άρεσε που σκέφτηκα ότι θα ήθελα να το μεταφράσω στα ελληνικά. Να αναμετρηθώ με τις λέξεις του, να τις φέρω στα μέτρα και τα σταθμά τα δικά μας, να δανειστώ εικόνες και εκφράσεις, να πλουτίσουμε με παραστάσεις φερμένες από αλλού. Και αυτό γιατί οι μεταφράσεις το κάνουν, μεταγγίζουν από γλώσσα σε γλώσσα ένα σωρό πράγματα από ιδέες, τρόπους διατύπωσης και σκέψης, ήχους ακόμα και τις ίδιες τις λέξεις, που συμβαίνει να ταξιδεύουν σε ποικίλα γλωσσικά περιβάλλοντα, γνώριμες και αγνώριστες συγχρόνως, με καινούριο αέρα. Και αν παλαιότερα με εκνεύριζε ότι στην ελληνική βιβλιοπαραγωγή υπερτερούσαν οι εκδόσεις μεταφρασμένων έργων, σήμερα έχω αναθεωρήσει και νομίζω ότι οι μεταφράσεις είναι εντέλει ασκήσεις ελληνικού λόγου και αυτογνωσίας. Εξάλλου έχει μετατραπεί πια και η αναλογία μεταξύ ελληνικών και μεταφρασμένων.
Το ήθελα γιατί τα θέματά του είναι απολύτως μέσα στον κόσμο του τυπωμένου χαρτιού, ένα και ένα, της καθημερινότητας, των σπουδαστικών χρόνων, των οικογενειακών αναμνήσεων, γραμμένα με ευαισθησία και αίσθηση του χιούμορ, αεράτα άλλα όχι ανάλαφρα, με την χροιά της στοχαστικότητας αλλά όχι βαριά και ασήκωτα ένα πράγμα.. Σε απόλυτα πρώτο πρόσωπο, προσωπικό εντελώς μα που προχωρά σε μια γενικότερη θέα. Δεκαοκτώ σύντομα κεφάλαια που πραγματεύονται ζητήματα όπως για παράδειγμα την συστέγαση βιβλιοθηκών δύο ανθρώπων, την λειτουργία τους και την σχέση μεταξύ ανθρώπων και βιβλίων, του πάντρεματός τους, τις ιδιαίτερες λέξεις που μένουν στο παρελθόν και σιγά σιγά εξαφανίζονται από την χρήση, τα ειδικά και περίεργα ράφια του καθενός, εκείνα τα άσχετα, και τι κουβαλάνε, για την συμπεριφορά μας στα σώματα των βιβλίων, τις υπογραμμίσεις, σημειώσεις, διπλώματα, σκισίματα, αν έχουν την ίδια βαρύνουσα σημασία όπως το περιεχόμενό τους, τα βιβλία ως αντικείμενα ομορφιάς και σεβασμού, βιβλία οικογενειακά κειμήλια και το πέρασμά τους από ζωή σε ζωή, τις αφιερώσεις στα πρωτοσέλιδα και το πνεύμα τους που δένεται αδιάσπαστα με το αντίτυπο εφεξής, για παθιασμένους αναγνώστες και αναγνώσεις ιστορικών κειμένων, για την γλώσσα, τον ρατσισμό, τον σεξισμό και όλα τα κοινωνικά και πολιτισμικά που καθρεφτίζει στις πτυχές του συντακτικού των γλωσσών, για τους επιμελητές και διορθωτές των κειμένων που μπαίνουν στο πετσί των γραπτών άλλων και τα υποστηρίζουν έτσι ώστε να δείξουν τον ωραιότερό τους εαυτό ακόμα και όταν δεν τους ανήκουν, για τα μέσα γραφής και το δέσιμο που έχουμε μαζί τους -τα μολύβια, στιλούς, πένες- και την μαγεία που νομίζουμε ότι μας δίνουν όταν γίνονται προέκταση των δακτύλων και του νου μας, για την συνέχεια στα γραψίματα μιας και όλα έχουν ειπωθεί με τον ένα ή τον άλλο τρόπο άρα μιλάμε για ανακύκλωση της παγκόσμιας λογοτεχνίας, για τους καταλόγους των εκδοτικών οίκων, για τα βιβλία κύβους παιχνίδια, για τις δημόσιες και τις ιδιωτικές αναγνώσεις που είναι και στις δύο περιπτώσεις παραστάσεις, για τα παλαιού τύπου σκοτεινά και σκονισμένα βιβλιοπωλεία που αργοεξαφανίζονται, για τον τρόπο που τοποθετούμε τα βιβλία δίπλα δίπλα το ένα στο άλλο και τέλος, για βιβλία για τα βιβλία (και αυτή!! και από το 1998). Στο τέλος προτείνει τίτλους βιβλιοβιβλίων, άπειρων που όλα θα ήθελα να τα έχω και όχι μόνο να τα έχω αλλά και να τα διαβάσω. Ουφ! μια τεράστια πρόταση βγήκε χωρίς ανάσα. Δεν τα ανέφερα και όλα ούτε μπήκα σε λεπτομέρειες…
Και ο τίτλος του, ex libris, είναι ξεχωριστός. Ως επίθετο σημαίνει εκείνη την ένδειξη που σημειώνει την προέλευση από συλλογή βιβλίων ή βιβλιοθήκης, ως ουσιαστικό, από την άλλη, είναι μια καρτέλα στην οποία αναφέρονται τα στοιχεία του κατόχου του βιβλίου. Στην πρώτη και πιο γνωστή, του επιθέτου εκδοχή του (ex lib σε συντομογραφία, χαϊδευτικά), είναι ένα ορθογώνιο ή τετράγωνο σήμα κολλημένο στην μέσα μεριά του εξωφύλλου που συνήθως έχει να κάνει με παραστάσεις βιβλίων, ανάγνωσης, γνωστά και αγαπημένα με φαντασία και εικαστικότητα δοσμένα (δείγματα βρίσκονται εδώ στις πρώτες αναρτήσεις που έκαναν οι Βολτίτσες).
Όμως δεν προχώρησα σε καμία μετάφραση, δεν το δοκίμασα καν. Έκανα τις δικές μου σκέψεις περπατώντας πάνω στα κείμενα, ακλούθησα και πιο δικά μου, μίλησα μαζί τους, με άλλα ναι συμφώνησα με άλλα όχι και τόσο, έφτιαξα και δικά μου, και έμεινα εκεί.

13 σχόλια:

Hfaistiwnas είπε...

Ωραίο ακούγεται..!!!!
Και έχει ότι πρέπει, ακόμη και τα δικά μου κολλήμματα με τα βιβλία.. χαχαχα! Είναι ξενόγλωσσο όμως...
Καλημέρα!

Ανώνυμος είπε...

Πότε θα το μεταφράσεις;

ναυτίλος είπε...

Για την Anne Fadiman πρωτοδιάβασα σε μια ανάρτηση στο "ημερολόγιο ανάγνωσης". Ανέτρεξα στο διαδίκτυο όπου βρήκα πληροφορίες για το έργο της κι άμεσα παράγγειλα δυο βιβλιαράκια της στο Άμαζον:Το Ex Libris και το At large and at small,που επίσης φαίνεται εξαιρετικό. Τώρα πότε θα τα διαβάσω ... να δούμε .Μάλλον θα περιμένουν κι αυτά με τα άλλα βιβλιοβιβλία του Μανγκουέλ . Αυτά παθαίνω όταν διαβάζω τις βιβλιοαναρτήσεις των άλλων.

Ανώνυμος είπε...

"οι μεταφράσεις είναι σαν τις γυναίκες, όταν είναι όμορφες δεν είναι πιστές και όταν είναι πιστές δεν είναι όμορφες" :)

παρ΄όλ΄αυτά αν δεν υπήρχαν οι όμορφες, η γνώση θα ήταν πολύ περιορισμένη και μονότονη

Elli είπε...

Hfaistiwnas πραγματικά έχεί σχεδόν όλα τα βιβλιοκολλήματα, έχω να συμπληρώσω κανένα δυο (σελιδοδείκτες για παράδειγμα, άλλη μεγάλη αγάπη). Να επανέλθω με μια γεύση ακόμα, μιας και σου εκανε κάτι.

Λες ε, akamas;

Ναυτίλοι το Ex libris είναι σπονδυλωτό και τα μέρη του διαβάζονται ανεξάρτητα, οπότε είναι σχετικά ευκολοδιάβαστο (αν και το λεξιλόγιο είναι πολύ ψαγμένο). Το άλλο δεν το έχω διαβασμένο, αν και βέβαια θα το ήθελα...

Ηλιογράφε οι μεταφράσεις είναι έργα αυτόνομης αξίας, ο μεταφραστής είναι κάτι σαν ξενιστής του κειμένου, σαν ερμηνευτής του για αυτό άλλωστε νομίζω ότι οι μεταφραστές έπεξεργάζονται κείμενα με τα οποία έχουν πνευματική συγγένεια.

Caesar είπε...

Αν μπορούσες να μεταφέρεις κάποιο μικρό απόσπασμα, θα παίρναμε μια γεύση απο το βιβλιαράκι...

Hλιογράφε, έγραψες !

Άστρια είπε...

Κάθε γλώσσα, έχει πίσω της έναν κόσμο ολόκληρο. Δικό της πολιτισμό και ιστορία, τρόπο σκέψης, τρόπο αντίληψης του χιούμορ, αποχρώσεις στις έννοιες των λέξεων, ακόμα και δικές της καθημερινές "ατάκες" που δεν μπορεί να μεταφραστούν στην κυριολεξία τους, αλλά ακόμα κι αν αυτό γίνει, δεν θα είναι το ίδιο αντιληπτές από τον ξένο αναγνώστη.
Σε κάθε περίπτωση όμως, η μετάφραση ανοίγει ένα παράθυρο στον κόσμο αυτό.
Βέβαια το θέμα είναι τεράστιο και δεν εξαντλείται.

Πολύ όμορφη και η παλαιότερη ανάρτηση για το ex libris.

Ωραία πάντα η βόλτα από εδώ:)

gatti είπε...

Σίγουρα δεν έμεινες εκεί. Το έφερες κι εδώ! Ετσι όπως περιέγραψες αυτά που ένοιωσες διαβάζοντάς το, μας έκανες κι εμάς κοινωνούς της εμπειρίας σου.

Απ΄ όσα γράφεις πρέπει να είναι υπέροχο. Ενδιαφέρουσα άσκηση θα είναι πράγματι να βρει κανείς πώς μπορεί να οργανώσει την βιβλιοθήκη δύο ατόμων. Μέχρι τώρα με τις βιβλιοθήκες και τα βιβλία μου είχα μια σχέση ...δικτατορική. Κανένας δεν αγγίζει, κανένας δεν αποφασίζει (ούτε καν συμβουλεύει) πώς θα τα τοποθετήσω. Δεν ξέρω αν θα μπορούσα να "συνεργαστώ" και να επαναπροσδιορίσω χώρους και τρόπους ταξινόμησης.

Οσο για τις μεταφράσεις για πολλά χρόνια παρουσίαζα μια άρνηση να διαβάσω μεταφρασμένη λογοτεχνία γιατί δεν είχα εμπιστοσύνη στους μεταφραστές (μια δύο κακές εμπειρίες αρκούν...). Ομως, τελικά έχανα πολλά πράγματα και τώρα τρέχω να προλάβω.

Να περνάς καλά!

:)))

ΥΓ. Μου άρεσε η ...σαραμάγκεια πρόταση της μιας (σιγά μην αντέξει κανείς μόνο με μία) ανάσας!

Elli είπε...

Caesar νομίζω ότι μια γεύση του βιβλίου με παίρνει να δουλέψω. Το βάζω εμπρός λοιιπόν! Η πίστη και η πιστότητα κερδίζονται, δεν χαρίζονται και η ομορφιά παιζεται από πολιτισμό σε πολιτισμό, όπως και η γλώσσα που λέει και η Άστρια.
Το ζήτημα της μετάφρασης είναι τεράστιο και με μεγάλο ενδιαφέρον.
Ευχαριστούμε για τα λόγια, μας κάνουν καλό!
Καλημέρα!

Elli είπε...

gatti παραγματικά ήθελα να το μοιραστώ και με κάνετε να θέλω να το κάνω και βαθύτερα. Το πάντρεμα δύο βιβλιοθηκών είναι το πρώτο πρώτο κομμάτι και μου έκανε εντύπωση. H Fadiman το θέτει (το μεταφέρω στο περίπου και σχηματικά) ως εξής "ήμασταν παντρεμένοι πέντε χρόνια, το παιδί μας ήταν δύο χρονών αλλά αισθάνθηκα πραγματικά παντρεμένη όταν η βιβλιοθήκη μας ενώθηκε και έγινε κοινή [μόνο ένα αγαπημένο ράφι έμεινε] και διαβάζοντας ένα βιβλίο που νόμιζα ότι προερχόταν από την δική μου βιβλιοθήκη, τελικά δεν ήταν".
Η τεράστια πρόταση ήταν και για να μην παρασυρθώ σε λεπτομέρειες γιατί όλα ήθελα να τα πω μονοκοπανιά...
Και χαίρομαι που μπορούμε να αλλάζουμε γνώμη και να ξαναβλέπουμε τα πράγματα και να τα μετράμε και έτσι και αλλιώς και να μην παγιδευόμαστε από μία εντύπωση και απόφαση του κάποτε και βέβαια χαίρομαι που σου άρεσε.
Να είσαι καλά!

librarian είπε...

Η αλήθεια είναι πως περίμενα κι εγώ μια μικρή μετάφραση έτσι για τη γεύση. Νομίζω όμως πως πήρα λίγο από το άρωμα και το διάβασα μέσα από εσένα.

StrangeEmily είπε...

Είναι πραγματικά υπέροχο το βιβλιαράκι, από τα αγαπημένα μου. Έπεσε στα χέρια μου μέσω του bookcrossing και δυσκολεύτηκα μετά να το αποχωριστώ. Τόσο τρυφερό και τόσο υπέροχα πνευματικό...

Σκέφτομαι να το παραγγείλω για να το έχω. Θα με ενδιέφερε να δω τη μετάφραση!

Elli είπε...

StrangeEmily το βρήκα και το πήρα από το Βιβλιοπωλείο του Ελευθερουδάκη.
Ναι έτσι είναί, πολύ γλυκό βιβλιαράκι.
Bookcrossing να ένα άλλα ενδιαφέρον θέμα.

Καλά καλά το θέμα περί μετάφρασης έχει ξεφύγει από υπονοούμενο και το έχω πιάσει. Κάτι ετοιμάζω...